رُوِيَ عَن رَسُولِ الله (صلّي الله عليه و آله و سلّم) قال:
اَلْقَلبُ ثَلاثَةُ اَنْوَاعٍ: قَلْبٌ مَشْغولٌ بِالدُّنْيَا وَ قَلْبٌ مَشْغولٌ بِالْعُقْبَي وَ قَلْبٌ مَشْغولٌ بِالْمَوْلَي.وَ اَمَّا الْقَلْبُ الْمَشْغولُ بِالدُّنْيَا لَهُ الشِّدَّةُ وَ الْبَلاءُ وَ اَمَّا الْقَلْبُ الْمَشْغولُ بِالْعُقْبَي فَلَهُ الدَّرَجَاتُ الْعُلَي وَ اَمَّا الْقَلْبُ الْمَشْغولُ بِالْمَوْلَي فَلَهُ الدُّنْيَا وَ الْعُقْبَي وَ الْمَوْلَي.[1]

ترجمه حدیث: روايت از پيغمبر اكرم (صلّي الله عليه و آله و سلّم) منقول است كه حضرت فرمودند قلب ها سه نوعند: 1- قلبی كه مشغول و وابسته به دنيا است.2- قلبی كه مشغول به تنعّمات اخروي است.3- قلبی كه وابسته به مولا است. اما آن قلبی كه سرگرم و وابسته به دنيا است،‌ هميشه دچار سختي و گرفتاري است. و آن قلبی كه وابسته به تنعّمات اخروي است ‌به درجات و مراتب بالايي مي­رسد. و قلبی كه دل‏بسته به مولا (خدا) است، هم دنيا دارد، ‌هم آخرت را دارد و هم خدا را دارد.
شرح حدیث: «اَلْقَلبُ ثَلاثَةُ اَنْوَاعٍ»؛ دل‏ها ‌بر سه گونه هستند. اوّل: «قَلْبٌ مَشْغولٌ بِالدُّنْيَا»؛ دل‏هايي كه وابسته به دنيا هستند. این قلب‏ها در گروی لذائذ دنيا و سرگرم مسائل دنیوی‏اند. دوم: «وَ قَلْبٌ مَشْغولٌ بِالْعُقْبَي»؛ دل‏ها و قلب‏هایی كه وابسته به آخرتند. يعني دل‏بستگی‏اش به تنعّمات اخرويّه است. سوم: «وَ قَلْبٌ مَشْغولٌ بِالْمَوْلَي»؛ سوم آن دلي است كه به مولايش وابسته است! يعني دل‏بسته به خدا است. دلش در گروی خدا است.
در ادامه، حضرت توضيح مي­دهند: «وَ اَمَّا الْقَلْبُ الْمَشْغولُ بِالدُّنْيَا لَهُ الشِّدَّةُ وَ الْبَلاءُ»؛ امّا دلی كه به لذائذ دنيوي دل‏بسته شده و سرگرم آن است، این را بداند که همیشه در ناراحتی و گرفتاری است. یعنی حتی لذّت دنیایی را هم نمی‏برد. مسائل دنيوي اين‏گونه است دیگر! ‌به هرچه از دنیا برسد، باز مي­بيند كمبود دارد و لذا‌ ناراحت است. پیوسته در سختي و گرفتاري است.
«وَ اَمَّا الْقَلْبُ الْمَشْغولُ بِالْعُقْبَي فَلَهُ الدَّرَجَاتُ الْعُلَي»؛ آن قلبی که دل‏بسته به تنعّمات اخروي است،‌ در نتيجه كار هم كه مي­كند برای امور اخروي است و مي­خواهد به پاداش آخرت برسد و به آن هم خواهد رسید. درجات عاليه بهشت را هم به او مي­دهند، لذّتش را هم می­برد.
«وَ اَمَّا الْقَلْبُ الْمَشْغولُ بِالْمَوْلَي فَلَهُ الدُّنْيَا وَ الْعُقْبَي وَ الْمَوْلَي». این یک قاعده کلّی است که دل‏بستگي به شيء همواره يادآوری آن را در پی دارد. آن دلی كه هميشه دل‏بسته به خدا است، در نتيجه سه چيز دارد: 1- دنيا دارد. دقّت کنید که مراد از دنيا در اینجا این نیست که به عنوان مثال پول زيادی دارد؛ بلکه به این معنا است که در دنیا هیچ ناراحتی ندارد. در ابتدا فرموده بود قلبی که وابسته به دنيا است، شدّت و بلا دارد. امّا این چنین شخصی نه شدّت دارد نه بلاء. نه نسبت به امور مادّي‏اش ناراحتي دارد،‌ نه گره كور پيدا مي­كند كه غصه‏اش را بخورد. هيچ‏كدام از اينها را پيدا نمي­كند. خدا همه چیز را برايش فراهم مي­كند. چون او سرگرم به خدا است، به تعبير خودماني، خدا هم تمام كارهايش را رديف مي­كند.
2- در آخرت هم تنعّمات اخروي‏اش را دارد. 3- بالاتر از همه این است که قرب به خداوند هم پيدا مي­كند. مراد از مولا در اینجا قرب به خدا است. دل‏بسته به خدا هميشه به ياد خدا است. ثمره‏اش هم اين است كه از نظر دنيايي، ‌شدّت و بلا به آن معنا ندارد. از نظر تنعّمات اخروی هم درجات بالا دارد و از نظر الهي هم قرب به خداوند پيدا مي­كند.[2]

[1]. تحریر المواعظ العددية،صفحه 245
[2]. يكشنبه 14 فروردين 1390 – 29 ربيع الثاني1432. مسجد جامع بازار تهران.