رُوِيَ عَن عَليعليه‌السلام قال:
عَلَيْكُمْ بِدَوَامِ الشُّكْرِ وَ لُزُومِ الصَّبْرِ فَإِنَّهُمَا يَزِيدَانِ النِّعْمَةَ وَ يُزِيلانِ الْمِحْنَةَ.
در روایت از امیرالمؤمنینعلیه‌السلام منقول است که حضرت فرمودند:
بر شما باد به دوام شکر، هیچگاه از شکر خدا غفلت نکنید، «عَلَيْكُمْ بِدَوَامِ الشُّكْرِ». شکر مراتبی دارد که عبارتند از: شكر قلبی، لفظی و عملی.
شکر قلبی؛ یعنی انسان نسبت به نعمتهایی که در این دنیا از آن متنعّم می‏شود، در هر قسمش، مادّی، معنوی، متّصل و منفصل، همه را از ناحیه خدا ببیند و مُنعِم حقیقی را او بداند.
شکر لفظی؛ یعنی به وسيله زبان با جملاتی چون «الحَمدُ لِلَّه» و «شُکرًا لِلَّه»، که وارد شده و همه می‌دانند خدا را شکر کنی.
شکر عملی؛ یعنی اينكه انسان نعمت‌ها را در راه رضای مُنعمش مصرف کند؛ بطور مثال: نعمت‌های متّصله، اعضاء و جوارح و قوا را - نعوذ بالله- در راه معصیت بکار نگیرد، بلکه در راه اطاعت خدا مصرف کند. نعمتهای منفصله، مثل امور مالی را هم همین‏طور، در حرام مصرف نکند بلکه در راه رضای خدا که منعم حقیقی است مصرف کند.
در نتیجه، این دوام شکر خیلی معنادار می‌شود؛ یعنی تمام لحظاتت مراقب باش، نعمتهای خدا را از خدا بدان! نه تنها شکر لفظی کن و «الحَمدُ لِلَّه» بگو، بلکه همه نعمت‌ها را در راه رضای او مصرف کن، این‌گونه نیست که انسان گاهی از دستش کار بکشد، گاهی از چشمش، گاهی از گوشش، گاهی از زبانش و ... بلکه هر لحظه از نعمت‌های خدا استفاده می‌کنیم، پس هر لحظه مراقب باش که شکر خدا را بجا آوری.
این اوّلین توصیه بود، دومین سفارش اين است كه: «‌وَ لُزُومِ الصَّبْرِ»؛ صبر پیشه کن. دنیا همیشه بر وفق خواسته‌های ما نیست، بلکه فراز و نشیب دارد، خوشی و ناخوشی دارد و گاهی پیشامدهایی ناگوار برای انسان رخ می‌دهد. اینجا باید چه کنیم؟ صبر پیشه کن. یک وقت - نعوذ بالله- لب به شکایت نگشائید! «لزوم صبر» معنایش این است، سختی را تحمّل کن.
حال این «دوام شکر» و «لزوم صبر» که حضرت آن‏ها را در کنار هم گذاشتند، چه نتيجه‏اي در پی خواهد داشت؟ نتیجه اين است كه: «فَإِنَّهُمَا يَزِيدَانِ النِّعْمَةَ وَ يُزِيلانِ الْمِحْنَةَ»، این دو موجب می‌شوند خدا نعمتش را بیافزاید و از آن طرف گرفتاری‌ات را برطرف کند.
نکته‌ای درباره شکر: ما در باب شکر داریم، در قرآن هم همین است، «لَإن شَکَرتُم لَأزیدَنَّکُم». در باب صبر هم هست: «الصَّبرُ مِفتاحُ الفَرَج». امّا اینجا امیرالمؤمنینعلیه‌السلام نکته‌ای فرموده‌اند که من جای دیگر ندیدم به این صورت آمده باشد. حضرت فرموده‌اند: شکر، هم نعمت را افزایش می‌دهد، هم محنت را از بین می‌برد، «فَإِنَّهُمَا يَزِيدَانِ النِّعْمَةَ وَ يُزِيلانِ الْمِحْنَةَ». یعنی شکر و صبر هر دو به نعمت می افزایند، از آ‌ن‌طرف هر دو، ناآرامی‌ و گرفتاری را هم برطرف می کنند. بله، اگر انسان صبر کند گرفتاری‌اش برطرف می‌شود، امّا شکر را من جایی ندیدم که شکر هم گرفتاری را برطرف ‌کند. حضرت می‏فرمایند: تو را به «دوام شکر» و «لزوم صبر» سفارش می‌کنم، چرا که این‌دو موجب می‌شوند نعمتت افزوده شود و از آن طرف محنت و گرفتاری‏ات برطرف گردد.
غررالحكم، ص278 روايت 6142
يكشنبه 1 خرداد 90 – 18 جمادي الثاني 1432