عیدی به نام فطر !
بر اساس روایات شب عید فطر همانند شب قدر یکی از پنج شبی است که خداوند متعال آنها را در بین سایر شبها برگزیده است.
در بخشی از روایت رسول خدا صلی الله علیه و آله آمده است:
و أمّا خِیارُهُ مِنَ اللَّیالی فَلَیالِی الجُمَعِ ولَیلَةُ النِّصفِ مِن شَعبانَ و لَیلَةُ القَدرِ و لَیلَتَا العیدِ ؛
برگزیده‏هاى او (خداوند) از میان شب‏ها، شب‏هاى جمعه، شب نیمه شعبان، شب قدر، شب دو عید فطر و قربان هستند. [1]
و این امتیاز، فقط مخصوص شب این عید بزرگ نیست و روز آن نیز مانند شبش از برتری نسبت به سایر روزها برخوردار است؛ در ادامه همان روایت رسول خدا صلی الله علیه و آله آمده است:
وأمّا خِیارُهُ مِنَ الأَیّامِ فَأَیّامُ الجُمَعِ وَالأَعیادِ؛ برگزیده‏هاى او از میان روزها، روزهاى جمعه و عیدها هستند.
بی شک معنای این برگزیدگی، نزول فیض ویژه از سوی خدا به بندگان در این ایام است که می طلبد برای بردن بهره بیشتر به عبادت، استغفار و دعا اهتمام بیشتری ورزید و خود را در معرض این نسیم خوش رحمت قرار داد. اگر هم کسی طالب سود بیشتر بود این چند ساعت شب عید را هم مانند شب قدر نخوابد و آن را به عبادت بگذراند. از امام رضا علیه السلام نقل است که فرمود:
«کانَ أمیرُ المُۆمِنینَ علیه‏السلام لا یَنامُ ثَلاثَ لَیالٍ: لَیلَةَ ثَلاثٍ وعِشرینَ مِن شَهرِ رَمَضانَ، ولَیلَةَ الفِطرِ ولَیلَةَ النِّصفِ مِن شَعبانَ»؛ امیر مۆمنان علیه‏السلام سه شب را نمى‏خوابید: شب بیست و سوم ماه رمضان، شب عید فطر و شب نیمه شعبان.[2]

می توان دلیل این بیدار ماندن تا به صبح را از کلام خود آن حضرت کشف کرد که فرمود:
«إنِ استَطَعتَ أن تُحافِظَ عَلى لَیلَةِ الفِطرِ ولَیلَةِ النَّحرِ و ... فَافعَل و أکثِر فیهِنَّ مِنَ الدُّعاءِ وَ الصَّلاةِ وَ تِلاوَةِ القُرآنِ»؛ اگر بتوانى شب عید فطر و شب عید قربان و ... را مراقبت کنى، چنان کن و در این شب ها دعا و نماز و قرآن، بسیار بخوان.[3]
و نیز می توان این ویژه بودن نزول فیض الهی در شب و روز عید فطر را در روایت زیر مشاهده کرد که چگونه خداوند متعال بخشش و غفرانش را شامل بندگانش می کند؛ بندگانی که حرمت ماه خدا را پاس داشتند و تا حد امکان به وظایف خود قیام کردند.
از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل است که فرمود:
وقتی شب اوّل ماه رمضان فرا می رسد، خداوند به آفریدگانش [با عنایت‏] مى‏نگرد و هر گاه خداوند به بنده‏اى [از روى عنایت‏] نگریست، هرگز عذابش نمى‏کند و خدا در هر شب و روز [از این ماه] هزار هزار بنده را از آتش آزاد می کند.
وقتی ماه به شب بیست و نهم برسد، خداوند در آن شب، به اندازه تمام کسانی که در طول ماه آزاد ساخته، از آتش رها می کند. وقتی شب عید فطر شد؛ خداوند به فرشتگان در حالى که در تدارک عید فردایشان هستند وحى مى‏فرماید: اى گروه فرشتگان! پاداش کارگرى که کار خود را کامل انجام دهد، چیست؟(منظور بندگانی هستند که در طول این ماه تلاش کرده اند وظیفه شرعی خود را انجام دهند.)
فرشتگان پاسخ می دهند: پاداش او کامل داده مى‏شود.
خداى متعال مى‏فرماید: اُشهِدُکم أنّی قَد غَفَرتُ لَهُم‏ ؛ من شما را گواه مى‏گیرم که آنان را آمرزیدم. [4]
در روایت دیگری رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:
در شب عید فطر که به آن «لَیْلَةُ الْجَوائِز» (شب جایزه‏ها) گفته می شود [5]، خداوند مُزد عمل‏کنندگان را بى‏حساب مى‏دهد. صبح عید فطر، خداوند، فرشتگان خود را به همه شهرها مى‏فرستد. آنان به زمین فرود مى‏آیند و سرِ راهها و گذرگاهها مى‏ایستند و مى‏گویند: «اى امّت محمّد (صلی الله علیه و آله)! به سوى پروردگار کریم خویش بیرون آیید که پاداش فراوان مى‏دهد و گناه بزرگ را مى‏آمرزد.»
وقتی مردم در مصلی جمع می شوند، خداوند به فرشتگان مى‏فرماید: «فرشتگان من! مزد کارگرى که کارش را انجام دهد، چیست؟»
فرشتگان پاسخ می دهند: اى معبود و سرور ما! پاداش او، آن است که مزدش کامل داده شود.
پس خداوند مى‏فرماید: «شما فرشتگانم را گواه مى‏گیرم که من پاداش روزه‏دارى و نمازشان را در ماه رمضان، رضایت و آمرزش خود قرار دادم.»
و بعد مى‏فرماید: «اى بندگان من! از من بخواهید. به عزّت و جلالم سوگند، امروز در این اجتماع خود، براى دنیایتان چیزى نمى‏خواهید، مگر آن که به شما مى‏دهم. به عزّتم سوگند، تا وقتى مرا مراقب خود بدانید، عیب‏هاى شما را مى‏پوشانم. به عزّتم سوگند، شما را پناه مى‏دهم و شما را پیشِ اصحاب خلود (جاودانگى) رسوا نمى‏سازم. باز گردید که آمرزیده‏اید. مرا راضى کردید؛ من هم از شما راضى شدم».[6]

از دیگر وقایعی که در شب عید فطر رخ می دهد و از چشم ظاهر بین ما پوشیده است دست دادن جبرئیل علیه السلام با کسی است که در ماه رمضان از مال حلال، روزه داری را افطاری داده است. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:
مَن فَطَّرَ صائِماً فی رَمَضانَ مِن کسبٍ حَلالٍ صَلَّت عَلَیهِ المَلائِکةُ لَیالِیَ رَمَضانَ کلَّها و صافَحَهُ جَبرَئیلُ ع لَیلَةَ الفِطر ؛
هر کس در ماه رمضان، از درآمد حلال، به روزه ‏دارى افطارى دهد، در تمام شبهاى این ماه، فرشتگان بر او درود مى‏فرستند و در شب عید فطر [7]، جبرئیل علیه السلام با او دست مى‏دهد و هر کس که جبرئیل با او دست دهد، اشکش زیاد و دلش نازک مى‏شود.
مردى گفت: اى پیامبر خدا! اگر کسى آن [مقدار مال برای دادن یک وعده افطاری] را نداشت؟ فرمود: «یک لقمه نان» گفت: اگر آن را هم نداشت؟ فرمود: «یک مشت غذا» گفت: اگر آن را هم نداشت؟ فرمود: «جرعه‏اى شیر» گفت: اگر آن را هم نداشت؟ فرمود: «یک جرعه آب» [8]
از مجموع این روایات و دیگر روایات مشابه چنین فهمیده می شود که عید فطر (شب و روز آن) از اهمیت ویژه ای برخوردار است و در آن؛ باران رحمت خدا به شکل فراگیری نازل می شود و تمام تشنگان کسب فیضش را بهره مند می کند و چون این زمان محدود است توصیه شده قدر لحظه لحظه آن به بهترین صورت دانسته شود حتی با نخوابیدن در شب این عید و مشغول شدن به قرائت قرآن و دیگر اعمال این شب و روز بزرگ.

پی نوشت ها :
1. بحارالأنوار: 91/ 126
2. مصباح المتهجّد، ص853
3.مصباح المتهجّد، ص852
4. الترغیب والترهیب 2/ 98
5. در روایت کافی 4/68، امام صادق ع درباره این جایزه فرمود: أَمَا وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ مَا هِیَ بِجَائِزَةِ الدَّنَانِیرِ وَ لَا الدَّرَاهِمِ ؛ سوگند به کسی که جانم به دست اوست این جایزه از جنس درهم و دینار (مادی) نیست.
6. امالی شیخ مفید ره، ص230 ؛ فضائل الأشهر الثلاثة، ص126
7. در بعضى نسخه‏ها به جاى «شب عید فطر»، «شب قدر» است‏.
8. شُعب الإیمان 3/