چند سخن از سخنان امام حسن مجتبی علیه السلام، پیرامون قرآن
1- سفارش به فراگیرى قرآن و عمل به آن
امام حسن علیه السّلام فرمود: از کتابهاى آسمانى جز قرآن، بقیه تحریف شده و از میان رفته اند، پس آن را راهبر خود قرار دهید و تنها اوست که شما را به راه درست مى برد. بهترین مردم کسى است که به احکام قرآن عمل کند، اگر چه آیاتش را از بر ننماید و بدترین مردم کسى است که به قرآن عمل نکند، اگر چه آیاتش را بخواند.
آن امام همام در ادامه از تفسیر به رأی اینگونه نهی می فرماید:
هر کس قرآن را به نظر خود تفسیر نماید و بعد معلوم شود که درست گفته، باز هم خطایى بزرگ مرتکب شده است، زیرا قرآن در روز قیامت حاضر مى شود و کسانى را که حلالش را حرام و حرامش را حرام دانسته و به متشابهش ایمان داشته اند، به بهشت مى برد و کسانى را که حدودش را تباه نموده و حرامش را حلال و حلالش را حرام دانسته اند، به دوزخ مى برد. (إرشاد القلوب دیلمی ج 1 ص 79 باب نوزدهم: در قرائت قرآن مجید).
2- شرافت به وسیله پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم
در یکی از نامه هایى که امام حسن علیه السلام پس از فوت حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام (در آن وقتى که مردم با آن بزرگوار بیعت کرده بودند) براى معاویه نوشت چنین آمده است:
«بسم اللَّه الرّحمن الرّحیم از عبد اللَّه حسن بن امیر المؤمنین بسوى معاویة بن صخر. اما بعد:
خدا حضرت محمّد صلّى اللَّه علیه و آله را به جهت اینکه براى مردم عالم رحمتى باشد مبعوث کرد، حق به وسیله آن حضرت ظاهر و باطل را برطرف نمود، اهل شرک را به واسطه آن بزرگوار ذلیل و عرب را عموما عزیز کرد هر کسى را که خواست به وسیله آن حضرت شرافت بخشید، چنان که (در آیه 44 سوره زخرف) می فرماید: «وَ إِنَّهُ لَذِکْرٌ لَکَ وَ لِقَوْمِکَ/ آن براى ذکر تو و قوم تو می باشد». (کشف الغمة فی معرفة الأئمة ج 1 ص 570).
3- آگاهی پیامبر و ائمه علیهم السلام از علوم مخفی
ابن عباس روایت می کند که: امام حسن مجتبى علیه السّلام به ماده گاوى که قصاب می خواست آن را ذبح کند مرور کرد و فرمود: این گاو به گوساله ماده اى حامله است که سفیدى در میان پیشانى آن است و سر دمش هم سفید می باشد. ما با قصاب به راه افتادیم، وقتى قصاب آن گاو را ذبح نمود دیدیم گوساله اش به همان اوصافى است که امام حسن فرموده بود. ما به آن حضرت گفتیم: آیا نه چنین است که خداوند می فرماید:
«وَ یَعْلَمُ ما فِی الْأَرْحام/ خدا آنچه را که در رحم ها می باشد می داند»؟ (لقمان/ 34) پس تو چگونه این مطلب را دانستى؟ فرمود: علوم مخزون و پوشیده و قطعى و مخفى را هیچ ملک مقرب و هیچ پیغمبر مرسلى از آنها اطلاع ندارند مگر محمّد و ذریّه آن حضرت. (بحار الأنوار چاپ بیروت ج 43 ص 328 باب 15 معجزات امام حسن علیه السلام).
4- شهیدان زنده اند
نجوم از حضرت امام محمّد باقر علیه السّلام روایت می کند که فرمود: گروهى به حضور حضرت امام حسن مجتبى علیه السلام آمدند و گفتند:
از آن معجزات و عجائبى که پدرت حضرت امیر علیه السلام به ما نشان می داد تو نیز نشان بده! فرمود: اگر از من معجزه ببینید ایمان می آورید؟ گفتند: آرى، به خدا قسم که ایمان می اوریم. فرمود: آیا نه چنین است که شما پدرم را می شناسید؟ گفتند: چرا. وقتى امام حسن علیه السلام یک گوشه پرده را بالا کرد دیدند حضرت امیر علیه السلام در آنجا نشسته است. فرمود: او را می شناسید؟ همگی گفتند:
آرى، این امیر المؤمنین علیه السلام است. اکنون ما شهادت می دهیم که تو ولى خدا و بعد از آن حضرت امام می باشى. تو پدرت حضرت امیر علیه السلام را همان طور به ما نشان دادى که پدرت، رسول خدا صلی الله علیه و آله را بعد از رحلتش در مسجد قبا به ابو بکر نشان داد.
امام حسن علیه السلام فرمود: آیا نشنیده اید که خداوند می فرماید: «وَ لا تَقُولُوا لِمَنْ یُقْتَلُ فی سَبیلِ اللَّهِ أَمْواتٌ بَلْ أَحْیاءٌ وَ لکِنْ لا تَشْعُرُون/ آن افرادى را که در راه خدا کشته شده اند مگوئید مرده اند، بلکه زنده اند، ولى شما تشخیص نمی دهید» (بقره/ 154) اکنون که این آیه در باره این گونه افراد که در راه خدا کشته شده اند نازل شده باشد پس در باره ما امامان چه می گوئید؟
گفتند: ایمان آوردیم و تصدیق نمودیم یا ابن رسول اللَّه. (بحار الأنوار چاپ بیروت ج 43 ص 328 باب 15 معجزات امام حسن علیه السلام).
5- لزوم مودت به آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم
حسن بن زید از پدر خود از جدش نقل کرد که پس از شهادت حضرت علی علیه السّلام، امام حسن علیه السّلام در ضمن سخنرانى خود فرمود: ما از همان خانواده اى هستیم که محبت و مودت آنها بر هر مسلمانى به صریح این آیه واجب شده: «قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى وَ مَنْ یَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِیها حُسْناً/ بگو: از شما [در برابر ابلاغ رسالتم] هیچ پاداشى جز مودّت نزدیکان [یعنى اهل بیتم] را نمى خواهم. و هر کس کار نیکى کند، بر نیکى اش مى افزاییم» (شوری/ 23) فرمود: «اقتراف حسنة»، مودت ما خانواده است. (بحار الأنوار چاپ بیروت ج 23 ص 251 باب 13).
6- کَفّار و عنید کیست؟
در روایتی فضل می گوید: از امام حسن علیه السّلام پرسیدم: منظور از کَفّار در آیه «و أَلْقِیا فِی جَهَنَّمَ کُلَّ کَفَّارٍ عَنِیدٍ/ در جهنم بیفکنید هر کافر خود خواه متکبر و لجوجى را» (ق/ 24) کیانند: فرمود: کسى که کافر به جدم رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله و سلم باشد.
عرض کردم عنید کیست؟ فرمود: منکر حق على بن ابى طالب علیه السّلام. (بحار الأنوار چاپ بیروت ج 47 ص 358 باب 11).
7- به چه اندازه به دیگران انفاق و کمک کنیم؟
امام حسن علیه السلام در تفسیر آیه «وَ کانَ بَیْنَ ذلِکَ قَواماً/ و [انفاقشان] همواره میان این دو در حدّ اعتدال است» (فرقان/ 67) فرمود: «قوام» یعنى: کار نیک (کمک به دیگران). «عَلَى الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَ عَلَى الْمُقْتِرِ قَدَرُهُ/ توانگر به اندازه توانایى خود و تنگدست به اندازه توانایى خود» (بقره/ 236)، همچنین هزینه کردن بر عائله و فراهم آوردن روزى (و امکانات زندگى) ایشان، به قدرى که براى خود او و آنان شایسته و مناسب است «لا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلَّا ما آتاها/ و خداوند هیچ کس را بیش از آنچه به وى داده است مکلّف نمى سازد» (طلاق/7). (کافی چاپ إسلامیه ج 4 ص 56 باب کراهت اسراف و...).
8- اجر بدون حساب به صبر کنندگان
امام حسن مجتبى علیه السّلام از پیامبر خدا صلّى اللَّه علیه و آله روایت مى کند که آن حضرت فرمود: «در بهشت درختى است که به آن درخت ابتلاء مى گویند و آن در روز قیامت به اهل بلا و مصیبت داده مى شود و هیچ گونه محکمه و میزانى جهت بررسى اعمال آنها تشکیل نمى شود و مانند باران بر آنها ثواب و پاداش فرو مى ریزند. سپس امام حسن مجتبى علیه السّلام این آیه را خواند: «إِنَّما یُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَیْرِ حِسابٍ/ فقط شکیبایان پاداششان را کامل و بدون حساب دریافت خواهند کرد» (زمر/ 10). (مسکن الفؤاد عند فقد الأحبة و الأولاد ص 43 باب دوم: در صبر).
9- تلافی و جبران هدیه دیگران
در روایتی انس می گوید: کنیزی زر خرید، یک شاخه ریحان به عنوان هدیه براى امام حسن علیه السلام آورد و آن بزرگوار او را در راه خدا آزاد نمود. من به آن حضرت گفتم: براى یک شاخه ریحان او را آزاد نمودى؟
فرمود: «وَ إِذا حُیِّیتُمْ بِتَحِیَّةٍ فَحَیُّوا بِأَحْسَنَ مِنْها أَوْ رُدُّوها/ هر گاه چیزى به شما به عنوان هدیه دادند شما نیکوتر از آن یا همان مقدار را تلافى کنید» (نساء/ 86) جزاى نیکوى این زن این بود که او را در راه خدا آزاد نمایم.
این اشعار از امام حسن علیه السلام است:
إِنَّ السَّخَاءَ عَلَى الْعِبَادِ فَرِیضَةٌ لِلَّهِ یُقْرَأُ فِی کِتَابٍ مُحْکَمٍ
وَعَدَ الْعِبَادَ الْأَسْخِیَاءَ جِنَانَهُ وَ أَعَدَّ لِلْبُخَلَاءِ نَارَ جَهَنَّمَ
مَنْ کَانَ لَا تُنْدِی یَدَاهُ بِنَائِلٍ الرَّاغِبِینَ فَلَیْسَ ذَاکَ بِمُسْلِمٍ.
ترجمه:
بذل و بخشش براى بندگان خدا یک امر لازمى است که در قرآن کریم خوانده مى شود.
خدا بهشت خود را به بندگان بخشنده وعده داده و جهنم را براى افراد بخیل مقرر فرموده است.
کسى که دستهایش براى بى نوایان بخشنده نباشد او مسلمان نخواهد بود.
(بحار الأنوار چاپ بیروت ج 43 ص 343 باب 15 معجزات امام حسن علیه السلام).
10- از چه کسانی حاجت خود را بخواهید؟
در روایتی می خوانیم که حسن بن على علیهما السّلام فرمود: اگر نیازهایى را درخواست کردید از اهل آن درخواست کنید. پرسیده شد: اى فرزند پیامبر خدا، اهل آن چه کسانى اند؟
امام حسن بن على علیهما السّلام فرمود: آنان که خدا در کتابش داستانشان را نقل کرده و از آنان یاد نموده و فرموده است: «إِنَّما یَتَذَکَّرُ أُولُوا الْأَلْباب/ تنها صاحبدلان، پند پذیرند» (زمر/ 9) فرمود: آنان خردمندانند. (کافی چاپ إسلامیه ج 1 ص 19 کتاب عقل و الجهل).
