چهارده نکته برای منبر موفق 5

اندیشیدن و آمادگی و استفاده از تمثیل

یک سخنران ورزیده قبل از سخنرانی فکر می‌کند؛ مطالعه می‌کند؛ جدیدترین نکات را استخراج کرده؛ سپس به منبر می‌رود. هرگز بدون تفکر و آمادگی قبلی سخن آغاز نمی‌کند. باید قبل از منبر آن را تمرین کرده و به نکات دیگر هم توجه کرد تا یک منبر کاملاً موفق ارائه شود. حضرت آیت الله سبحانی دراین‌باره می‌گوید: منبر رفتن بی‌مطالعه خلاف شرع است.

9. اندیشیدن و آمادگی

یک سخنران ورزیده قبل از سخنرانی فکر می‌کند؛ مطالعه می‌کند؛ جدیدترین نکات را استخراج کرده؛ سپس به منبر می‌رود. هرگز بدون تفکر و آمادگی قبلی سخن آغاز نمی‌کند. باید قبل از منبر آن را تمرین کرده و به نکات دیگر هم توجه کرد تا یک منبر کاملاً موفق ارائه شود. حضرت آیت الله سبحانی دراین‌باره می‌گوید: منبر رفتن بی‌مطالعه خلاف شرع است، مگر آن‌که آمادگی قبلی وجود داشته باشد.[1]

سخن‌دان پرورده، پیر کهن
بیندیشد، آن گه بگوید سخن
مزن بی تأمل به گفتار دم
نکوگو گر دیر گویی چه غم؟[2]

10. همدلی با شنونده و سوز داشتن در روضه

در طول منبر باید از عمق جان و از صفای دل سخن گفت تا در جان مخاطب نفوذ کرد. همچنین از مهم‌ترین بخش‌های منبر و سخنوری، ذکر مصیبت است که شرائط ویژه‌ای دارد. برای تکمیل منبر و تأثیر سخن ـ و لو چند دقیقه ـ باید گریزی به مصائب اهلبیت (علیهم السلام) به‌ویژه ماجرای عاشورا داشت که می‌تواند رمز موفقیت یک منبر هم باشد. در همه موارد توفیق منبر بستگی به ارتباط قلبی با مخاطب دارد.

بیان شوق، چه حاجت، که سوز آتش‌دل
توان شناخت زسوزی که در سخن باشد[3]

11. استفاده از تمثیل

از شیوه‌هایی که بر جاذبه سخن می‌افزاید و در ارائه یک منبر موفق سخنران را یاری می‌کند، بهره‌گیری از تمثیلات و تشبیهات مرتبط با موضوع است. قرآن کریم در این زمینه می‌فرماید: ]وَ تِلْکَ الْأَمْثالُ نَضْرِبُها لِلنّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ[؛[4] «و این مثل‌ها را برای مردم می‌زنیم، باشد که آنان بیندیشند.»

آرایش سخن به مثل‌های کوتاه، دلنشین و مفید می‌تواند کلام را تا عمق جان مخاطب نفوذپذیر سازد. گاهی اوقات یک عبارت بجا از ضرب‌المثل‌ها و یا تشبیهات، موضوع را آن‌چنان در ذهن مخاطب جاافتاده می‌کند که هرگز تا آخر عمرش آن را فراموش نخواهد کرد. استفاده از مثل در حقیقت به عنوان کوتاه‌ترین راه و راهبردی ترین راه برای یک سخنران محسوب می‌شود. نزدیک کردن هدف گوینده به ذهن شنونده، همگانی کردن مسائل، حسی و عینی کردن موضوعات عقلی و ساکت کردن مخالفانِ معاند، از دیگر امتیازات تمثیل است.

مهم‌ترین شاخصه‌های یک مَثَل: مختصر بودن، استحکام معنی و زیبایی و لطافت مفهوم آن است که در بلاغت و فصاحت یک خطابه تأثیر می‌گذارد؛ به گونه‌ای که حتی علی (علیه السلام) در میان اشعار، مثل را بهترین شعر می‌داند و می‌فرماید: «خَیْرُ الشِّعْرِ مَاکَانَ مَثَلاً؛[5] بهترین شعر آن است که مَثَل باشد.»

به عنوان نمونه، امیرمؤمنان علی (علیه السلام) برای فهماندن تأثیر داروها بر تن انسان اینگونه مَثل می‌زند: «شُرْبُ الدَّوَاءِ لِلْجَسَدِ کَالصَّابوُنِ لِلثَّوْبِ یُنَقِّیهِ وَلَکِنْ یُخْلِقُهُ؛[6]خوردن دارو برای بدن انسان، همانند استفاده از صابون برای شستن چرک‌های لباس است که لباس را تمیز و پاک می‌کند، اما آن را فرسوده و ضعیف می‌گرداند.»

بسیاری از اشعار پرمعنای ادیبان و شاعران نیز در اثر جاذبه و گویایی به‌صورت ضرب‌المثل درآمده است. مثلاً صائب تبریزی القای روح شجاعت و تسلیم نشدن در مقابل ستمگر را این‌گونه بیان می‌کند:

اظهار عجز پیش ستمگر روا مدار

اشک کباب موجب طغیان آتش است

همچنین می‌سراید:

خمیرمایه دکان شیشه‌گر سنگ است
عدو شود سبب خیر گر خدا خواهد
بنابراین، استفاده از مَثل یکی از ضروریات تبلیغ و روشی کاربردی و موفق برای مبلّغان است؛ به ویژه آنکه یک مبلغ بتواند مثال‌هایی را مطابق بازندگی روزمره به مخاطبان خود عرضه کند و آن را با مفاهیم کلی اخلاقی و تربیتی تطبیق نماید و شنوندگان را با موضوع موردنظر خود بهتر و بیش‌تر آشنا گرداند. مولوی برای تفهیم و روشن شدن معنای دنیادوستی مذموم و استفاده صحیح از مظاهر دنیوی با یک مَثل ساده و جذاب، مخاطب را به‌سوی هدف خود سوق داده و معنای آن دو را با عبارتی کوتاه بیان کرده و می‌گوید:

چیست دنیا از خدا غافل بُدن
نی قماش و نقره و فرزند و زن
مال را کز بهر دین باشی حمول
نِعمَ مَالٌ صاَلِحٌ گفتش رسول
آب در کشتی هلاک کشتی است
آب اندر زیر کشتی پشتی است

دراین باره، شیوه تبلیغی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در بهره‌گیری از تمثیل و تشبیهات ملموس بهترین الگوی ماست.

آن حضرت در مورد آثار مخرّب حرام خواری در روحیات و اعمال یک انسان مسلمان می‌فرماید: «اَلْعِبَادَةُ مَعَ اَکْلِ الْحَرَامِ کَالْبِنَاءِ عَلَی الرَّمْلِ؛[7]عبادت به همراه حرام‌خوری، مثل این است که فردی در شنزار [و در زمین سست ] ساختمانی بنیان نهد.»

یعنی همچنان که آن بنا ماندگار نبوده و به‌زودی فروریخته و صاحبش نمی‌تواند از آن بهره ببرد؛ همانطور عبادت‌های فرد حرام‌خوار نیز بی‌اثر و سریع الزوال خواهد بود و برای عبادت‌کننده سودی نخواهد داشت.[8]

پي نوشت ها:

[1]. خبرگزاری حوزه، کد خبر: ٦٤٨٢٥.

[2]. شاعر: سعدی.

[3]. شاعر: حافظ.

[4]. عنکبوت /43.

[5]. شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید معتزلی، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، قم، قم، 1404ق، ج 20، ص 336

[6]. همان، ج 20، ص 300

[7]. بحارالانوار، محمدباقر مجلسی، ج 100، ص 16

[8]. در این مورد به ماهنامه مبلغان، شماره 90، مقاله «مَثَل در سخنان پیامبر(صلی الله علیه و آله)»، به قلم نگارنده مراجعه شود.

منبع: ماهنامه اطلاع‌ رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره 184