شب هاي قدر
6. دعا
مطلب مهمّی که باید در شب‌های قدر به آن توجّه شود، راز و نیاز با معبود است. از دعا و راز و نیاز با خدا نباید غافل بود. اگر هم کسی نمی‌تواند عربی دعا بخواند، با زبان خودش با خداوند متعال راز و نياز کند. خداوند به زبان بندگان خویش به هر زبانی که باشد، آشناست. البته خواندن دعا به پیروی از حضرات معصومین«سلام الله علیهم» و به زبان عربی، بهتر است.
بايد انسان در اين شب‌ها حالی پیدا کند و حقیقتاً از عمق جان خداوند تبارک و تعالی را بخواند و «خدا، خدا، خدا» بگوید. حال مناجات را هم باید از خدا خواست. با بی‌حالی و کسالت نمی‌توان از این اوقات بهره‌مند شد. خوشا به حال کسانی که با حال خوش، از این اوقات خوب بهره می‌برند.
استجابت دعا
آيه‌اي در قرآن راجع به دعا است که از نظر تأکيد منحصر به فرد است:
«وَ إِذا سَأَلَكَ عِبادي عَنِّي فَإِنِّي قَريبٌ أُجيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْيَسْتَجيبُوا لي وَ لْيُؤْمِنُوا بي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ » [1]
و چون بندگان من از تو درباره من بپرسند (بگو که) من حتماً (به همه) نزديکم، دعاي دعاکننده را هنگامي که مرا بخواند اجابت مي‌کنم، پس بايد دعوت مرا بپذيرند و به من ايمان آورند، شايد که راه يابند.
يا رسول الله اگر از تو پرسيدند خدا کجاست؟ بگو نزديک است. از رگ گردن به تو نزديکتر است. از خود تو به تو نزديکتر است. از طرف من به آنها بگو اگر راستي دعا کنيد، اجابت مي‌کنم. جواب شما را مي‌دهم حتماً ايمان و عقيده داشته باشيد که استجابت مي‌کنم. خداوند دوست دارد رستگار شويد لذا مي‌گويد دعا کنيد. و رستگاري و رشد انسان‌ها در سايۀ دعا و ارتباط با او ميسر ميشود.
در آيۀ ديگر تهديد مي‌کند و مي‌فرمايد اگر کسی اعراض از دعا داشته باشد و در زندگي او دعا نباشد و دعا نکند، به جهنم خواهد رفت و در جهنّم خوار و ذليل خواهد بود:
«وَ قالَ ربُّکُمُ ادعُونِي اَستَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبادَتي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرينَ [2]»
و پروردگارتان گفت مرا بخوانيد تا شما را اجابت کنم، البته کساني که از عبادت من تکبر ورزند به زودي خوار و سرافکنده وارد جهنم مي‌شوند.
در آيۀ ديگر مي‌فرمايد:
« قُلْ ما يَعْبَؤُا بِكُمْ رَبِّي لَوْ لا دُعاؤُكُمْ [3]»
بگو اگر دعاي شما نباشد، خداوند براي شما ارجي قائل نيست.
خداوند در اين آيات مي‌فرمايد اگر دعا در زندگي شما نباشد من اعتنا به شما ندارم و دست عنايت من از روي سر شما برداشته ميشود.
نظير اين دو سه آيه در قرآن زياد است که به ما مي‌‌فهماند مأيوس از استجابت دعا نباشيم. خداوند متعال در قران کريم استجابت را وعده داده است و وظيفه ما هم دعا کردن است. اعتقاد به اينکه خداوند از ما خواسته است دعا کنيم و دعاي ما بدون نتيجه نمي‌ماند، ضروري است.
دعاي سحر دعاي خيلي خوبي است که همۀ ائمه طاهرين«سلام الله علیهم» آن دعا را مي‌خوانده‌اند. و در اين دعا از اول تا آخر نمي‌گويد خدايا چه مي‌خواهم. فقط مي‌گويد «خدا خدا خدا، به حق محمد و آل محمد«صلی الله علیه و آله و سلم»». ولي نمي‌گويد چه مي‌خواهم. لذا خوب است انسان فقط دعا کند و يقين داشته باشد آنچه مصلحت اوست به او مي‌دهند.
تو بندگی چو گدایان به شرط مزد نکن که خواجه خود روش بنده پروری داند
حالا اگر کسی تعيين کند چه مي‌خواهد، اگر صلاح او باشد، عين دعا مستجاب ميشود. ولي اگر مصلحت او در استجابت آن دعا نباشد، حتماًَ نظير آن عطا ميشود. مثلاً اگر کسي فقير است و تموّل مي‌خواهد، اگر به صلاح او نباشد، خداوند اولاد صالح و عاقبت به خيري و نظائر آن را عطا مي‌فرمايد.
بالاخره خداوند متعال جواب دعا را خواهد داد. اگر هم به هيچ وجه استجابت دعا در اين دنيا مصلحت نباشد، خداوند تبارک و تعالي در قيامت از بنده‌اش عذرخواهي مي‌کند و به او مي فرماید: اگر دعاي تو مستجاب نشد، مصلحت تو نبود و علت آن را براي او روشن مي‌کند و به گونه‌اي براي او جبران مي‌نمايد که آن بنده مي‌گويد اي کاش هيچ يک از دعاهايم در دنيا مستجاب نشده بود.
بهترین دعاها
* دعا برای فرج امام زمان(عج)
دعا برای فرج حضرت مهدی(ارواحنافداه) از بهترین دعاها است.. دعا برای اینکه پروردگار عالم لطف کند و به دست شیعه با رهبری حضرت مهدی(ارواحنافداه) پرچم اسلام روی کره زمین افراشته شود. همۀ گرفتاری‌ها که اکنون مردم دارند، با ظهور آن حضرت برطرف ميشود و عدالت اجتماعي به صورت صددرصد در جهان پياده خواهد شد. یکی از برکات زمان ظهور حضرت بقية الله(ارواحنافداه) به‌وجود آمدن امنیت اجتماعی، امنیت اقتصادی، امنیت فرهنگی و امنیت سیاسی است و اين همه ناامنی‌هاي اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و ... که موجب رنج مردم شده است، در آن زمان دیگر وجود ندارد. در زمان حضرت مهدی(ارواحنافداه) دنیا زنده خواهد شد:
«اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يُحْيِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها [4]»
بدانيدکه همانا خداوند اين زمين را پس از مرگش زنده مي‌کند.
و اين دنياي ظلماني به نور حضرت روشن و منوّر خواهد گشت:
«وَ أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّها [5]»
و (در آن روز روي) زمين به نور پروردگارش روشن مي‌گردد.
اگر مردم، دنیا بخواهند بايد دعاي فرج بخوانند، اگر خواستار یک زندگی صددرصد با امنیّت و عدالت باشند، بايد شبانه روز دعاي فرج بخوانند، بعد از صلوات‌ها «وَ عَجِّل فَرَجَهُم» را بگويند، در زمان‌های مقدّس و مبارک نظیر ماه رجب، ماه شعبان، ماه رمضان و شب جمعه و نيز در مکان‌های مقدس نظیر مکّه، مدینه، کربلا حرم‌های مطهّر ائمه طاهرین«سلام الله علیهم» بالاترينِ دعاها باید دعا برای فرج امام زمان(ارواحنافداه) باشد.
همه باید به صورت جدّي مخصوصاً وقتی که حالی دست می‌دهد، براي امر فرج دعا کنند تا در سايه آن ديگر دعاها نیز برآورده شود.
* دعا برای عافيت
يکي از دعاهاي مفيد در ليالي قدر و ديگر ايام سال، دعا برای عافيت است. عافيت به سه معنا است:
الف) سلامت جسمی
جسم انسان بايد سالم باشد تا بتواند در امور دنيا و آخرت خود موفق باشد. بدون جسم سالم، نشاط عبادت و دعا و... وجود ندارد و سیر وسلوک میسر نمی شود. متأسفانه امروزه بسیاری از افراد جامعه مريض هستند و بیشتر امراض موجود هم ناعلاج است متأسفانه بسياري از دردها هم نا علاج است. بنابراین اولاً همه باید مراقب سلامت جسمی خود باشند. ثانیاً دعا کنند که مبتلا به اينگونه امراض نشوند.
ب) سلامت روحی
بسياري از انسان‌ها به بيماري روحي مبتلا هستند. اين موضوع با ذکر يک مثال روشن‌تر خواهد شد.
حضرت موسي«سلام الله علیه» براي مناجات با خداوند مي‌رفتند. در راه يک انسان بي‌حيا گفت: به خدا بگو چقدر من گناه کنم و تو مرا عذاب نکني؟!
حضرت موسي به مناجات رفتند و هنگامي که خواستند برگردند خطاب شد: چرا پيام بنده‌ام را نمي‌دهي؟ گفت: خجالت مي‌کشم!
خطاب شد: به او بگو من بالاترين بلا و عذاب را به تو داده‌ام، متوجّه نيستي. بعد خطاب شد آيا از نماز و مناجات با من لذّت مي‌بري؟ همين قدر که شيريني مناجات را از دل توبرده‌ام، بالاترين بلا را داري.
کم پيدا ميشود کسي از نماز لذت ببرد. اگر کسي از نماز لذت ببرد، نماز شب او ترک نمي‌شود. بنابراين افراد مبتلا به بيماري روحي فراوان‌اند. براي همين هم اول ظهر يا اول مغرب خيابان‌ها شلوغ است و مساجد عموماً خلوت است. موقع اذان صبح بسياري از مردم خواب هستند، لذا دعا برای کسب عافيت روحی هم ضروری است.
ج) سلامت دينی
عافيت در دين مهمتر از دو مورد قبلي است.
عافيت در دين يعني اينکه جامعه مقیّد به ظواهر شرع و با تقوا باشد. وقتي عافيت دين در جامعه نباشد، فرزند انسان ناگهان در جامعه با شبهه‌اي مواجه ميشود و دين خود را از دست مي‌دهد.
اعتقادات تشیّع محکم و ریشه‌دار است. همه بايد مراقب باشند، اصول عقاید را خوب مطالعه کنند [6] و عميق ياد بگيرند تا شبهات نتواند دين آنها را بگيرد و يکي از مهمترين دعاها هم بايد براي همين عافيت ديني باشد.
* دعا برای حُسن عاقبت
دعا براي به خير شدن عاقبت، در زمان غيبت کبري و آخرالزمان بسيار ضروری است و بر آن تأکيد شده است. سفارش شده است در وقتی که فساد دنیا را مي‌گيرد، براي عاقبت به خيري خودتان و خانواده‌تان، براي عاقبت به خيري جوانان و بستگان بسيار دعا کنيد.
آقاي اشراقي(داماد حضرت امام خمینی) نقل مي‌کند به همراه حضرت امام(ره) راه مي‌رفتيم. ايشان به من فرمودند: اگر يک دعاي مستجاب داشته باشي چه مي‌گويي؟ گفتم: سؤال را خودتان کرديد پاسخ را هم خودتان بفرماييد. حضرت امام(ره) فرمودند: «عاقبت به خيري».
عاقبت به خيري دو معنا دارد. يکي از معاني آن، اين است که از خدا بخواهيم ذلت بعد از عزت نصيب ما نشود. خيلي مشکل است کسي عزيز بوده باشد، عزت خانوادگي داشته باشد و بعد به ذلت جسمي يا آبرويي مبتلا شود. مثلاً فرد سالمی فلج شود. يا متموّلي ناگهان دچار ورشکستگي و فقر شود. یا کسی در آخر عمر و در پیری محتاج به زن، فرزند، عروس، داماد و خويشان شود و دچار ذلت و بدبختي گردد. بايد دعا کرد که چنين نشود، زيرا اين ذلت و احتياج، يک مرگ تدريجي همراه با خفّت و خواري است. از اینرو دعاي «اللّهم اجعَل عَاقِبَة أمرِنا خيرًا» مورد تأکيد فراوان است.
معناي دوم عاقبت به خيري اين است که انسان بتواند دين خود را به عالم برزخ و قيامت ببرد.
شيطان و اعوان و انصار او تلاش زيادي مي‌کنند تا دين انسان‌ها را بگيرند و باعث شوند آنها بدون دين از دنيا بروند. مخصوصاً اگر انسان صفات رذيله خود را نابود نکرده باشد، در چنين مواقعي شعله‌‌ور ميشود و انسان را بي‌دين مي‌کند. بعضي از انسان‌ها به جايي مي‌رسند که دم مرگ، همه چيز را تکذيب مي‌کنند.
«ثُمَّ كانَ عاقِبَةَ الَّذينَ أَساؤُا السُّواى أَنْ كَذَّبُوا بِآياتِ اللَّهِ وَ كانُوا بِها يَسْتَهْزِؤُنَ [7]»
سپس عاقبت کساني که کارهاي زشت انجام دادند اين شد که آيات خدا را تکذيب کردند و آنها را مسخره مي‌کردند.
چه بسیار افراد مقدّسي که نماز شب می‌خواندند، خمس می‌دادند و... امّا یک دفعه با یک شبهه يا يک سخنرانی گمراه‌کننده، از همه چیز سرد شدند و دست به انکار همۀ عقايد زدند. به همين علت از شيعيان در آخرالزّمان خواسته شده است که براي حفظ دينشان، دعاي مختصر و مشهور به «دعاي‌غریق» را مداوم بخوانند:
يَا اللَّهُ يَا رَحْمَانُ يَا رَحِيمُ يَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ ثَبِّتْ قَلْبِي عَلَى دِينِك [8]
انسان بايد مواظب باشد تا در اين طوفان‌هاي شبهات و گردبادهاي سهمگين شک و ترديد گرفتار نگردد و هميشه اين دعاي غريق را براي نجات و عاقبت به خيري خود زمزمه کند.
استاد بزرگوار ما حضرت امام(ره) اين مطلب را اينگونه مي‌فرمودند که اگر کسي فاسق و فاجر باشد، دم مرگ به جاي اينکه اميرالمؤمنين را ببيند و با اجازه ايشان قبض روح شود، با بغض ملک مقرب خدا و اميرالمؤمنين«سلام الله علیه» از دنيا مي‌رود. [9]
و اين معناي عاقبت به خيري مهمتر از معناي اول است. لذا تقاضا ميشود دعاي شما هميشه اين باشد که دين خود را، تشيع خود را از دنيا ببريد. و بسيار بوده‌اند کسانی که دم مرگ، چهارده معصوم«سلام الله علیهم»به ديدار آنها آمده‌اند و محتضر در حال احتضار به همه چهارده نور مقدس سلام کرده و به آنان احترام گذاشته و از دنيا رفته است. و به عبارت ديگر مثل اينکه يک گل را بو کند، از دنيا رفته است. خيلي سخت است که کسي يک عمر ذکر «يا علي» بگويد ولي دم مرگ رضايت اميرالمؤمنين«سلام الله علیه» را نداشته باشد و با بغض ايشان از دنيا برود.
* دعا برای کسب تقوا
دردعاها بايد از خدا تقوا بخواهيم. کلمه‌اي که بيش از دويست مرتبه در قرآن شريف تکرار شده است.
تقوا يعني اهميّت به واجبات مخصوصاً نماز اول وقت، اهميّت به مستحبّات مخصوصاً خدمت به خلق خدا. اهميّت به اجتناب از گناه و اگر گناه آمد فوراً تدارک و جبران و عذر خواهي از خداوند.
اگر براي تقوا هيچ تأکيدي به جز اين آيه نداشتيم، بس بود که به آن اهميّت فراوان بدهيم:
«وَ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً، وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لايَحْتَسِبُ [10]»
و کسي که از خدا پروا کند براي او راه خروجي (از مشکلات) قرار مي‌دهد و او را از راهي که گمان نمي‌برد، روزي مي‌دهد.
و در جاي ديگر مي‌فرمايد:
«وَ كانَ حَقًّا عَلَيْنا نَصْرُ الْمُؤْمِنين [11]»
و همواره ياري کردن مؤمنان بر عهده ما حق و لازم است.
و يا در آيۀ ديگري چنين آمده است:
« كَذلِكَ حَقًّا عَلَيْنا نُنْجِ الْمُؤْمِنين» [12]
اينچنين که بر ما لازم است مؤمنان را نجات مي‌بخشيم.
اين آيات با چندين تأکيد مي‌فرمايد که مؤمن به ما حق دارد که او را ياري کنيم و مشکلات او را حل کنيم و در گرفتاري‌ها به فرياد او برسيم.
لذا تقاضا ميشود وقتي دعا مي‌کنيد، از خدا بخواهيد علاوه بر خودتان، فرزندانتان نيز متّقي و مؤمن شوند.
* دعا برای رفع صفات رذيله
وجود همه انسان‌هاي معمولي آکنده از صفات رذيله است؛ دنياپرستي، رياست‌طلبي، حسادت، بخل، خود پرستي و منيت و ... در عمق جان انسان‌ها وجود دارد. چه کسي مي‌تواند بگويد من صفت رذيله ندارم؟ به قول حضرت امام«ره» انسان بايد چهل سال خون جگر بخورد تا يک صفت رذيله را ريشه‌کن کند؛ لذا بايد در جهت ريشه‌کني صفات رذيله بسيار کوشش کنيم. ولي معلم اخلاق خداوند است و بايد از او بخواهيم که صفات رذيله ما ريشه کن شود.
«وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ ما زَكى مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَداً وَ لكِنَّ اللَّهَ يُزَكِّي مَنْ يَشاء [13]»
و اگر فضل خدا و رحمتش بر شما نبود هيچ يک از شما هرگز پاک نمي‌شد، و لکن خداست که هرکس را بخواهد پاک مي‌کند.
اگر فضل و رحمت خداوند نباشد هيچکس نمي‌تواند درخت رذالت را از دل بکند و درخت فضيلت به جاي آن غرس نمايد. خودسازي و تهذيب نفس، نيازمند دعاي فراوان و درخواست مکرّر از خداوند متعال است.
* دعا براي تقرّب الي الله
انسان در اين دنيا آمده است که به مقام لقاي پروردگار خويش نائل آيد. و قرآن شريف هم روي اين مقوله بسيار تأکيد مي‌ورزد. رفتن به بهشت براي يک انسان هنر فوق‌العادّه‌اي نيست؛ چرا که ديوانه‌ها هم ممکن است به بهشت بروند. بچه‌ها هم به بهشت مي‌روند و جايگاه خوشي در قيامت دارند. بنابر اين بهشت براي انسان خيلي کم است بايد به لقاي پروردگار رسيد و اين دعا مي‌خواهد.
«يا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ، ارْجِعي إِلى رَبِّكِ راضِيَةً مَرْضِيَّةً ، فَادْخُلي في عِبادي ، وَ ادْخُلي جَنَّتي [14]»
اي جان آرام گرفته(در سايۀ تقوا)، به سوي پروردگار خويش بازگرد، در حالي که تو از او خشنود و او از تو خشنود است، پس در ميان بندگان من در آي، و در بهشت من داخل شو.
خداوند در اين آيه شريفه نمي‌فرمايد به بهشت وارد شو. بلکه مي‌فرمايد نزد خود من بيا «ارْجِعي إِلى رَبِّكِ» و اين مقام عنداللهي است.
* دعا براي رفع مشکلات اجتماعی و شخصی
همۀ مردم بايد مهمّات و مشکلات جامعۀ مسلمین و شیعیان را در نظر داشته باشند و به اینکه اسلام در مخاطرۀ عجیب دشمنان قرار دارد توجّه خاصي بنمايند. لازم است در اين شب‌ها فتنه‌های دشمنان از جمله استکبار جهانی را در نظر آورند. تهدیدات اخلاقی اجتماعی را که اکنون جامعۀ اسلامی و جوانان را مورد تهاجم قرار داده است و به قصد «لِيُفْسِدَ فيها وَ يُهْلِكَ الْحَرْثَ وَ النَّسْل [15]» بی‌رحمانه به جوانان جامعه می‌تازند، در نظر گرفته شود و دین‌ستیزی دشمنان اسلام را در بی‌دین کردن نسل جوان از یاد نبرد. از اين نکته نبايد غافل بود که دشمن در پی گرفتن محبّت امیرالمؤمنین علی«سلام الله علیه» از دل فرزندان شیعه است و برای رسیدن به این مقصود، از هر ترفندی بهره می‌گیرد.
مشکلات معیشتی و اقتصادی و اشتغال و ازدواج جوانان نبايد فراموش شود و براي رفع مشکلات از جمله اختلافات طبقاتی بايد دعا کرد.
باید توجّه شود که جامعۀ ما به بی‌تفاوتی کشیده شده است و این بی‌تفاوتی از بالاترین دردهای جوامع به شمار می‌آید. درد، صرفاً درد سرطان بدن و نظائر آن نیست. بی‌تفاوتی، سرطان اجتماع است. استکبار جهانی با تحمیل جنگ هشت ساله موفقیّت چندانی نداشت، ولی متأسفانه با تهاجم فرهنگی بسیاری از ارزش‌های جامعۀ اسلامی ما را هدف گرفته و تا حدود قابل تأملی به پیش آمده است. غفلت جامعه نیز موجب موفقیّت بیشتر دشمنان در عرصۀ فرهنگی می‌شود.
اگر بزرگ‌سالان به یاد داشته باشند، در دوران دفاع مقدّس هنگامی که صدام جنایت‌کار موشک‌های اربابانش را بر سر مردم ما می‌ریخت، مردم با شنیدن آژیر خطر متوجّه حملۀ دشمن می‌شدند و به پناه‌گاه می‌گریختند. امّا در تهاجم فرهنگی دشمن از آژیر خطر خبری نیست.
باید به این نکته توجّه داشت که رفته رفته دشمن دین جامعۀ ما را می‌برد. اعتیاد به خانه‌ها رخنه می‌کند و بی‌غیرتی و بی‌عفّتی گریبان‌گیر نوامیس می‌شود. بی‌تفاوتی جامعۀ ما را فرا گرفته است. همۀ این موارد دعا می‌خواهد و باید این گرفتاری‌ها در شب‌های قدر رفع شود.
موانع استجابت دعا
در اين مجال به جهت رعايت اختصار، فقط عناوين موانع استجابت دعا ذکر ميشود:
1. گناه
2. ستم و کمک به ستمکار
3. نافرماني از پدر و مادر و آزردن آنان
4. بريدن از خويشاوندان
5. ترک امر به معروف و نهي از منکر
6. سبک شمردن نماز
7. سخن‌چيني
8. متوسّل شدن به غير خدا
9. غذاي حرام
10. حکمت و مصلحت خداوند
پی نوشت ها:
[1]. بقره / 186.
[2]. غافر / 60.
[3]. فرقان / 77.
[4]. حديد / 17.
[5]. زمر / 69.
[6]. ر.ک: اسلام، آيين رستگاری؛ از تأليفات معظّم له
[7]. روم / 10.
[8]. بحارالأنوار، ج 52، ص 148.
[9]. بحارالأنوار، ج 6، ص 180.
«يَا حَارِ هَمْدَانَ مَنْ يَمُتْ يَرَنِي مِنْ مُؤْمِنٍ أَوْ مُنَافِقٍ قُبُلًا
يَـعْرِفُــنِـي طَرْفُهُ وَ أَعْــرِفُـهُ بِنَعْتِهِ وَ اسْمِهِ وَ مَا عَمِلا»
[10]. طلاق / 3ـ2.
[11]. روم / 47.
[12]. يونس / 103.
[13]. نور / 21.
[14]. فجر / 30-27.
[15]. بقره / 205.
