نویسنده:علی اسفیدواجانی
سه سفره ضیافت
بسم الله الرحمن الرحیم
سفره های رحمت در ماه رمضان بر همگان گسترده است و مزاحمان و شیاطین در غل و زنجیرند، ولی هر کس در کنار سفره ای می نشیند.
بلبل به باغ و جغد به ویرانه تاخته هر کس بقدرِ همّت خود خانه ساخته
بوستانی بهشت گونه را در نظر بگیرید که پر از نعمت و باغ و راغ و چشمه سار و کهسار و... باشد. ولی هر جانداری جایی قرار می گیرد و توشه ای بر می گیرد.
1. مرغانی در ظرافت و لطافت و طراوت و زیبایی گلها، جمال و جلال حق را می نگرند ـ و غافل از اشتغال به شکم و شهوت ـ به ذکر و ثنای حق می پردازند.
هر کس به زبانی سخن مدح تو گوید بلبل به غزلخوانی و قُمری به ترانه
2. زنبور عسل پیوسته، از شهد شیرین گلها گزینش می کند.
3. مور و موش حریصانه به گردآوری گردو و بادام و حبوبات سرگرمند.
4. چارپایانی چون گاو، رو به طبیعت و سر به زیر و چهار چشمی در چم چیدن علفها هستند.
5. کرمها و مارها به خوراک خاک خوشند.
6. اردک و مرغابی سر در لجنها، و کثافتها در پی کرمند.
7. عنکبوتها دایم در بندِ ایجاد صد دام برای به بند کشیدن حشراتِ بی بندوبار و بی گناهند. و....
مائده میهمانی ـ در واقع ـ یکی است و این ماییم که هر کدام، بر گوشه ای می نشینیم و به قدر ظرفیتِ ظرفِ همّت خود، برداشت می کنیم. گر گدا کاهل بود تقصیر صاحبخانه چیست؟
انجام دادن مستحبات باعث افزایش و ترک مکروهات مانع کاهش ثواب است.
سفره اوّل: احکام
این سفره ویژه کسانی است که از نُه چیز (مبطلات) اجتناب می کنند: خوردن و آشامیدن؛ جماع، استمنا، دروغ بستن به خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله و جانشینان او علیهم السلام؛ رساندن غبار غلیظ به حلق؛ فرو بردن تمام سر در آب؛ باقی ماندن بر جنابت و حیض و نفاس تا اذان صبح؛ اماله با مایعات؛ قی کردن در صورتی که از روی عمد باشد. 1
با رعایت این مسئله، تکلیف ساقط است و قضای روزه بر عهده نمی آید. از طرفی هر که نامش مسلمان است در این میدان هست، حتی امویان و خوارج نهروان.
سفره دوم: آداب
برخی همّت می کنند و مستحباتِ ماه صیام را نیز به جا می آورند و از چیزهایی که برای روزه دار مکروه است دوری می کنند. اموری مثل: ریختن دارو در چشم، سرمه کشیدن (اگر بو یا مزه اش به حلق برسد) ، هر چه باعث ضعفِ بدن شود (مثل حمام رفتن و خون گرفتن) ، بوییدن گیاهان معطّر، استعمال شیاف،تر کردن پوشش، مسواک با چوب تر، برخی از مقدّمات آمیزش بویژه برای جوانان، و....
انجام دادن مستحبات باعث افزایش و ترک مکروهات مانع کاهش ثواب است.
آداب و مستحبات در کتابهایی چون مفاتیح الجنان، اقبال سید بن طاووس، حلیة المتقین، گنجینه آداب اسلامی، نوشته استاد محمد رضا آشتیانی، اخلاق از محمود اکبری و... آمده است و اینک تبرکا روایاتی را نقل می کنیم:
ابو بصیر گوید: از امام صادق علیه السلام از سفر ماه مبارک رمضان پرسیدم، فرمودند: «نه، مگر در مواردی که به آگاهیت می رسانم: سفر مکّه، جهاد در راه خدا یا مالی که می ترسی نابود گردد، یا برای بدرقه برادر دینی.» 2
امام علی علیه السلام فرمودند:
«لا یدخُلُ الصّائِمُ الْحَمّامَ، وَ لا یحْتَجِمُ؛ 3روزه دار وارد حمام نشود و حجامت نکند.»
شخصی به محضر امیرمؤمنان علیه السلام رسید و پرسید: وقتی روزه ام، می توانم همسرم را ببوسم؟
حضرت فرمودند: «عِفَّ صَوْمَکَ؛ فَإنَّ بَدْءَ الْقِتالِ اللِّطامُ؛ 4روزه ات را نگه دار؛ زیرا آغاز درگیری و جنگ با یک سیلی است.»
این تعبیر کنایه ای است، نظیر شعر سعدی:
سرِ چشمه، شاید گرفتن به بیل چو پُر شد نشاید گذشتن به پیل
سفره سوم: پذیرش روزه و پرهیز از گناه
در این مرحله کسانی قرار دارند که از پُل صحت و پلّه ثواب گذشته و به قلّه بندگی رسیده اند؛ قرآن را نسخه شفای قلب و عبادت را ورزشگاه روح می دانند؛ در یک کلمه، خطبه متقین نهج البلاغه، زیبنده اندام اینان است.
آنها دریافته اند که نمازِ بی حضور، پیاز است «ویلٌ للمُصَلّین» و روزه نامقبول، گرسنگی دراز و با ناز.
از ترسِ تطویل، به همین، بسنده و به روایات پرداخته می شود.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:
«مَن صامَ شهرَ رَمَضانَ إیمانا و احْتِسابا، وَ کَفَّ سَمْعَهُ وَ بَصَرَهُ وَ لِسانَهُ عَنِ النّاسِ، قَبِلَ اللّه صَوْمَهُ و غَفَرَ لَهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ و ما تَأخَّرَ، و أعطاهُ ثَوابَ الصّابِرینَ؛ 5
هر که از روی ایمان و تحمّل سختی برای رضای خدا روزه بدارد و چشم و گوش و زبان خویش را از [آزار [مردم نگهدارد، خدا روزه اش را قبول کند و گناه قدیم و جدیدش را ببخشاید و ثواب صابرانش عطا نماید.»
امام علی علیه السلام فرمودند:
«الصّیامُ اجْتِنابُ المَحارِمِ؛ کَما یمْتَنِعُ الرَّجُلُ مِنَ الطَّعامِ و الشَّرابِ؛ روزه دوری از گناهان است؛ همان گونه که انسان از خوراک و نوشیدنی خودداری می کند.» 6
حضرت امام باقر علیه السلام می فرماید: رسول خدا صلی الله علیه و آله به جابر بن عبدالله فرمودند: «ای جابر! اینک ماه رمضان است، هر که روزش را روزه بدارد و پاسی از شبش را شب زنده داری کند و عفّت شکم و شهوت و زبانش را نگهدارد، از گناهانش بدر آید، آن سان که از ماه رمضان بیرون می شود.
جابر گفت: یا رسول الله، چه حدیث جالبی! آن گاه پیامبر فرمود: ای جابر! چقدر رعایت این شرائط دشوار است. 7
انحراف سیاسی و روزه
امام صادق علیه السلام می فرماید: «لا صِیامَ لِمَنْ عَصی الاْءمامَ؛کسی که امام و رهبر را نافرمانی کند، روزه ندارد.» 8
روزه و غیبت
هشت روایت در باره باطل شدن روزه با غیبت رسیده است. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:
«إذَا اغْتَابَ الصّائِمُ أفْطَرَ؛هر گاه روزه دار غیبت کند روزه اش را خورده است.» 9
نیز می فرماید:
«مَن اغْتابَ اِمْرَأً مُسْلِما بطَلَ صَوْمُهُ و نُقِضَ وُضُوؤُهُ؛ هر که غیبت مسلمانی کند، روزه و وضویش باطل می گردد.» 10
سراشیبی گناه
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:«مَنْ تَأَمَّلَ خَلْفَ اِمْرأَةٍ حَتّی یتَبَینَ لَه حَجْمُ عِظامِها مِن وَراءِ ثِیابِها و هُوَ صائِمٌ، فَقَد أَفطَرَ؛ 11
ر روزه داری که پشت سر زنی خیره شود تا برآمدگی اندامهایش از زیر لباسها نمایان و واضح گردد، قطعا روزه اش را باطل کرده است.»
امام علی علیه السلام فرمود:
در حدیث معراج آمده است:
خدای تعالی به پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:
«یا أَحْمَدُ، لَیسَ شَی ءٌ مِنَ العبادَةِ أحَبَّ اِلَی مِنَ الصَّمْتِ وَ الصَّوْمِ؛ فَمَنْ صامَ وَلَمْ یحْفَظْ لِسانَهُ کانَ کَمَنْ قَامَ وَلَمْ یقْرَأ فی صَلاتِهِ، فَاُعطِیهِ أجْرَ الْقِیامِ ولَمْ اُعطِیهِ أجْرَ العابِدینَ؛ 12
ای احمد! هیچ عبادتی در پیشگاه من محبوبتر از سکوت و روزه نیست؛ پس آنکه روزه بدارد و زبانش را نگه ندارد بسان کسی است که نماز بپا دارد ولی در نماز قرآن نخواند که در نتیجه اجر نماز به او می دهم ولی پاداش عبادت کنندگان را به او نمی دهم.»
پرهیز از فحّاشی
حضرت امام صادق علیه السلام می فرماید: پدرم فرمود: «پیامبر خدا صلی الله علیه و آله از زنی روزه دار شنید که به جاریه اش فحش می داد. پس دستور داد طعامی فراهم شد و به آن زن فرمود: بخور، پاسخ دا د: ای رسول خدا! من روزه ام. آنگاه پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:
«کَیفَ تَکُونینَ صائِمَةً و قَد سَبَبْتِ جارِیتَکِ؟ إنَّ الصَّوْمَ لَیسَ مِن الطَّعامِ وَ الشَّرابِ، و إنَّما جَعَلَ اللّهُ ذلکَ حِجابا عن سِواهُما مِنَ الفواحِشِ مِن الفِعلِ وَ القَولِ یفْطِرُ الصّائِمَ. ما أقَلَّ الصُّوّامَ و أکثَرَ الجُوّاعَ؛ 13
تو چه روزه داری هستی که به جاریه و کنیزت فحش دادی؟ براستی که روزه، خودداری از خوراک و آشامیدنی نیست. فقط و فقط خداوند آن [نخوردن و نیاشامیدن] را به عنوان مانعی از سایر زشتیهای گفتاری و رفتاری قرار داده است، زشتیهایی که روزه صائم را می شکند. چقدر روزه داران [واقعی] اندک و گرسنگان فراوانند.»
دروغ و ظلم
حضرت امام باقر علیه السلام می فرماید:
«إنَّ الکَذِبَةَ لَیفطِرُ الصِّیامَ، و النَظْرَةَ بَعْدَ النَظْرَةِ، و الظُّلْمَ کُلَّهُ، قَلیلَهُ وَ کَثیرَهُ؛ 14
بدرستیکه دروغ روزه را می شکند و یک نگاه به نامحرم پس از نگاهِ اوّل [که اتفاقی و غیر ارادی است] و هرگونه ستم ـ چه کم و چه زیاد ـ روزه را باطل می کند.»
ترمز گناه
امام سجاد علیه السلام در بیان حقّ روزه، می فرماید:
«حَقُّ الصَّومِ أن تَعْلَمَ أَنَّهُ حِجابٌ ضَرَبَهُ اللّهُ عَزَّوَجَلّ عَلی لِسانِکَ وَ سَمْعِکَ و بَصَرِکَ وَ بطْنِکَ وَ فَرْجِکَ؛ لِیسْتُرَکَ بِهِ مِنَ النّارِ، فَاِنْ تَرَکْتَ الصَّوْمَ خَرَقْتَ سِتْرَ اللّهِ عَلَیکَ؛ 15
و حقّ روزه این است که بدانی روزه حجاب [و ترمزی] است که خدای عزّوجلّ بر زبانت و چشم و گوشت و شکم و دامنت قرار داده است تا به وسیله آن تو را از آتش جهنم حفظ و پوشیده بدارد. اگر چنین روزه ای را رها کردی، پوشش الهی خودت را پاره کرده ای.»
پی نوشت:
1) در همین نه چیز نیز تفاوت فتوا، فراوان است. ر ـ ک: توضیح المسائل مراجع، ج 1، ص 925، مسئله 1572.
2) شهرالله فِی الکتاب و السّنّة، محمد الرّیشهری، ص 168، ح 374.
از این پس همین اثر، مأخذ اصلی است و شماره ها، اشاره به أحادیث همین کتاب است و پس از شماره حدیث، به برخی از منابع این کتاب نیز ارجاع داده می شود.
3) همان، ح 350؛ بحار، ج 89، ص 355 و ج 96، ص 278.
4) ح 356؛ تهذیب، ج 4، ص 272، ح 822.
5) المقنعة، ص 305.
6) ح 267؛ بحار، ج 96، ص 294، ح 21.
7) ح 268؛ الکافی، ج 4، ص 78، ح 2؛ تهذیب، ج 4، ص 195، ح 560.
8) ح 272؛ بحار، ج 96، ص 295، ح 25.
9) ح 174؛ عوالی اللآلی، ج 1، ص 263، ح 53.
10) ح 275؛ الفقیه، ج 4، ص 15، ح 4968؛ بحار، ج 75، ص 247، ح 10.
11) ح 269، بحار، ج 96، ص 290، ح 7.
12) ح 270، ارشاد القلوب، ص 205.
13) ح 281؛ الکافی، ج 4، ص 87، ح 3؛ تهذیب، ج 4، ص 194، ح 553.
14) ح 290؛ بحار، ج 97، ح 352.
15) ح 294، الفقیه، ج 2، ص 620، ح 3214، بحار، ج 74، ص 4، ح 1.
منبع: ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره59.
