موضوع : تحقق عملی ذکر در زندگی ورسیدن به رضوان الهی
وجوب معر فت برای تحقق ذکر
بخشى از مبحث ذكر، بخش علمى است، كه اين بخش در فرهنگ حق، بخش كامل و جامعى است و آن عبارت است از كتاب خدا، قرآن كريم و معارف پاك الهى و ملكوتى اهل بيت (عليهم السلام) كه پيغمبر عظيم الشأن اسلام (صلى الله عليه و آله) آنها را همسنگ و هم وزن قرآن كريم دانسته است.
آگاهى به اين بخش علمى لازم و واجب است و لزوم و وجوب آن هم عينى است. از اين آگاهى و دانايى نسبت به ذكر علمى، به معرفت دينى تعبير شده است.
در قرآن مجيد مى فرمايد: گروهى اين معرفت و فقه دينى را بايد بياموزند و بعد به جامعه برگردند و به مردم بياموزند. بعد از اين آگاهى، آموزش و معرفت، واجب است كه اين ذكر علمى به ذكر عملى تبديل شود. در زبان، قلب، نفس، روح، سرّ و آشكار، تا با تبديل شدن اين ذكر علمى به عملى، انسان اهل ذكر شود و يا در نهايت خود ذكر شود؛ يعنى آنقدر در عمل و علم با اين ذكر اتحاد پيدا كند كه ذكر اللّه شود و اين براى همه شدنى است و راه آن براى همه باز است. چرا كه از جانب پروردگار نسبت به بندگانش بخلى وجود ندارد، غير از مقام نبوت و امامت خاصّه، براى همه عباد خدا ميسّر است كه به اين مقام عظمى برسند.
كيمياگرى فرهنگ الهى
همه شما دانشى را به نام دانش كيميا شنيده ايد. روذزگارى كيميا در بين گروهى از مردم ارزش والايى داشت. البته دانش محدودى بود كه امروزه به نام شيمى، خيلى گسترده شده است، اما در قديم علم كيميا مى گفتند. هدف كيمياگران اين بود كه مس را طلا كنند. مى گفتند: ما وقتى به گوهرى به نام كيميا دست پيدا كنيم و مس را با كيميا تماس دهيم، به طلا تبديل مى شود.
اهل دل و حقيقت مى فرمايند: علم به قرآن و معارف اهل بيت (عليهم السلام) كيميا است و تماس عملى با اين علم، كشيدن مس وجود به گوهر كيمياست كه نتيجه اين كار نيز طلا شدن، قيمت و ارزش پيدا كردن مس وجود است.
ما از آيات قرآن و روايات استفاده مى كنيم كه بدون علم و عمل، طلا شدن مس وجود امكان ندارد و انسان در مرتبه حيوانى باقى مى ماند، گرچه عمرى طولانى پيدا كند. طول عمر براى حيوان كارى نمى كند و حيوان هميشه حيوان است، چه يك ساله باشد يا صدساله. تحول و تغيير در انسان در جهت طلاى ناب شدن، با آگاهى از ذكر علمى و سلوك براساس آن ميسر است.
آيات قرآنى جارى در زندگى اهل خدا
بخش اندكى از اين ذكر علمى از ناحيه قرآن و اهل بيت عليهم السلام را براى شما تبيين مى كنم. اولياى خدا و آگاهان به قرآن حالًا و عملًا با چهار آيه زندگى مى كنند. با زندگى كردن با اين چهار آيه، اصلًا مهم نيست كه شب چگونه به صبح و صبح چگونه به شب مى رسد؛ چون اين چهار آيه راه، حال، اخلاق، حيات و ممات ماست.
1- باز كننده درهاى خير
آيه اول:
«مَّا يَفْتَحِ اللَّهُ لِلنَّاسِ مِن رَّحْمَةٍ فَلَا مُمْسِكَ لَهَا وَ مَا يُمْسِكْ فَلَا مُرْسِلَ لَهُ و مِن بَعْدِهِ وَ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ»
تركيب آيه خيلى عجيب است. به خصوص عزيز و حكيمش كه كاملًا در ارتباط با مطالب آيه است. «يفتح» در اينجا يعنى خدا درب هر چه خير را به روى مردم باز كند. حرف اين است كه درب خير را چه وقت باز مى كند؟ دو كليد براى باز كردن دربِ خير در قرآن مجيد نشان داده شده است. اگر اين دو كليد در دست ما نباشد، درهاى خير خدايى به روى ما باز نمى شود. نه خير مادى و زمينى و نه خير معنوى. فكر خود را از خير زمينى بيرون ببريد؛ زيرا خير زمينى را خدا مى فرمايد: خير عام است: «مَتعًا لَّكُمْ وَ لِأَنعمِكُمْ»
ويژه انسان نيست، شما در خير مادى با هر چه چهارپا روى زمين هست، شريك هستيد. اين مهم نيست. نتيجه اش هم پر شدن كيسه شهوت و بعد هم فشار اين كيسه بر انسان كه مرا از اين فشار نجات دهد، حال يا با ازدواج مشروع خود را نشان مى دهند و يا آنهايى كه از خدا بريده محض هستند، با گناهان كبيره و روابط نامشروع.
كليدهاى باز كننده درهاى خير
الف: تقوا
اين خير مادى، خير عام است. صحبت پروردگار درباره خيرى است كه دنيا و آخرت مردم را آباد كند و براى آنها گشايش هاى باطنى بياورد. اين خير، دو كليد دارد كه در قرآن به طور خيلى صريح بيان شده است:
كليد اول تقواست؛ به اين معنا كه هر گناهى آمد كه زلفش را به زلف زندگى شما گره بزند، قبول نكن؛ چرا كه پروردگار گناه را در رديف آتش مى داند و طبع گناه، دوزخى است. اگر زلف گناه به زلف شما گره بخورد و با توبه باز نشود، در قيامت همان طبع گناه شما را به دوزخ مى كشاند.
ب: ايمان
كليد دوم نيز ايمان است. سند اين مطلب در اين آيه آمده است: «وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى ءَامَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَيْهِم بَرَكتٍ مّنَ السَّمَآءِ وَالأْرْضِ»
تمام خيرهاى آسمان و زمين. اما خير زمين؛ لقمه اى به شما مى دهند كه پاك و حلال باشد، كه وقتى اين لقمه را مى خوريد، به جاى اين كه به شما فشار بياورد و با گناه، فشار را بكاهيد، آن لقمه به عبادت و نور تبديل مى شود و به خدا برمى گردد.
من به «رضوان الله» تبديلش مى كنم و به خودتان برمى گردانم. اين خير زمينى است.
اما خير آسمانى؛ فيوضات و جاذبه هاى درياوار من است كه شما را از زمينى بودن، به ملكوتى بودن مى كشاند؛ يعنى ميل به عالم ملكوت در شما پديدار مى شود. هميشه مى خواهيد كه به جانب پروردگار حركت كنيد. جستجوگر مقام قرب، لقا و مشاهده هستيد. اين خير چه خيرى است؟ آيا ويژه انبيا و ائمه (عليهم السلام) است؟ نه.
ايمان و تقوا، مقدمه مقام حضور و شهادت
شخص قصّابى به نام منهال قصّاب، خدمت وجود مبارك امام صادق (عليه السلام) آمد و عرض كرد: يابن رسول الله! «ادع الله أن يرزقنا الشهادة» دعاى شما مستجاب است، دعا كنيد كه خدا شهادت را نصيب من كند. فرمود: هيچ نيازى به دعا كردن نيست. دعا كنم شهيد شويد؟ عرض كرد: نمى خواهيد دعا كنيد كه من شهيد شوم؟ فرمود: نه.
عرض كرد: چرا؟ حضرت فرمودند: «المؤمن شهيد» شهيد يعنى كسى كه با كشته شدن به حضور حضرت حق مى رود و مقام حضور پيدا مى كند. شهادت؛ يعنى مقام حضور. مؤمن شهيد است؛ يعنى در مقام حضور است.
بعد فرمودند: مگر اين آيه سوره حديد را نخوانده اى؟ «وَ الَّذِينَ ءَامَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ أُولِكَ هُمُ الصّدّيقُونَ وَ الشُّهَدَآءُ عِندَ رَبّهِمْ لَهُمْ أَجْرُهُمْ وَ نُورُهُمْ»
اهل ايمان در پيشگاه پروردگار صدّيق و شهيد هستند، گرچه در دنيا زندگى مى كنند. چه شهادتى از اين بالاتر كه با تقوا و ايمان حركت كنيد و به محضر وجود مقدس حضرت حق برسيد؟
عجز قدرت ها در برابر خدا
وقتى كه تمام درهاى خير را باز كنند: «مَّا يَفْتَحِ اللَّهُ لِلنَّاسِ مِن رَّحْمَةٍ فَلَا مُمْسِكَ لَهَا» به خاطر لياقت و شايستگى مردم، هيچ قدرتى در عالم نيست كه درهاى خير مرا- چه خير مادى و چه خير آسمانى- به روى مردم ببندد.
«فَلَا مُرْسِلَ لَهُ مِنْ بَعْدِهِ وَ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ» من تواناى شكست ناپذير هستم، كسى در مقابل كار من نسبت به بنده ام نمى تواند بايستد و من خداى حكيم هستم.
وقتى كليد تقوا و ايمان را در دست بنده ام ببينم، تمام درهاى خير را به روى او باز مى كنم. اين آيه اى است كه عرفا مى گويند: ما با اين آيه زندگى مى كنيم. تمام درهاى خير دست اوست و كليدش كه ايمان و تقواست را به دست آورديم، اكنون غرق در خير هستيم.
ببينيد هم ذكر علمى است و هم عملى، وقتى با ايمان و تقوا تحقق عملى پيدا مى كند، انسان بعد از باز شدن تمام درهاى خير چه مى خواهد؟ «لَفَتَحْنَا عَلَيْهِم بَرَكتٍ مّنَ السَّمَآءِ وَالأْرْضِ»
شكر گزارى در همه حال
وجود مبارك حضرت ابى عبدالله (عليه السلام) چه احساسى مى كرد كه شب عاشورا به پروردگار اصرار داشت كه: «فاجْعَلنا مِنَ الشاكرين» ما را جزء بندگان شاكرت قرار ده؛ چون هيچ كس در كره زمين اندازه ما دارايى ندارد. امام (عليه السلام) طبق اين آيه مى بيند كه تمام درهاى خير دنيايى و آخرتى به روى ايشان باز است.
قبل از اين دعا عرض كرد: «جعلت لنا اسماعاً وابصاراً و افئدة» خدايا! به ما گوش، چشم و قلب داده اى، همه اين ها را به دست كليد تقوا و ايمان دادى. تمام درهاى خير دنيا و آخرت را با اين دو كليد باز كردى، پس ما را جزء شاكران قرار ده كه ما خيلى داراييم. اما دشمنان به آنها مى گفتند: «لا خير لكم» هيچ خيرى در شما نيست. ابن زياد چند وعده غذاى آنان را تأمين كرده است كه گاو و گوسفند و شتر نيز مى خورند، شما چه امتيازى داريد؟ اكنون دنيا، دنياى خوبى است؟ جز براى اهل ايمان و تقوا،
چه خيرى در اين دنيا هست؟ بقيه مردم در شرّ محض هستند و نمى دانند.
«وَ هُمْ يَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ يُحْسِنُونَ صُنْعًا» خيال مى كنند در زندگى خوبى هستند و كار و عملكردشان خوب است، درحالى كه اين گونه نيست.
2- اراده خدا بر بندگان
آيه دوم كه اهل دل مى گويند: ما با اين آيه داريم زندگى مى كنيم: «وَ إِن يَمْسَسْكَ اللَّهُ بِضُرٍّ فَلَا كَاشِفَ لَهُ إِلَّا هُوَ وَ إِن يُرِدْكَ بِخَيْرٍ فَلَا رَآدَّ لِفَضْلِهِ يُصِيبُ بِهِ مَن يَشَآءُ مِنْ عِبَادِهِ وَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ»
خطاب به پيامبر (صلى الله عليه و آله) است. حبيب من! وقتى كه براى تو خير عظيمى بخواهم، كسى نمى تواند جلوى رساندن خير من به تو را بگيرد. اين خيرم را براى عبادم قرار دادم و من تمام بندگان واقعيم را مى آمرزم و عاقبت آنان را غرق در رحمت مى كنم.
3- كفالت روزى بندگان
اما آيه سومى كه فرموده اند: «وَ مَا مِن دَآبَّةٍ فِى الْأَرْضِ إِلَّا عَلَى اللَّهِ رِزْقُهَا» هيچ جنبده اى در زمين نيست، مگر اين كه روزى معنوى و مادى او بر عهده من است. خدا بر خود واجب كرده است، پس براى چه به حرام متوسل شوم و غم كم و زيادش را بخورم؟ مهمان دار ما خيلى كريم است. من طلبى از او ندارم، تازه او از من طلبكار است. مشكل براى افراد بى خداست.
4- مشكل گشاى واقعى
اما آيه چهارم: «سَيَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ يُسْرًا»
سين در «سيجعل» يعنى به شتاب، به سرعت، زود: من خيلى زود مشكل شما را به آسانى تبديل مى كنم. من خدايى هستم كه براى بندگانم سختى را خيلى زود به آسانى تبديل مى كنم. قرآن شش هزار و ششصد و شصت و چند آيه دارد، اگر با همه آنها زندگى كند، در قيامت و بهشت، تختش را كنار پيغمبر (صلى الله عليه و آله) و ائمه (عليهم السلام) مى گذارند. اولياى خدا فكر، انديشه، عمل و اميد به حل مشكل و خوردن حلال خود را، از اين چهار آيه مى گيرند.
چهار نكته در زندگى
1- عبادت به قدر حاجت
اميرالمؤمنين (عليه السلام) مى فرمايند: به شما چهار نكته، علم و آگاهى ياد مى دهم كه با آن زندگى كنيد. اول: «أن تعبد الله بقدر حاجتك اليه» به اندازه اى كه به خدا نياز دارى، خدا را عبادت كن. چقدر و تا چه وقت به خدا نياز دارى؟ نياز ما به خدا هر لحظه و هر نفس است، پس دائم در عبادت باش. بخش مهمى از عبادت، غير از نماز و روزه است؛ خدمت به خلق خدا، ياد خدا، نفس كشيدن، نگاه كردن و خنديدن براى خدا.
چقدر حرف سعدى زيباست:
«هر نفسى كه فرو مى رود، ممدّ حيات است و چون بر مى آيد، مفرّح ذات، پس در هر نفسى دو نعمت موجود است- يكى نعمت ادامه حيات و ديگرى نعمت راحت شدن از فشار- و در هر نعمتى، شكرى واجب»
پس چقدر خدا را عبادت كنم؟ جواب: دائم در عبادت باش؛ يعنى ديگر جايى براى گناه نمى ماند.
چه عبادتى بالاتر از عبادت پيغمبر (صلى الله عليه و آله) ؟ وقتى اميرالمؤمنين (عليه السلام) عبادت پيغمبر (صلى الله عليه و آله) را تعريف مى كند، مى فرمايد: «أعبد الناس» عابدترين انسان ها در عبادت بوده است. پيغمبر (صلى الله عليه و آله) دائم كه در نماز نبود، در جبهه، نزد خانواده، مسجد و در سفر نيز بود، ولى «أعبد» بود؛ يعنى تمام نفس هاى حضرت نيز عبادت بود.
آن وقت بلند بلند گريه مى كردند و مى فرمودند: «ما عبدناك حقّ عبادتك» چه كسى مى تواند سزاوار تو، تو را عبادت كند؟ چون پيغمبر (صلى الله عليه و آله) مى ديد، بدنى كه با آن عبادت مى كند، ملك خدا و حال و زبانى كه با آن عبادت مى كند، از توفيق خداست و از خودش هيچ چيزى مايه نگذاشته، بلكه همه مايه گذارى ها از خداست. با اين حال گفته است: به خاطر عبادت به شما بهشت و نعمت ابدى مى دهم، بى اين كه كمترين مايه اى بگذارى.
اوايل دعاى عرفه مى فرمايد: اگر عمر همه روزگار را به منِ حسين بن على (عليه السلام) بدهى كه يك نعمت تو را شكر كنم، نمى توانم؛ چون براى آن نعمت، وقتى الهى شكرگزارى كند، خود توفيق اين شكرگزارى نيز نعمتى است كه براى آن نيز بايد شكر كند، براى شكر دوم نيز بايد شكر سومى بگويد و همين طور تا آخر.
پس چه وقت شكر خدا را بجا بياورد؟
ما در احاطه لطف و نعمت هاى خدا هستيم و هيچ چيزى از خود نداريم. هر چه را كه خرج گناه هم مى كنيم، از كيسه او خرج مى كنيم، نه از كيسه خودمان. اگر بدن را در گناه مى بريم، آن بدن نيز براى خداست.
2- معصيت به قدر طاقت عذاب
نكته دومى كه اميرالمؤمنين (عليه السلام) به ما مى آموزند كه با آن زندگى كنيم اين است كه فرمودند: «و أن تعصيه بقدر صبرك على النار» به اندازه اى كه طاقت عذاب جهنم را دارى، گناه كن. چقدر طاقت دارى؟ دوزخى كه در دعاى كميل مى فرمايد: «هذا ما لا تقوم له السموات و الارض» آسمان ها و زمين طاقت مقاومت در برابر آن را ندارند. ما انگشت را نزديك شعله كبريت مى گيريم، در خود شعله هم نبريم، باز طاقت اين مقدار حرارت را نداريم.
اميرالمؤمنين (عليه السلام) مى فرمايند: چقدر طاقت عذاب جهنم را داريد؟ به همان مقدار گناه كنيد. طاقت طبقه اول را دارى؟ طاقت مار و عقرب، شعله ها و عصبانيت مأموران جهنم را دارى؟
«عَلَيْهَا مَلائِكَةٌ غِلَاظٌ شِدَادٌ لَّايَعْصُونَ اللَّهَ مَآ أَمَرَهُمْ» به اندازه طاقت خود گناه كن. اين ذكر علمى است كه بايد به ذكر حالى تبديل شود.
3- تلاش دنيايى به قدر ماندن در دنيا
نكته سوم: «و أن تعمل لدنياك بقدر عمرك فيها»
به قدر و اندازه اى براى دنيا جان بكن كه مى خواهى بمانى. اگر هزار سال مى خواهى بمانى، بر مبناى هزار سال، حساب زندگى را بگير.
حضرت عيسى بن مريم (عليه السلام) به عابدى گفت: خانه تو كجاست؟ عرض كرد: من خانه اى ندارم. گفت: سنّ شما چند سال است؟ عرض كرد: از صد بالاتر است.
گفت: پس چرا خانه اى نساختى؟ عرض كرد: با اين عمر كوتاه، براى چه خانه بسازم؟ دو روز ديگر جنازه ما را بيرون مى برند. فرزندى نيز به ما عنايت نكرده است كه براى او بگذاريم.
گفت: آيا چيزى مى خواهى؟ عرض كرد: دلم مى خواهد خدا عمرى خيلى طولانى و حال بندگى به من بدهد تا همه عمر را به يك سجده تمام كنم؛ چون اين عمرى كه خدا به ما داده، خيلى كوتاه است. براى دنياى خود به اندازه اى كار كن و زحمت بكش كه مى خواهى بمانى.
4- تلاش آخرتى براى زندگى ابدى
نكته چهارم اين كه: «و أن تعمل لآخرتك بقدر بقائك فيها»
زمينه زندگى آخرت خود را به اندازه اى كه مى خواهى آنجا بمانى فراهم كن. آنجا مى خواهى براى ابد بمانى. هم فهم ذكر علمى واجب است و هم عمل به ذكر؛ يعنى در به عمل درآوردن واجب، انسان اهل ذكر مى شود. وقتى مقدارى جلوتر برود، به فرموده اميرالمؤمنين (عليه السلام) خود ذكر مى شود.
حضرت اين مطلب را به حجر بن عدى فرمودند كه اى حجر، تو خود خير شدى، نه اهل خير؛ يعنى تمام وجود، اخلاق، عمل، منش و كردار تو خود خير شده است. «يا حجر الخير» اى همه خير، خوبى، درستى، راستى و كرامت.
حجت الاسلام والمسلمین انصاریان
