موضوع: حضور قلب، شرط قبولی عبادات
برکات ذکر صلوات و تسبیحات اربعه

فَقَالَ أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ قَدْ أَقْبَلَ إِلَيْكُمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَكَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ شَهْرٌ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ أَفْضَلُ الشُّهُورِ وَ أَيَّامُهُ أَفْضَلُ الْأَيَّامِ وَ لَيَالِيهِ أَفْضَلُ اللَّيَالِي وَ سَاعَاتُهُ أَفْضَلُ السَّاعَاتِ[1]

دو چیز میزان حسنات انسان را از همه چیز بیشتر سنگین می کند یکی صلوات بر محمد و آل محمد ودیگری تسبیحات اربعه است. یعنی چهار تا ذکر«سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ».[2] عصاره و چکیده همه ذکرها است. بزرگان فرموده اند: همه ذکر ها در تسبیحات اربعه، جمع شده اند. روایت داریم اگر کسی می خواهد این چهار ذکر «سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ» را خلاصه کند صلوات بر محمد وآل محمد بفرستد. اگر کسی ذکر صلوات را بگوید خدا ثواب تسبیح به او می دهد ثواب حمد را،تحمیدرا، الحمد لله رامی دهد.شما نمی توانید در یک لحظه چهار تا ذکر را بگوئید باید در چهار مرحله بگوئید، ولی بایک بارصلوات فرستادن می توانید ثواب همه این ذکر ها رابگیرید. ثواب الله اکبر، لا الله الا الله را که بالاترین ذکرها هستند. منتهی چون ارزان و مفت به دست ما رسیده، ما قدرش را نمی دانیم.گاهی می بینی آب چند کیلو میوه را می گیرند ودر لیوانی می ریزند. یامتخصصین ویتامین های چند کیلومیوه را در یک قرص و کپسول جمع می کنند. عصاره هایش را جمع می کنند. روایت داریم چکیده و عصاره بهترین ذکرها «سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ » است.

روایت داریم شخصی از امام صادق علیه السلام سوال کرد که آقا در قرآن دوتا آیه است ظاهرشان با هم تناقض دارد. فرمودند: کدام دوتا آیه است. عرض کرد یابن رسول الله یک آیه در قرآن هست که می فرماید:«يُسَبِّحُونَ اللَّيْلَ وَ النَّهارَ لا يَفْتُرُونَ». [3] خدای متعال می فرماید: ملائکه شب وروز مشغول تسبیحند. مشغول تسبیح خدا، تقدیس خداو سبحان الله اند وخسته وکسل هم نمی شوند. اما آیه دیگری هست که می گوید ملائکه وخدا دائم صلوات بر محمد و آل محمد می فرستند. یک آیه می گوید دائم سبحان الله می گویند، اما آیه دیگرمی گوید دائم صلوات می فرستند. این دوآیه ظاهرشان تناقض دارد. حضرت فرمودند: ملائکه تا زمانی که مشغول ذکر صلوات هستند ثواب تسبیح هم به آنها داده می شود؛ بعد فرمود: فلانی اگر می خواهی ثواب تسبیحات اربعه،این چهارتا ذکر مهم در یک آن در نامه عملت نوشته بشود. صلوات بر محمد و آل محمد بفرست.

سفارش پیامبر صلی الله... برای اهمیت دادن به واجبات

پیامبر صلی الله.. . چند وصیت به حضرت علی علیه السلام فرمودند: «يا عليّ إذا رأيت النّاس يشتغلون بالفضائل فاشتغل أنت باتمام الفرائض». [4] اگر دیدی مردم واجبات را رها کرده اند به مستحبات مشغول اند، یاعلی تو به واجبات بپرداز. «و إذا رأيت النّاس يشتغلون بكثرة العمل فاشتغل أنت بصفوة العمل». [5] هر جمله و فراز این حدیث احتیاج به یک بحث مفصلی دارد. پیامبر صلی الله.. . می فرماید: یا علی اگر دیدی مردم، دنبال زیاد کار کردن هستند تو دنبال خالص کردن کارت باش. کیفیت را بالا ببر. «و إذا رأيت النّاس يشتغلون بكثرة العمل فاشتغل أنت بصفوة العمل». [6] یا علی اگر دیدی مردم به کیفیت عبادت اهمیت نمی دهند و دنبال مقدار کارند و می خواهند دلشان را قانع بکنند که من چه قدر نماز خواندم چه قدر قرآن خواندم چنین کردم چنان کردم، تا ریاء کنندو شعار دهند. یا علی تو به دنبال کیفیت و خالص کردن عمل باش، نه مقدارعمل.کمتر نماز بخوان اما با توجه بخوان، کمتر قرآن بخوان اما با تفکر وحضور قلب و تدبر بخوان، یا علی وقتی دیدی مردم به مستحبات مشغول هستند تو مشغول واجبات باش .برتو باد اول به واجبات مشغول شوی.

یک کلام زیبایی از امام رحمه الله است امام می فرمود: واجبات را در هیچ حالی نباید ترک کرد. اگر کسی مثلا روزه واجبش را باطل کرد هم قضا دارد هم توبه دارد هم کفاره دارد استغفارهم باید بکند واجبات راهیچ وقت ترک نکنید.

روایت داریم که اگرمستحباتتان به واجب لطمه بزند مستحب را ترک کنید. اگر کسی سحر بلند می شود، نماز شب می خواند دعا می خواند، دعای سحر می خواند بعد خوابش می برد نماز صبحش قضا می شود این کارها رانکند. ابرو را می خواهد درست کند می زند چشم را کور می کند . مرحوم آقای بهاءالینی رحمه الله می فرمودند: گاهی آدم می رود ثواب بکند به قول عوام کباب می کند .گاهی می رود مستحبات انجام بدهد در گناه می افتد. مهمانی دادن، افطاری دادن ،مستحب است هیچ کس نگفته واجب است .اما تو می آیی افطاری بدهی. به فامیل و خانمت فشار می آوری به او تحمیل می کنید چند جور غذا بپزد. من می گویم باید ظرف بشوری، جارو کنی ،باید چه کار کنی. ما هنوز مسائل اولیه اسلام رابعضی هایمان یاد نگرفته ایم هنوز بلد نیستیم پیاده بکنیم. إِذَا أَضَرَّتِ النَّوَافِلُ بِالْفَرَائِضِ فَارْفُضُوهَا [7] زمانی که انجام مستحبات به واجبات لطمه می زند باید مستحب را فدای واجب کرد نه واجب را فدای مستحب.

واجبات هیچ وقت ترک نشود. اگر شما روزه واجب را بگیرید آنقدرثواب می نویسند که احتیاج به هیچ مستحبی ندارید. امام رحمه الله می فرماید: واجبات را در هیچ حالی ترک نکنید، ولی مستحبات را یک قید زدند ؛این قید برگرفته از روایات است . اگر شب بلند شدی چهار رکعت نماز خواندی، گفتی به به من از همه مردم بهترم.مردم همه گرفتند خوابیده اند، من چنین کردم، من چنان کردم. انجام مستحبات تازمانی است که به غرور نیفتید، غرور آفت عبادات است.

* اهمیت حضور قلب در عبادت

روایت داریم آسمان ها پر از ملائکه ای است که دائما در حال سجده اند «مِنْهُمْ سُجُودٌ لَا يَرْكَعُونَ وَ رُكُوعٌ لَا يَنْتَصِبُونَ وَ صَافُّونَ لَا يَتَزَايَلُونَ وَ مُسَبِّحُونَ لَا يَسْأَمُونَ لَا يَغْشَاهُمْ نَوْمُ الْعُيُونِ وَ لَا سَهْوُ الْعُقُولِ وَ لَا فَتْرَةُ الْأَبْدَانِ». [8] همه عمر در حال رکوع هستند، همه عمر در حال قیامند، همه عمر در حال عبادتند. آفت عبادت ها غروراست . یک موقع شانه هایت را بالا نکشی که من زیاد دعا می کنم، ذکر زیاد می گویم عبادت می کنم. خدا که احتیاج به عبادات شما ندارد.

یک معماری، نجف رفته بود باخود گفت: برویم یک نماز با حضور و توجه بخوانیم. رفت ووضو گرفت، خیلی مواظبت کرد. خواست برود داخل حرم نمازبخواند دید یک قسمت صحن گلدسته ندارد گفت: چه طور می شود یک گلدسته هم این طرف بسازیم ومشغول نماز شد گفت: اگر گلدسته بسازیم چند بار آجر می خواهد، چند کیسه سیمان می خواهد، چند تا بنا می خواهد، چند تا عمله می خواهد، چند روز وقت می برد، چه قدر درآمدش می شود، یک وقت دید، دارد می گوید السلام علیکم و رحمة الله و برکاته، یک گلدسته قشنگ بالای حرم درست کرده است.

خیلی وقت ها نمازهایمان این طوری است ؛این فایده ندارد کیفیت را یک کم ببریم بالا .این نکته خیلی قشنگی است خیلی وقت ها عبادت زیاد مطلوب نیست کیفیت، مغزو روح مهم است. می گوید آقا من این قدر دعا خواندم، نماز خواندم، عبادت کردم، مفاتیح را پاره کردم. چقدرش قبول بوده است چقدرش همراه باحضورقلب بوده است. این ترفند نفس اماره و شیطان است که به خودش هی ببالد بگوید من چنان کردم چنین کردم. کیفیت را بالاببر، سعی بکنیم همه اش به دنبال مقدار عمل نباشیم یک مقدار کیفیت و مغزش را بالا ببریم، مغز و روح خیلی مهم است. اگر مغز و روح بود، زیاد خواندن هم خیلی باارزش می شود ولی شما صورت و قالب عمل را بیاورید و مغز نداشته باشدارزشی ندارد.

پیامبر فرمودند: دوکس از امت من ، دو رکعت نماز می خواند که فاصله شان زمین تا آسمان است. دو رکعت نماز، کسی می خواند به عرش می رود به معراج می رود با خدا ارتباط برقرار می کند، دو رکعت هم کسی می خواند که همه اش فکرو حواس پرتی است، همه فکرش مشغول به کارهای متفرقه است.

یک نفر آمد به یک عالمی گفت: که آقا مسئلة، عالم گفت: بفرمایید. گفت: که آیا در بین نماز آدم ببیند دزدی دارد مالش را می برد می تواند نمازش را قطع بکند یا نه، موتورش را دارند می برند چرخش را دارند می برند (در نماز هم حواسش به دوچرخه و موتورش است) آیا می تواند نمازش را قطع بکند. عالم جواب داد در فتوای فقها هست اگر مال قابل اعتنا هست ،یک مال حسابی است قطع نماز گاهی ممکن است واجب هم باشد که جلوی اتلاف مال را بگیرد تامالت را حفظ بکنی، اما یک مال جزئی که قیمتی ندارد اگر ببرند احتیاط این است که نمازت را به هم نزنید. یک نفرآمد پیش عالمی که آقا من نمازم را دارم می خوانم می بینم که دمپاییم را می برند چه کار کنم. گفت: تو نمازت را بشکن. گفت: چرا ؟ گفت: نماز تو به اندازه دمپایی هم ارزش ندارد. برای تو عیب ندارد ،چون نمازت ارزش ندارد برای دمپایی بشکنی عیب ندارد چون فکرت پیش دمپائیت است.

یک نفردر مسجد مشغول نماز بود، پیامبر خدا هم داشتند نگاه می کردند دید سر به سجده نخورده، سریع سرش رابلند می کند. مثل مرغ و خروسی که دانه نک می زنند منقار می زنند وقتی نمازش را خواندتمام شد. پیامبر صلی الله.. . فرمود: چرا نمازت را این چنین خواندی؟ فرمود: اگر این شخص در این حال و با این نماز خواندن از دنیا برود به دین من از دنیا نرفته است. یعنی نماز خوان نیست ،مسلمان نیست می گوید به دین یهودیت مرده هست.

اهمیت رفتن به مسجد در کلام نبوی

پیامبر صلی الله... فرمودند: به یهودی و مسیحی رسیدید سلام بکنید. با یهود، نصارا که همسفر می شوید با آن ها مهربانی کنید آن ها را جذب بکنید. و در روایتی دیگرفرمودند: بر یهود و نصارا سلام بکنید اما بر یهود و نصرانی امت من سلام نکنید. گفتند: آقا یهود و نصرانی امت شما کی هستند جواب دادند آن هایی که صدای اذان را می شنوندو همسایه مسجدند دل نمی کنند مسجد بیایند. البته توضیح این روایت این است که اگر سلام کردن باعث می شود بیاید مسجد، این کار را بکنید اما اگر همه تحریمش کردند یعنی بگویند چون تو مسجد نمی آئی همه با تو قهر می کنیم و اومجبور بشود مسجد بیاید این کاررابکنید.خدا پدر آنهایی را بیامرزد که لااقل ماه رمضان می آیند مسلمان می شوند.

کربلائی احمدی بود می گفت: فلانی خیلی برای این مردم پائین منبرت، خودت را اذیت نکن. گفتم چرا .گفت: برای اینکه دو موقع شلوغ ترین وقت برای سخنرانی است. یکی ماه رمضان و یکی ماه محرم، دهه محرم مردم برای عزاداری می آیند به حرف شما زیاد گوش نمی دهند، ماه رمضان هم ظهرها از نهار خوردن مایوسند می آیند پای منبر که یک چرتی بزنند یک استراحتی بکنند، تو فکر می کنی که این ها درعرش دارند سیر می کنند. این خبرها نیست مشغول کسب و کارند در ضمن یک چرتی هم می زنند در مسجد فکرشان، به بازاراست خیلی خودت را خسته نکن.

* عبادت باید سازنده باشد.

سابق ها چهاربار نماز صبح برپامی شد .اول مرحوم آیت الله مرعشی نجفی می خواندند. دوم مرحوم آیت الله گلپایگانی می خواندند. سوم آقا سید احمد زنجانی می خواندند. چهارم آقا سید مصطفی خوانساری می خواندند. هر کدام هم با ده دقیقه یک ربع فاصله. چهارمی نزدیک طلوع افتاب بود. یکی از رفیقان ما می گفت: نزدیک طلوع آفتاب داشتم حرم می رفتم. وارد صحن می شدم، دیدم پیرمردی بیرون می آید،به پیرمردی که تازه وارد حرم می شود، می گوید: مشهدی عباس چهار تا نماز جماعت خوانده ام دلت بسوزد. ای کاش نمی خواند .می گرفت می خوابید. به مشهدی عباس تفاخرمی کرد .با چهارتا نماز جماعت، مثل این که همه بهشت را خریده است. درعرش سیرمی کند. یکی از رفیقان ما از قول آیت الله حسن زاده آملی نقل می کرد. می گفت: عبادت باید سازندگی داشته باشد. این درد را آدم به که باید بگوید. چهل سال مسجد، عبادت وهیئت، حتی یک قدم هم فرق نکرده است. چرا این عبادت که باید من را شارژکند، نکرده است. چون عادت کرده ام. به وظیفه ام عمل نکرده ام. چرا چهل ساله در جا می زنم. یعنی اهل نظر اگر بخواهند درموردمن نظر بدهند، می گویند این با چهل سال قبل هیچ فرقی نکرده است. آقای حسن زاده املی می فرمودند: که اوائل طلبگی قم آمده بودم. طرف های صفائیه یک اتاق گرفتم. ساختمانی چند طبقه بود. من طبقه بالا را اجاره کرده بودم. طبقه پائین دوتا پیرمردبودند، اتاقی را اجاره کرده بودند.آن ها کارشان این بود، سه وعده می رفتند حرم پشت سر مراجع نماز می خواندند. من گاهی به حال این ها غبطه می خوردم که این ها خودشان را وقف عبادت کردند. اما یک روز دیدم که صدای ناله و تک و توک از پایین می آید. گفتم: خدا رحم کند. رفتم پایین دیدم این دوتا پیر مرد، دست به یقه شدند آن فحش هایی که تو عمرمان نشنیدیم به هم تحویل می دهند. عبادت چه قدر تاثیر داشته است. زدوخورد بود. ما آمدیم بین آنها آشتی بدهیم. سر چه دعوا می کنید. گفت: صد تومان اینجا گذاشتم حالانیست. سر یک چیز جزئی دعوا می کردند. فحش خواهرو مادر می دادند. این نتیجه سه وعده به حرم رفتن است. این به درد نمی خورد.

ابن ملجم هم ذکر می گفت. چون امام علی علیه السلام فرمودند: اگر خواستید قصاص کنید یک ضربه زده است شماهم یک ضربه بزنید. تند روها در هر زمانی هستد،آن زمان هم بودند. برخلاف نظر امام علی، امام حسن، امام حسین، گفتند:ما باید حال ابن ملجم را بگیریم بردند اذیتش کردند .زمانی که گفتند زبانت را در بیاور، آن قدر الم شنگه به پا کرد گفتند: چرا این کار رامی کنی گفت من می خواهم با این زبانم ذکر بگویم خیر سرش، ذکر(امام) را شهید کرد اما می خواهد ذکر بگوید.

وقتی که امام حسین را شهید کردند چه می گفتند: الله اکبر، الله اکبر، لا اله الا الله در حالی که با تکبیر و تحلیل، تحلیل را شهید کردند حقیقت ذکر را شهید کردند. مواظب باشیم واقعا این عادت بدی است که عبادت عادت ما بشود به ما رشد ندهد ما را جلو نبرد.

در دعای مکارم الاخلاق یک جمله ای هست «عَبِّدْنِي لَكَ وَ لَا تُفْسِدْ عِبَادَتِي بِالْعُجْبِ». [9] خدا یا به من توفیق عبادت خودت را بده، اما با عجب وغرورم خرابش نکن. یکی از دوستان می گفت: ما رفته بودیم تبلیغ؛ آنجا وقتی که می خواستیم نماز جماعت بخوانیم دیوانه ای بود که می آمد جلوتر از امام جماعت می ایستاد. مثلا می خواست اقتدا کند جلوتر از امام جماعت می ایستاد. می گفتند اگر سر به سرش بگذاری، محل را بهم می زند مسجدی ها را اذیت می کند گفتیم ولش کنید. ما الله اکبر می گفتیم او ازجلو الله اکبرمی گفت. امام ما شده بود. می گفت: هررکعت که تمام می شد بلند می شد می گفت: جبرئیل یک رکعت بنویس. گاهی هم می رفت روصندلی می نشست ومردم را موعظه می کرد. بعد از تمام شدن ماه رمضان می گفت حاج آقا خرجی که به شما دادند باید نصفش را به ما بدهید. من هم نماز جماعت خواندم وهم منبر رفتم.

بخدا قسم نمی دانیم یک رکعت نماز خالصانه در عالم چه اثری دارد. یک آیه قران چه اثری دارد.

* ذکر مصیبت

مظلومیت امام حسن علیه السلام

ان شاءالله امروز گذرنامه مدینه را از امام حسن مجتبی علیه السلام بگیریم. خصوصا آن هایی که مدینه نرفتند. پارسال من یادم هست که توسل به امام حسن علیه السلام داشتیم خواستیم که خدا توفیق مدینه مرحمت بفرماید که الحمد لله خدا توفیق مرحمت کرد. بخواهید واقعا، امام مجتبی علیه السلام گره گشاست وآنقدر مظلوم بوده است که همه عالم برای غربت امام حسین گریه می کنند. اما خود امام حسین برای مظلومیت وغربت برادرش حسن مجتبی اشک می ریخت. عرضه داشت «يَبْكِي عَلَيْكَ كُلُّ شَيْ ءٍ حَتَّى الْوُحُوشِ فِي الْفَلَوَاتِ وَ الْحِيتَانِ فِي الْبِحَارِ». [10] امام حسین علیه السلام فرمود: برادر من شهادتش آنقدر جانگدازاست. آنقدر جانسوزاست، که همه موجودات برای مظلومیت برادرم گریه می کنند حتی حیوانات وحشی دریاها، حیوانات وحشی صحراها و حتی ماهی های دریاها هم برای غربت امام حسن علیه السلام اشک ریختند گریه کردند. جان عالمی به قربانت. امام مجتبی اول امامی که بدنش را تشییع کردند، بدن پیامبر که در میان حجره خودش دفن شد، بدن آقا امیرالمومنین نیمه های شب غریبانه دفن شد، بدن حضرت زهرا نیمه های شب دفن شد. اولین معصومی که در مدینه تشییع جنازه داشت بدن آقا امام حسن مجتبی علیه السلام بود ای کاش بدن امام حسن را هم تشییع نمی کردند. وقتی آوردند کنار حجره رسول الله، عایشه و مروان با بنی امیه آمدند گفتند: ما نمی گذاریم بدن آقا را میان حجره رسول الله دفن کنید مانع شدند کاش به این اکتفا کرده بودند. دستور دادند بدن امام حسن علیه السلام را تیر باران کنند، چون آقا ابا عبد الله مامور به صبر بودند، طبق وصیت برادر بدن برادررا به بقیع آوردند. وقتی بدن برادر را دفن کردند دیدند، آقا عمامه از سر برداشتند، ناله و گریه ابا عبدالله بلند شد. صدا بزن، غارت زده آن نیست که مال و اموالش را ببرند ،غارت زده آن کسی است که برادرش را زیر خاک ...لا حول ولا قوةالا بالله، بحق مولانا حسن بن علی، یا الله اللهم صل علی محمد و آل محمد. خدایا به حق امام حسن مجتبی آرزوی مدینه و کربلا را بر این دلها نگذار. قلب امام زمان رااز ما راضی بفرما. فرجش را را نزدیکتر بفرما. گناهان ما را ببخش وبیامرز. توفیق عبادت خالصانه به همه ما عنایت بفرما. لحظه ای مارا از قرآن و اهل بیت جدا مگردان. آن به آن به معرفت ما بیفزا. رهبر عزیز، علما ،جوانان هایمان را در پناه ولیت محافظت بفرما. مریضای اسلام مریضای منظور لباس عافیت بپوشان. اموات و شهدا، امام راحل و اموات این جمع را با انبیا و اولیاءت محشور بفرماو برای اجابت دعا ها و شادی اموات صلوات مرحمت بفرمایید.

حجه الاسلام و المسلمین فرحزاد

[1] . وسائل الشيعة/شیخ حرعاملی/10/313/18- باب تأكد استحباب الاجتهاد في العباده...ص:303

[2] . بحارالأنوار/مجلسی/90/ 163/ باب 1- ذكر الله تعالى ..... ص : 48

[3] . الأنبياء : 20

[4] . الحكم الزاهرة با ترجمه انصارى/صابری یزدی –انصاری محلاتی/ 748/240 ست خصال شش خصلت ..... ص : 747

[5] .همان

[6] .همان

[7] . وسائل الشيعة/الشیخ حرعاملی/4/ 286/61- باب جواز التطوع بالنافلة أداء وقضاء...ص:283

[8] . بحارالأنوار/مجلسی/54/176/ تحقيق في دفع شبهة ..... ص : 22

[9] . رياض السالكين/سیدعلی خان مدنی کبیر/3/255/ و كان من دعائه عليه السلام في مكارم الأخلاق ص:255

[10] . ببحارالأنوار/مجلسی/45/218/باب 40- ما ظهر بعد شهادته من بكاء السماءوالارض...ص:201