رسالت نهج البلاغه در عصر تمدن طلايى!

آيا نهج البلاغه برای نسل عصر ما ضروری است؟ چگونه می تواند دست انسان عصر تمدن طلائی را بگيرد؟

بحث رسالت نهج البلاغه را با چند سؤال مقدماتی شروع می كنيم:
آيا نهج البلاغه برای نسل عصر ما ضروری است؟ چگونه می تواند دست انسان عصر تمدن طلائی را بگيرد؟ برای بشری كه در دل فضا پرواز می كند و در قعر اقيانوس ها به گشت زنی مشغول است و در سر هوای سفر به مريخ و زهره را می پروراند، نهج البلاغه چه نقشی می تواند داشته باشد؟
عصر ما يك عصر نو و دارای ارزش های نوينی است. تئوری های جديدی بر محافل علمي، دانشگاهی دنيا حكومت می كند، و علوم تجربی هر روز دست به ابتكار و خلق صنايع و ابزار نوينی می زند. برای عصر نوين و علم زده ما نهج البلاغه چه مطلب سودمندی دارد و رسالت آن چيست؟ و... و...؟
برای پاسخ دادن به سؤالات مطرح شده فوق، و ديگر سؤالاتی كه در افكار و اذهان مردم وجود دارد، شناسائی نهج البلاغه ضروری است.
در اين رابطه دو كار مهم و دو حركت تحقيقی مفيد بايد انجام پذيرد. هم بايد ويژگی ها و رسالت شناخت نهج البلاغه را و هم بايد نيازمندی های جهان معاصر را به درستی بررسی كنيم و ره آورد تمدن جديد را مورد نقد و ارزيابی قرار دهيم، تا بتوان پاسخ مفيدی به سؤالات مطرح شده داد.

بی هدفی علوم تجربی
بشر از آغاز زندگی تا كنون مخصوصا در قرن بيستم، به دانش و اكتشافات بسيار چشمگيری نائل آمد. توانست در علوم و فنون زندگی و ساخت ابزارهای لازم و دگرگون كردن زندگی گذشته و اختراعات و اكتشافات محيرالعقول در اوج ترقی و تمدن قرار گيرد اما اين همه پيشرفت و آن همه تلاش مداوم هزاران دانشمند، متخصص، كارشناس، مخترع و مكتشف، همه و همه در جهت علوم تجربی صورت پذيرفت و رشد و ترقي، تنها در علوم تجربي، مشكلات بشر را حل نمی كند. و برای اضطراب و سرگردانی او پاسخی نمی يابد.
علوم تجربی به انسان ابزار كار می دهد، او را مسلح می كند و آن قدر هم ابزار و اسلحه را به تكامل می رساند كه سلاح اتمی می سازد، بمب نوترونی و هيدروژنی در كنارش می گذارد و به انسان هشدار نيز می دهد كه اگر احتياط نكنی و 3 عدد از اين بمب های قوی منفجر شود، تقريبا حيات در كره زمين در خطر است. اما به او نمی گويد اين همه ابزار و اسلحه را در كجا و برای چه و به چه هدف و منظوری به مصرف برسان.
علوم تجربي، در تغذيه، لباس، وسائل و لوازم زندگي، انواع خوراكی ها، مدل های رنگارنگ خيره كننده و صدها و هزاران وسيله زيبای رفاهی اختراع می كند، می سازد و تحويل انسان می دهد اما زبان ندارد كه راه و رسم زندگی را به او بياموزد يا انسان را آموزش دهد كه اسراف نكند، احتكار ننمايد و به فكر هم نوعان خود باشد و در سال هزاران تن گندمی را كه جهت موازنه اقتصادی به دريا می ريزد به گرسنگان آفريقا هديه كند كه 400 هزار كودك تنها در مدت چند روز قتل عام نشوند.
علوم تجربي، اتم را كشف می كند و قدرت عظيم آن را در اختيار بشر قرار می دهد اما ديگر كاری به نوع مصرف آن ندارد، كه ساعت اتمی می سازند و در نيروگاه های توليدی برق از اتم استفاده می كنند و بيماری های مختلف را با آن درمان می نمايند يا دشمن بشريت شده و با ساختن بمب های اتمی انسان و زمين را مورد تهديد قرار می دهند. آن قدر از اين بمب ها ساختند كه شارل ريشه می گويد: «كره زمين مانند تخم مرغی است در درون سطلی پر از باروت كه چند ديوانه با كبريت اطراف آن قدم می زنند. وای به حال تخم مرغ، اگر يكی از ديوانگان كبريت را بكشد و باروت ها را منفجر نمايد. » (1)
راسل می گويد: «آمريكا و شوروی و ديگر كشورهای هم پيمانشان، آن قدر بمب اتمی ساختند كه نابودی كره زمين يك امر عادی و ساده ای است. » (2)
رئيس جمهور اسبق آمريكا در دوران جنگ سرد نيز اعتراف تهديدآميزی كرد و گفت: «شوروی ها قادرند هفت بار زمين را نابود كنند ; ما آمريكايی ها قادريم هشت بار و با هم پانزده بار قدرت نابودی زمين را داريم. » (3)
علوم تجربی به كاربرد اتم كاری ندارد كه برق توليد كند يا توسط سروان كلود در بمباران اتمی ژاپن، دو شهر بزرگ هيروشيما و ناكازاكي، به كلی ويران گردد و 400 هزار نفر قتل عام شوند و تشعشعات راديواكتيويته، حتی در ژن ها و كروموزوم ها اثر سوء بگذارد و حتی نسل های آينده را نيز آلوده به سرطان كند، برای علوم تجربی فرقی نمی كند.
دانشمندان علوم تجربی به كشف و اختراع می پردازند، هم داروی انواع دردها را می سازند و هم «ماری جوانا» و «ال. اس. دي » و... را اختراع می نمايند. هم دارو می سازند و هم سم كشنده; هم وسائل رفاهی می سازند، هم ابزار قتاله. اين جا بود كه همه متفكران بشری فهميدند كه تنها علم، منجی بشر نيست و به نيازمندی های واقعی بشر پاسخ مثبت نمی دهد. و اصولا علوم تجربي، هدف ارزشی معنوی ندارد. و بايد به آن هدف داری را آموخت و الا تنها با پيشرفت های علمي، جامعه بشری رنگ سعادت را نمی تواند ببيند.
انسان بی هدف و بی ايمان را مجهز كردن و مسلح نمودن، خطرناك است. «تيغ دادن به دست زنگی مست » است.
هر روز در سراسر جهان، كنفرانس های صلح تكراری برگزار می شود، كه بشر با دست خود، خود را نابود نسازد.

ضعف ها و نارسائی های علوم انسانی و مكاتب بشری
متفكران بشری كه در آغاز شكوفايی علوم، اختراعات و صنايع زيبا و خيره كننده بشري، پاك خود را باخته بودند، و وعده رسيدن به دروازه طلائی تمدن جديد را می دادند و مذهب و اخلاق را كهنه شده معرفی می كردند و خدائی علم را به رخ می كشيدند و به عصر اتم، سفرهای فضائي، شكوفايی علوم و عصر نو، فخر می فروختند، ناگهان به آخر خط رسيدند كه عصر شكوفايی علم، تبديل به عصر و قرن ديوانه شد و عصر تمدن به عصر بيماری های روانی رسيد. هم جنون الكليسم، اعتيادهای مرگ آور، جنون سكس، فسادزدگی و تباهی و هم سلاح های اتمي، حيات انسان و زمين را در خطر جدی قرار داده و هم سلامت و اصالت خانوادگی و ارزش های اخلاقی او را نابودمی سازد.
اين جا بود كه متفكران روشن فكر مغرور يك قدم عقب نشينی كردند و گفتند: بله علوم تجربي، بی هدف است و بشر نياز به علوم انسانی و معارف دينی دارد. علوم انسانی را نبايد از ياد برد. در اين بن بست، روزنه نورانی نهج البلاغه را تماشا كردند كه علی - عليه السلام - فرمود:
«و بالايمان يعمر العلم; با ايمان كاخ علم و دانش آبادان خواهد شد». (4)
گرچه علوم تجربی را بی هدف يافتند و به ضرورت علوم انسانی و معارف اعتراف نمودند، اما چون سوابق و ذهنيات نادرستی از مذهب داشتند به فكر جايگزينی مكاتب بشری و علوم انسانی به جای دين افتادند، البته درد را تشخيص دادند اما اين بار در درمان آن دچار اشتباه بزرگتری شدند زيرا:
1. علوم انسانی بدون وحی و ره آورد انبيا در چهارچوب فكر ناقص بشر قرار خواهد گرفت.
2. مكاتب بشری كه ره آورد فكر ناقص انسان است، نمی توانند پاسخگوی نياز انسانی بوده و علوم تجربی را هدف، جهت و آرمان ببخشند.
ناتوانی مكاتب بشری و نارسايی علوم انسانی مشكل بی هدفی علوم تجربی را حل نكرده، بر مشكل افزود و مناديان دروغين انسان شدند، زيرا پديدآورندگان علوم انسانی و مكاتب بشری ضعف ها و نارسايی های ذيل را داشتند:
الف - انسان شناس نبودند و نتوانستند برای انسان راه درستی ترسيم كنند.
ب - از آگاهی و شناخت لازم و همه جانبه برخوردار نبودند.
ج - تفكر مادی آن ها را يك سونگر و يك بعدی ساخته بود.
د - غالبا دارای اغراض سياسي، استعماري، بوده و نتوانستند واقعيت ها را بشناسند.
ه - علم زده بودند و با بينش علمی نتوانستند همه نيازمندی های انسان را بدانند و راه حل اساسی ارائه دهند.
در نتيجه مكاتب بشری با انواع ضعف ها، كمبودها، نقص و نارسايی ها نتوانستند عصر ما را به رشد و كمال واقعی رهنمون گردند و علوم انسانی را در جهت هدف دادن به علوم تجربی به كمال برسانند.
بعضی از مكاتب به جنبه های مادی انسان پرداختند و معنويات و ارزش های اخلاقی را انكار نمودند (5) و با انكار ارزش های انساني، اخلاقي، نه تنها به علوم تجربی هدف و آرمان ندادند، بلكه بشر را در ساختن تسليحات مدرن تر و تجاوزات استعماری تقويت كردند و فسادزدگی و فحشاء گرائی او را امضاء نمودند.
- ماترياليسم آمد و ايمان و بينش الهی و ارزش های اخلاقي، معنوی را طرد كرد و مرزها و موانع شهوت رانی را برداشت.
- فرويديسم آمد و گفت: اگر جوانان در شهوت رانی آزاد نباشند، دچار بيماری های روانی می شوند و از نظر روان شناسی تنها راه رشد و تكامل، آزادی جنسی است و شهوت اصل است. (6)
- و مكتب اومانيسم به صحنه آمد و گفت: انسان اصل است، هر چه می خواهد و می كند و دوست دارد محترم است. نبايد جلوی انتخاب و آزادی او را گرفت.
و داروينيسم و لاماركيسم نيز از كانال ديگری وارد شدند كه ای انسان تو با ميمون و بوزينگان قرابت و خويشاوندی داری و ناگهان ميمون انسان شد، و فكر نكن كه تو انسانی و رشته جدابافته ای از ديگر حيواناتي، بلكه معلول تصادفی و چند روزی هم در دنيا بيشتر فرصت نداری و طرح و برنامه ای در پيدايش تو وجود نداشته است.
- و اگزيستانسياليسم را ژان پل سارتر يهودي، با روش ديگری به خورد نسل عصر ما داد و گفت: انتخاب اصل است، انسان را به حال خود بگذاريد; مذاهب و اديان مزاحم انسان نشوند; قانون جديد و قديم دست و پا گيرش نگردند; بگذاريد انسان خودش تصميم بگيرد و انتخاب كند. او كه يك پايش در كنگره اسرائيل و صهيونيسم بود (اول كسی بود كه مشروعيت اسرائيل و صهيونيست ها را امضا كرده بود;) پای ديگرش را در دانشگاه های غرب می گذاشت و خود را منادی اصالت انتخاب انسان معرفی می كرد. حتی روشنفكران كشور ما را نيز جذب كرده بود و ده ها ايسم و ايست ديگر كه هر روز طلوع و غروب كردند.
يكی گفت قدرت اصل است. ديگری اظهار نظر كرد كه شهوت اصل است. و سومی گفت انتخاب (كه صد البته انتخاب انسان تنها به الكليسم، سكس، انانيسم و فسادگرايی راه می يابد). و آن يكی گفت اصالت با فرد است. و اين يكی فرمود اصالت با جمع (سوسياليسم) و بعضی ديگر كه از هر دو ضربه ديدند و مناسبت با طبع مباركشان نداشت، اصالت را به هر دو دادند كه «سوسيال دمكرات » بايد در جهان تبليغ شود. هم فرد اصل باشد (دموكراسي) و هم جمع اصالت داشته باشد (سوسياليسم).
حالا اين همه تضادها را چگونه حل كردند؟ فقط خودشان می دانند. به قول حافظ:
جنگ هفتاد و دو ملت همه را عذر بنه // چون نديدند حقيقت ره افسانه زدند
مكاتب بشری همه در يك اصل اشتراك دارند و آن اين است كه مشكل بشريت را حل نكردند و به علوم تجربی هدف و آرمان نبخشيدند و نتوانستند علوم انسانی صحيح و درستی را به بشريت ارائه دهند.
در نتيجه قدرت گرايي، فسادزدگي، پوچی و بی هدفی انسان را امضا نموده، بر بيماری عصر ما افزودند.
انسان بی ايمان را مسلح كردند و آن گاه همه سرمايه های انسانی او را گرفتند.

يكی آمد و دين نسل عصر ما را گرفت. و آن ديگری وجدان او را نابود كرد كه ضعيف بايد بميرد و مكتب نيچه توجيه گر جنايات قدرتمندان شد. و مكتب ديگری با طرح جامعه نمونه كموني، نظام خانواده را بر باد داد و غيرت ناموسي، عفت، عصمت و پاكدامنی را در شعله های سكس به كلی سوزاندند و با نام پر طمطراق انسان متمدن، هرگونه زشتي، فساد، برهنگي، خودفروشی و آلودگی را امضا كردند كه خجالت نكشد و به نام تمدن و عصر جديد، همه اين مسائل را به جان بخرد و آن گاه برای آن كه تعاليم جديدش در جان و دل نسل عصر ما ريشه بدواند و ديگر حساسيت نشان ندهد، انواع سرگرمی ها، سينماها، كنار درياها، پلاژ مختلط، كاباره ها و... را در اطراف نسل افسون شده ما به وجود آوردند و سرگرمش نمودند. و سرانجام با مكتب جديد نورسيده هيپی گری نسل عصر ما را از هر قيد و بندی آزاد ساختند. آن گاه آخرين رمق باقيمانده اش را با انواع مواد مخدر گرفتند.
اين بود و اين است ارمغان تمدن جديد و تراژدی غم بار عصر نوين و ره آورد جايگزينی مكاتب بشری به جای اديان الهي، مذهب متكامل اسلام و منطق بر حق وحی. ديدند كه دود اين جنايات به چشم همه رفته و می رود، با انواع زندان، اعدام، شلاق و شكجنه نمی توانند اين نسل آلوده طغيان زده را اداره كنند و طبيعی است كه موفق نمی شوند زيرا:
در ميان هفت دريا تخته بندم كرده ای // باز مي گويی كه دامن تر مكن هشيار باش
وقتی سياستمداران دنيا و رهبران مكاتب بشري، همه چيز را از انسان گرفتند و ارزش های انسانی و اخلاقی او را به نابودی كشاندند، چگونه می توانند بگويند: ای انسان! با اخلاق باش. عادل باش. جنايت نكن. دست به تجاوز نزن. به قتل و آدم كشی روی نياور. ديگر امر و نهی غلط و مسخره است. و تهديد و فشار اسلحه نيز بی اثر است.
در اين مرحله از سقوط ارزش های انساني، دانشمندان و متفكران شرق و غرب به چند موضع گيری سياسي، دست زدند:
1. گروهی گفتند: انسان پوچ است و زندگی مسخره. انسان در طبيعت هدف مشخصی ندارد و نسخه درمان آن ها خودكشی است، غافل از آن كه خودشان زندگی و حيات را به ابتذال كشاندند و عامل اصلی پوچی و بی هدفيند.

2. گروهی ديگر كه خودشان نيز در اين همه فساد و آلودگی ها هضم گرديدند، با مغز الكلی و فكر مادی و پرونده سياه فسادگرايي، می گويند: بله، زندگی يعني، همين زندگی يعني، آزادی مطلق! اوج لذت گرايي! جنون سكس! اگر بتواند دست به اختراعی هم بزند، انواع وسائل آرايش می سازد و جراحی پلاستيكی را به رشد و كمال می رساند يا بر اثر سال ها تلاش و كوشش، عينكی می سازد كه انسان پوشيده را برهنه می نگرد و خيلی راحت و ساده در كتب فلسفی خود می آورد كه زندگی يعني، خوردن ديگران (بكش تا بماني).
اما در برابر صدها سؤال اساسی ما سكوت می كنند.
اگر بگوييم، پس انسان با درندگان جنگل چه فرقی دارد؟ و اين گونه تفكر، انسان ها را به مرز طغيان و فساد می كشاند، آن گاه جامعه بشری را چگونه می خواهيد اداره كنيد؟ پس وجدان انسانی چيست و...؟ پاسخی ندارند بدهند.

3. گروه سومی كه هنوز وجدان بيدارشان نمرده است و می توانند تا حدودی حقايق عالم را درك كنند، معتقدند كه بشريت اشتباه كرده است، بايد علوم تجربی را هدف و جهت بخشيد و اين كار به عهده علوم انسانی است. و مكاتب ناقص بشری نمی توانند اين كار اساسی عقيدتی را انجام دهند، در نتيجه بشر عصر ما تنها يك راه دارد و آن پذيرش خدا و ايمان و مذهب است.
يا بايد شاهد نابودی و سقوط انسانيت باشيم يا به خدا روی بياوريم و ارزش های اخلاقی را زنده سازيم.
اين جاست كه رسالت قرآن و نهج البلاغه برای نسل معاصر ما روشن می گردد و ضرورت راه يابی آن به مراكز آموزشی به اثبات می رسد.
- الكسيس كارل می گويد: «احساس مذهبی از اعماق فطرت انسان سرچشمه می گيرد و يك غريزه اصلی است، انسان همان گونه كه در احساس تشنگی به آب نيازمند است به بينش توحيدی احتياج دارد. » (7)
- مورتون وايت گفت: «اگر ماديون دقت كنند و به واقعيت ها عميقا توجه نمايند، خودشان پيش آهنگ دين داران جهان خواهند شد. » (8)
- پرفسور يونگ می نويسد: «نسل عصر ما، همه چيز دارد و سرگردان است و احساس كمبود آرامش می كند و تنها راه نجات جوامع بشری ايمان است. » (9)
- كارل منينگر روان كاو معروف می گويد: «نسل عصر ما از بی دينی رنج می برد و همه سرمايه های خود را دارد از دست می دهد. » (10)
- هانری باروت روانشناس معروف اعلان می نمايد: «اكثر افرادی كه دچار بيماری روانی بودند و به من مراجعه كردند، از لامذهبی و نداشتن ايمان رنج می بردند. »

ضرورت نهج البلاغه در تمام اعصار و قرون
با توجه به مطالب دردآلود دو فصل گذشته، و سرگردانی و سقوط انسانيت، ضرورت نهج البلاغه را بيشتر از پيش درك می كنيم كه نهج البلاغه كتاب انسان شناسی و انسان سازی است; كتابی است كه به دردهای روحی انسان توجه می كند و درمان اساسی و لازم را ارائه می فرمايد، با جان، دل، فطرت، روان و روح انسان تماس می گيرد و آن را صيقل می دهد. چون با فطرت انسان كار دارد، كدام انسان؟ مطرح نيست. انسان آغازين؟ يا بشری كه تازه با آپولو يا لونا 15 از سفر ماه يا زهره برگشته است و می خواهد در جامعه بشری زندگی كند؟ به هر حال به بايدها و نبايدها، راه و رسم زندگي، ارزش های اخلاقی بايد آشنا گردد و اين كار را نهج البلاغه به عهده دارد، كه اين چشمه سار زلال هميشه تاريخ، همواره گمشده تشنه كامان بشريت سرگردان است و دوای اصلی درد نسل عصر ما است. در اين جا به چند مورد از آن همه ضرورت ها و نيازمندی های بشريت به اين كتاب عظيم اشاره می كنيم:
1. علوم تجربي، به هدف داری نيازمند است. نهج البلاغه اهداف سياسي، اجتماعي، عقيدتي، انساني، نظامی و اقتصادی بشر را به طور مشروح بيان می كند. انسان مسلح را از تجاوز بر حذر می دارد و در راه دفاع از استقلال و آزادی او را تشويق و ترغيب می كند و می فرمايد: انسان بايد با همه امكانات و ابزار و آمادگی ها، در خدمت محرومان و مظلومان باشد و در خط ايثار و فداكاری قرار بگيرد.

2. انسان عصر ما به ايمان نيازمند است، كه نهج البلاغه ايمان را به بشريت توصيه می كند و راه های به دست آوردن ايمان را روشن می سازد و ره آورد و نتايج ايمان را مشروحا بيان می كند و همه بدبختی های بشر را در بی ايمانی و ضعف مذهب معرفی می كند.

3. انسان ها در طول قرون و اعصار از بی هدفی رنج می بردند و می برند، كه ابتذال گرايی و فسادزدگي، يا پوچی و خودكشی ره آورد آن بود. امام علی عليه السلام در نهج البلاغه، هدف داری كل نظام را و هدف داری انسان را كاملا به بحث و بررسی می گذارد و اهداف عالی ارزنده بشريت را از ديدگاه وحی بيان می دارد. آن گونه كه انسان پس از مطالعه نهج البلاغه، مثبت فكر می كند، هت حركت خود را نورانی می نگرد و اهداف ارزنده آفرينش را به درستی می شناسد; اميدوار می شود و بيماری ياس و پوچی از جان او رخت برمی بندد.

4. گفتيم برای هدف و جهت بخشيدن علوم تجربی به علوم انسانی نيازمنديم و چون متفكران بشری با اطلاعات ناقص و عقل و فكر محدود، نتوانستند علوم انسانی صحيحی را ارائه كنند، نتوانستند قدم مثبتی در راه رفع مشكلات انسان بردارند، اما نهج البلاغه از عهده اين مهم به خوبی برمی آيد و علوم صحيح و درست را در هدف داری علوم تجربی معرفی می كند و نتايج و آثار آن را متذكر می شود.

5. يكی از علل سقوط بشريت را نقص مكاتب بشری معرفی كرده بوديم، كه همه علوم و فنون و ابزار مدرن را مكاتب بشری می خواهند هدف و جهت ببخشند، در حالی كه خود مكاتب بشری در خدمت غرايز و اهداف استعماری قرار گرفته بودند; در نتيجه علم در استخدام غرائز بوده و علوم تجربی بی هدف مانده و راهی جز فساد و تباهی نمی پيمايند.
اما امام علی عليه السلام ابتدا مكتب صحيح الهي، انساني، را معرفی می كند و فوايد و آثار آن را بيان می كند و با استدلال وبرهان، مكتب حق و درست را به اثبات می رساند، سپس انسان را با همه علوم، فنون و امكانات مدرن در چهارچوب مكتب كامل اسلام به طرف خدا و ارزش های اخلاقي، انسانی و الهي، سوق می دهد كه علم در خدمت بشريت قرار می گيرد و علوم تجربی را ايمان اداره می كند.
وقتی ايمان و اخلاق جهت دهنده علم شدند، ره آورد علوم، فنون و ابزار مدرن، آزادي، استقلال و عدالت جهانی خواهد بود و در راه تكامل انسان بكار گرفته خواهند شد.

6. مكاتب بشری ادعا می كردند كه می خواهند انسان را از جبرها و موانع رشد آزاد سازند. البته انسان را از جبرها می ترساندند اما او را تنها می گذاشتند كه انتخاب تو اصل است و تو اصالت داري، در نتيجه انسان تنها با انتخاب و اصالت خود به جبرهای بسيار بزرگ تری مبتلا می شد و در خودپسندی و خودگرايی نه تنها به كمال نمی رسيد بلكه با طرح (اصل آزادي) و (من دوست دارم) و (دلم می خواهد) و (اين انتخاب من است) به انواع مفاسد و انحرافات كشانده می شود.

در صورتی كه نهج البلاغه، هم انسان را از جبرها و خرافات و آداب و رسوم جاهلی نجات می دهد و هم او را تنها نمی گذارد و همراه انسان حركت می كند و ارزش های اخلاقی را به او می آموزد و شيوه انتخاب راه های رشد و كمال را به انسان می شناساند.
امام علی عليه السلام چون پدری دلسوز دست انسان را می گيرد و اهداف عالی الهی را در آفرينش انسان بيان می دارد و عوامل رشد و كمال را يك يك با دليل و برهان بازگو می كند و موانع رشد انسان را با ذكر ره آورد تلخ و نكبت بارشان به روشنی توضيح می دهد تا انسان در تنهايی و ناداني، طعمه هوس ها و طغيان غرايز نشود كه رسول اكرم صلی الله عليه و آله فرمودند:
«انا و علی ابوا هذه الامة; من و علی دو پدر اين امت [مسلمان] می باشيم ». (11)

7. بشريت رها شده از مذهب با افكار مادي، تنها در جهت علوم تجربی تلاش می كرد و آن چنان پيش رفت كه حيات در زمين به زير سؤال رفته است و انجمن هايی در شرق و غرب به وجود آمدند كه شب و روز به سران قدرتمند دنيا بگويند: به زمين مهلت زندگی بدهيد. در حالی كه نهج البلاغه، بشريت را وا می دارد كه در دو جهت حركت كنند، و دوشادوش رشد علمی و تكامل علوم تجربی به رشد و تكامل علوم انسانی و معارف الهی و ارزش های اخلاقی بپردازند تا همه ابعاد وجودی انسان به كمال رسيده و جامعه انسانی در همه جوانب آن به تكامل واقعی نائل آيد.

8. مكاتب بشری و علوم تجربی تنها به جسم و نيازمندی های مادی انسان پرداختند، انواع مواد غذايی و لباس های رنگارنگ و داروهای تقويتی و وسايل رفاهی را برای بشر ساخته و پرداختند و به درمان جسم انسان همت گماشتند. سرانجام ديدند و ديديم كه تنها رفع نيازهای مادی چاره درد انسان نمی كند.
علی عليه السلام در نهج البلاغه، هم نيازهای مادی انسان را مورد توجه قرار می دهند هم به كشف نيازهای روحی و روانی انسان همت می گمارند هم به درمان جسم و رشد صحيح آن توجه دارند هم به كمال روح و نيازمندی های معنوي، اخلاقی انسان می پردازند و راه های اساسی پرورش جان و روان را مطرح می فرمايند.

9. مكاتب بشری و علوم تجربی بيشتر در كشف و شناسايی و آزادی غرايز حيوانی انسان و ابعاد مادی آن تلاش كردند; كشف و اختراع نمودند; وسايل و ابزار مدرن ساختند تا بيشتر لذت جنسی و حيوانی ببرند. و كمتر به فطرت انسانی توجه نمودند. در صورتی كه نهج البلاغه به همه غرايز و فطريات انسان می پردازد و همه آن ها را در مسير تكامل و والايی انسان به كار می گيرد. با اين فرق كه غرايز حيوانی بايد كنترل و تربيت شوند و تمايلات انسانی و معنوی بايد رشد كنند و همه وجود انسان را تحت الشعاع خود قرار داده و غرايز حيوانی را نيز رهبری نمايند.
در نتيجه، معنويات بر انسان حاكم می شود و معنويات و ارزش های اخلاقي، غرايز حيوانی را تعديل نموده و به آن هدف و جهت می بخشند. علی عليه السلام خود جامع صفات الهی بوده اند. هم كانون عواطف و مهربانی بودند هم در برابر تجاوزكاران بی پروا از خشم مقدس استفاده كرده، آن ها را ادب می نمودند.

10- مكاتب عقيدتي، سياسی و بشری دنيا به نابودی ارزش های اخلاقي، انسانی روی آورده و ارزش های دروغين نوينی را در نسل عصر ما مطرح نمودند كه منشا آن همه بدبختی ها و ابتذال گرايی ها شد اما نهج البلاغه، همه جا به ارزش اخلاقي، انسانی و معنوی نظر می دوزد و در مقابل، ارزش های دروغين را كه ضد ارزش می باشند، مورد انتقاد قرار می دهد و برای نابودی و مقابله با آن ها رهنمودهای منطقی ارائه می دهد، تا ارزش های اخلاقی صحيح زمينه رشد جامعه انسانی را فراهم نموده و ريشه های انحراف و تباهی ريشه كن گردند.
در نتيجه تا انسان است و زمين صحنه زندگی اجتماعی انسان هاست نهج البلاغه جاويدان است(12).

پی نوشت :

1)- نسل سرگردان، ولی الله يوسفی.
2)- آيا بشر آينده ای هم دارد؟ برتراند راسل.
3)- استراتژی صلح، كندی.
4)- نهج البلاغه المعجم، خطبه 156- 4.
5)- مانيفست ماركس و انگلس ص 68 (در كمونيسم قانون جاويدان و اخلاقيات دروغ است).
6)- كتاب فرويد و فرويديسم.
7)- خدا و آفرينش، ص 58.
8)- عصر تجزيه و تحليل، ص 57.
9)- روانشناسی و دين، پروفسور يونگ.
10)- اعجاز روانكاوي، كارل منينگر.
11)- تاريخ ابن عساكر، ج 2، ص 271.
12)- شناخت نهج البلاغه، محمد دشتي، با اندكی تصرف.

منبع : ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره 18 .