شبی برتر از هزار

مهم ترین مناسبت ماه مبارك رمضان، شب قدر است كه هماره مورد توجه مؤمنین بوده و خواهد بود. آنچه در پیش روى دارید بحثى پیرامون شب قدر بر اساس نظرات مرحوم علامه طباطبایى رحمه الله در تفسیر شریف المیزان است ...

حسین ملانوری

اشاره
مهم ترین مناسبت ماه مبارك رمضان، شب قدر است كه هماره مورد توجه مؤمنین بوده و خواهد بود. آنچه در پیش روى دارید بحثى پیرامون شب قدر بر اساس نظرات مرحوم علامه طباطبایى رحمه الله در تفسیر شریف المیزان است كه در دو سوره «قدر» و «دخان » مطرح گردیده است. امید كه مورد توجه مبلغان ارجمند واقع شده و راهنماى خوبى براى معرفى این شب در شب هاى احیاء باشد.

شب قدر یعنى چه؟
مراد از قدر، تقدیر و اندازه گیرى است و شب قدر شب اندازه گیرى است و خداوند متعال در این شب حوادث یك سال را تقدیر مى كند و زندگى، مرگ، رزق، سعادت و شقاوت انسانها و امورى از این قبیل را در این شب مقدر مى گرداند.

شب قدر كدام شب است؟
در قرآن كریم آیه اى كه به صراحت بیان كند شب قدر چه شبى است دیده نمى شود. ولى از جمع بندى چند آیه از قرآن كریم مى توان فهمید كه شب قدر یكى از شب هاى ماه مبارك رمضان است. قرآن كریم از یك سو مى فرماید: «انا انزلناه فى لیلة مباركة »(1). این آیه گویاى این مطلب است كه قرآن یكپارچه در یك شب مبارك نازل شده است و از سوى دیگر مى فرماید: «شهر رمضان الذى انزل فیه القرآن »(2) . و گویاى این است كه تمام قرآن در ماه رمضان نازل شده است. و در سوره قدر مى فرماید: «انا انزلناه فى لیلة القدر»(3) . از مجموع این آیات استفاده مى شود كه قرآن كریم در یك شب مبارك در ماه رمضان كه همان شب قدر است نازل شده است. پس شب قدر در ماه رمضان است. اما اینكه كدام یك از شب هاى ماه رمضان شب قدر است، در قرآن كریم چیزى بر آن دلالت ندارد. و تنها از راه اخبار مى توان آن شب را معین كرد.
در بعضى از روایات منقول از ائمه اطهار علیهم السلام شب قدر مردد بین نوزدهم و بیست و یكم و بیست و سوم ماه رمضان است و در برخى دیگر از آنها مردد بین شب بیست و یكم و بیست و سوم و در روایات دیگرى متعین در شب بیست و سوم است(4) . و عدم تعین یك شب به جهت تعظیم امر شب قدر بوده تا بندگان خدا با گناهان خود به آن اهانت نكنند.
پس از دیدگاه روایات ائمه اهل بیت علیهم السلام شب قدر از شب هاى ماه رمضان و یكى از سه شب نوزدهم و بیست و یكم و بیست و سوم است. اما روایات منقول از طرق اهل سنت به طور عجیبى با هم اختلاف داشته و قابل جمع نیستند ولى معروف بین اهل سنت این است كه شب بیست و هفتم ماه رمضان. شب قدر است(5) و در آن شب قرآن نازل شده است.

تكرار شب قدر در هر سال:
شب قدر منحصر در شب نزول قرآن و سالى كه قرآن در آن نازل شد نیست بلكه با تكرار سالها، آن شب نیز تكرار مى شود. یعنى در هر ماه رمضان شب قدرى است كه در آن شب امور سال آینده تقدیر مى شود. دلیل بر این امر این است كه:
اولا: نزول قرآن بطور یكپارچه در یكى از شب هاى قدر چهارده قرن گذشته ممكن است ولى تعیین حوادث تمامى قرون گذشته و آینده در آن شب بى معنى است.
ثانیا: كلمه «یفرق » در آیه شریفه «فیها یفرق كل امر حكیم »(6) . در سوره دخان به خاطر مضارع بودنش، استمرار را مى رساند و نیز كلمه «تنزل » در كریمه «تنزل الملئكه والروح فیها باذن ربهم من كل امر»(7) به دلیل مضارع بودنش دلالت بر استمرار دارد.
ثالثا: از ظاهر جمله «شهر رمضان الذى انزل فیه القرآن »(8) چنین برمى آید كه مادامى كه ماه رمضان تكرار مى شود آن شب نیز تكرار مى شود. پس شب قدر منحصر در یك شب نیست بلكه در هر سال در ماه رمضان تكرار مى شود.
در این خصوص در تفسیر برهان از شیخ طوسى از ابوذر روایت شده كه گفت: به رسول خدا صلی الله علیه و آله عرض كردم یا رسول الله آیا شب قدر شبى است كه در عهد انبیاء بوده و امر به آنان نازل مى شده و چون از دنیا مى رفتند نزول امر در آن شب تعطیل مى شده است؟ فرمود: «نه بلكه شب قدر تا قیامت هست »(9) .

عظمت شب قدر:
در سوره قدر مى خوانیم: «انا انزلناه فى لیلة القدر وما ادریك ما لیلة القدر لیلة القدر خیر من الف شهر». خداوند متعال براى بیان عظمت شب قدر با این كه ممكن بود بفرماید: «وما ادریك ما هى هى خیر من الف شهر» یعنى با این كه مى توانست در آیه دوم و سوم به جاى كلمه «لیلة القدر» ضمیر بیاورد، خود كلمه را آورد تا بر عظمت این شب دلالت كند. و با آیه «لیلة القدر خیر من الف شهر» عظمت این شب را بیان كرد به این كه این شب از هزار ماه بهتر است. منظور از بهتر بودن این شب از هزار ماه، بهتر بودن از حیث فضیلت عبادت است. چه این كه مناسب با غرض قرآن نیز چنین است. چون همه عنایت قرآن در این است كه مردم را به خدا نزدیك و به وسیله عبادت زنده كند. و احیاء یا عبادت آن شب از عبادت هزار ماه بهتر است.
از امام صادق علیه السلام سؤال شد: چگونه شب قدر از هزار ماه بهتر است؟ (با اینكه در آن هزار ماه در هر دوازده ماهش یك شب قدر است) .
حضرت فرمود: «عبادت در شب قدر بهتر است از عبادت در هزار ماهى كه در آن شب قدر نباشد.»(10).

پی نوشت :

1) دخان / 3.
2) بقره / 185.
3) قدر / 1.
4) ر. ك. مجمع البیان، ج 10، ص 519.
5) ر. ك. تفسیر الدر المنثور، ج 6.
6) دخان / 6.
7) قدر / 4.
8) بقره / 185.
9) تفسیر البرهان، ج 4، ص 488، ح 26.
10) فروع كافى، ج 4، ص 157، ح 4.