نوروز پاکان

طبیعت با بهار طراوت می یابد و معنویت با بهار رمضان اوج می گیرد. بهار طبیعت با نوروز آغاز می شود و بهار معنویت با ماه رمضان...

طبیعت با بهار طراوت می یابد و معنویت با بهار رمضان اوج می گیرد. بهار طبیعت با نوروز آغاز می شود و بهار معنویت با ماه رمضان. سردی طبیعت با شكوفه های بهاری و سرود بلبلان رخت بر می بندد و یخهای عصیان و نافرمانی، با زمزمه های نیمه شب رمضان و ترنم دعای رمضانیان آب می شود. در رمضان است كه می توان هفت شهر عشق را پیمود و دیو نفس را بر زمین افكند و در عید فطر پیروزی فطرت بر شهوت را، جشن گرفت.
اگر گردش زمین دور خورشید، آغازگر سال شمسی است واگر تكاپوی ماه بر گرد زمین، نوید بخش سال قمری؛ حركت سالك عاشق در رمضان المبارك در مدار توحید، طلایه دار سال معنوی است و پیروزی قلب سلیم بر شهوت بدخیم، نوروز آن.
رضای آل محمد علیهم السلام را سخنی شنیدنی است:
«اِنَّما جُعِلَ یوْمُ الْفِطْرِ الْعیدَ لِیكُونَ لِلْمُسْلِمینَ مُجْتَمَعا یجْتَمِعُونَ فیهِ وَ یبْرِزُونَ لِلّهِ عَزَّ وَجَلَّ فَیمَجِّدُونَهُ عَلی ما مَنَّ عَلَیهِمْ فَیكُونُ یوْمَ عیدٍ وَ یوْمَ اِجْتِماعٍ وَ یوْمَ فِطْرٍ وَ یوْمَ زَكاةٍ وَ یوْمَ رَغْبَةٍ وَ یوْمَ تَضَرُّعٍ. وَ لأَِنَّهُ اَوَّلُ یوْمٍ مِنَ السَّنَةِ یحِلُّ فیهِ الاَْكْلُ وَالشُّرْبُ لاَِنَّ اَوَّلَ شُهُورِ السَّنَةِ عِنْدَ اَهْلِ الْحَقِّ شَهْرُ رَمَضانَ فَأَحَبَّ اللّه ُ عَزَّوَجَلَّ اَنْ یكْونَ لَهُمْ فی ذلِكَ مَجْمَعٌ یحْمِدُونَهُ فیهِ وَ یقَدِّسُونَهُ؛ (1) همانا روز فطر، عید قرار داده شده تا برای مسلمانان روز اجتماعی باشد كه در آن روز گرد هم آیند و [عشق و محبت خود] به خداوند را ابراز كنند و به خاطر منّتی كه بر آنان نهاده است، او را ستایش كنند، پس روز عید و روز گردهم آیی و روز افطار، روز زكات، روز گرایش به یكدیگر و روز تضرّع [به پیشگاه حق تعالی] است، [و نیز روز فطر، روز عید قرار داده شده] به دلیل آنكه روز فطر اولین روز سال است كه خوردن و آشامیدن در آن جایز شمرده شده است، چرا كه نزد اهل حق اولین ماه سال، ماه رمضان است و خداوند دوست دارد در روز عید فطر، مسلمانان اجتماع كنند و با یكدیگر به ستایش و تقدیس او بپردازند.»

در صبحدم این عید آسمانی است كه هاتفی ملكوتی، پیروزمندان میدان جهاد اكبر را به دریافت پاداششان فرا می خواند، پاداشی فراتر از پاداشهای خاكی و غیرقابل مقایسه با هدایای پادشاهان زمینی.
امام باقر علیه السلام ازپیامبر اكرم صلی الله علیه و آله روایت كردند: «اِذا كانَ أَوَّلُ یوْمٍ مِنْ شَوّال نادی مُنادٍ: اَیهَا الْمُؤْمِنُونَ أَغْدُوا اِلی جَوائِزِكُمْ. ثُمَّ یا جابِرُ جَوائِزُ اللّهِ لَیسَتْ كَجَوائِزِ هؤُلاءِ الْمُلُوكِ. ثُمَّ قالَ: هُوَ یوْمُ الْجَوائِزِ؛ (2) هنگاهی كه روز اول ماه شوال فرا می رسد، منادی ندا می دهد: هان ای مؤمنان! برای دریافت جوایزتان صبح زود بشتابید. ای جابر، جوایز خداوند همانند جوایز پادشاهان نیست. سپس فرمود: روز اول شوال، روز جوایز است.»
فاتحان و مدال آوران جهاد اكبر را شایسته نیست كه از پس این پیروزی بزرگ، در گرداب معصیت و نافرمانی در غلطند و دیگر بار اسیر نفس فرومایه شوند و عزت خدایی را با ذلّت شیطانی معاوضه كنند. امیرمؤمنان علی علیه السلام در خطبه های عید فطر، مردم را به دوری از معصیت در ابعاد مختلف فردی، اجتماعی، اقتصادی، و... دعوت می فرماید.
امام علی علیه السلام در عید فطر خطبه خواند تا آنجا كه فرمود: «اَطیعُوا اللّه َ فیما نَهاكُمْ عَنْهُ مِنْ قَذْفِ الْمُحْصَنَةِ وَ اِتْیانِ الْفاحِشَةِ وَ شُرْبِ الْخَمْرِ وَ بَخْسِ الْمِكْیالِ وَ شَهادَةِ الزُّوْرِ وَ الْفِرارِ مِنَ الزَّحْفِ؛ (3) فرمان خداوند را در خودداری از كارهایی كه شما را از آن برحذر داشته است، عمل كنید [كه از آن جمله است:] نسبت ناروا به زنان عفیف، شهوترانی حرام، شراب خواری، كم فروشی، شهادت ناحق و فرار از جهاد.»
از همین رو است كه پاكان و سالكان را در تعظیم این عید عظیم آدابی است و در تحكیم شعائر آن احكامی. در این مختصر به برخی از آداب این عید سعید اشاره می شود.

آداب عید فطر
1. احیاء شب عید
امام صادق علیه السلام به نقل از پدر بزرگوارش فرمود:
«كانَ عَلِی ابْنُ الْحُسَینِ علیهماالسلام یحْیی لَیلَةَ عَیدِ الْفِطْرِ بِالصَّلاةِ حَتّی یصْبِحَ وَ یبیتُ لَیلَةَ الْفِطْرِ فِی الْمَسْجِدِ؛ (4) امام سجاد علیه السلام، شب عید فطر را با نماز به صبح می آورد و در مسجد به شب زنده داری می پرداخت.»

2. زیارت امام حسین علیه السلام
سید ابن طاووس در اقبال الاعمال از جمله آداب شب عید فطر را، زیارت امام حسین علیه السلام معرفی می كند.

3. غسل شب و روز عید
از جمله آداب شب و روز عید فطر، غسل است. وقت غسل شب عید، از اول مغرب تا اذان صبح است؛ گرچه انجام آن در ابتدای شب بهتر است. و وقت غسل روز عید، از اذان صبح تا غروب آفتاب است؛ گرچه بهتر است آن را پیش از نماز عید به جا آورد و اگر از ظهر تا غروب بجا آورد، احتیاط واجب آن است كه به قصد رجاء انجام دهد. (5)

4. پرداخت زكات فطره
همچنان كه تمام بودن نماز به صلوات بر پیامبر و آل اوست و بدون صلوات نماز ناتمام است، تمام بودن روزه نیز به پرداخت زكات فطره است.
قال ابوعبداللّه علیه السلام : «اِنَّ مِنْ تَمامِ الصَّوْمِ اِعْطاءُ الزَّكاةِ ـ یعْنِی الْفِطْرَةَ ـ كَما اَنَّ الصَّلاةَ عَلَی النَّبِی صلی الله علیه و آله تَمامُ الصَّلاةِ، لاَِنَّهُ مَنْ صامَ وَ لَمْ یوَدِّ الزَّكاةَ فَلا صَوْمَ لَهُ اِذا تَرَكَها مُتَعَمِّدا؛ (6) امام صادق علیه السلام فرمودند: از جمله كارهایی كه موجب كامل شدن روزه است، پرداخت زكات فطره است، همچنان كه صلوات بر پیامبر صلی الله علیه و آله، موجب كامل شدن نماز می شود. اگر كسی روزه بدارد ولی زكات فطره را از روی عمد پرداخت نكند، در واقع روزه نداشته است [و روزه اش مقبول نیست.] »
زكات فطره، علاوه بر آنكه باعث تمام بودن روزه است، نقصان زكات مال را نیز جبران می كند.
امام علی علیه السلام فرمود: «مَنْ اَدّی زَكاةَ الْفِطْرَةِ اَتَمَّ اللّهُ بِها ما نَقَصَ مِنْ زَكاةِ مالِهِ؛ (7) كسی كه زكات فطره پرداخت كند، خداوند به وسیله آن، نقصان در [پرداخت] زكات مالش را جبران می كند.»

5. تكبیر خداوند
به پاس امداد الهی و یاری رساندن او در پیروزی بر دیو نفس و برخورداری از نعمت هدایت و سرمایه معنویت، باید ولی نعمت را بزرگ داشت و او را تكبیر گفت.
بعد از نماز مغرب و عشای شب عید، پس از نماز صبح و ظهر و عصر روز عید و نیز پس از نماز عید فطر مستحب است چنین تكبیر بگویند: «اللّه اكبر، اللّه اكبر، لا اله الا اللّه واللّه اكبر، اللّه اكبر وللّه الحمد، اللّه اكبر علی ما هدانا.» (8)

6. كراهت روزه تا سه روز پس از عید فطر
در برخی روایات توصیه شده است كه تا سه روز پس از عید فطر، از روزه گرفتن خودداری شود.
امام صادق علیه السلام فرمودند: «لا صِیامَ بَعْدَ الاَْضْحی ثَلاثَةَ اَیامٍ وَلا بَعْدَ الْفِطْرِ ثَلاثَةَ اَیامٍ اِنَّها اَیامُ اَكْلٍ وَ شُرْبٍ؛ (9) تا سه روز پس از عید قربان و عید فطر، روزه داشتن روا نیست. این روزها، روزهای خوردن و آشامیدن است.»

پی نوشت :

1) شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج1، ص522.
2) یعقوب كلینی، كافی، ج4، ص168.
3) حر عاملی، وسائل الشیعه (آل البیت) ، ج15، ص344.
4) حر عاملی، وسائل الشیعه، (آل البیت) ، ج8، ص87.
5) رساله امام خمینی رحمه الله، مسئله 644.
6) سید ابن طاووس، اقبال الاعمال، ج1، ص466؛ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج2، ص119.
7) شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج2، ص119.
8) رساله امام خمینی رحمه الله، مسئله 1526.
9) حر عاملی، وسایل الشیعه، (آل البیت) ، ج10، ص519.