نکته هایی درباره احیاء شب قدر

"ما قرآن را در شب قدر نازل كرديم و تو چه مي داني كه شب قدر چيست؟ شب قدر از هزار ماه بهتر است. فرشتگان و روح در آن شب به اذن پروردگار خود براي تقدير هر كاري نازل مي شوند. آن شب انباشته از سلامت [و بركت و رحمت ] تا طلوع صبح است."ماه مبارك رمضان در ميان ماههاي ديگر سال از شرافت و عظمت ويژه اي برخوردار است؛ ماهي كه در آن شب قدر و نزول قرآن قرار گرفته است...

"ما قرآن را در شب قدر نازل كرديم و تو چه مي داني كه شب قدر چيست؟ شب قدر از هزار ماه بهتر است. فرشتگان و روح در آن شب به اذن پروردگار خود براي تقدير هر كاري نازل مي شوند. آن شب انباشته از سلامت [و بركت و رحمت ] تا طلوع صبح است." (1)
ماه مبارك رمضان در ميان ماههاي ديگر سال از شرافت و عظمت ويژه اي برخوردار است؛ ماهي كه در آن شب قدر و نزول قرآن قرار گرفته است. سعادتمند و خوشبخت كسي است كه بتواند با سلامتي و معرفت اين ماه و به ويژه شبهاي قدر را درك كرده، از فيوضات آن بهره مند شود. از اين رو، در اين مقاله مطالبي را در قالب چند نكته خدمت خوانندگان گرامي ارائه مي نمايم:

1. براي اينكه از شبها و روزهاي ماه مبارك رمضان استفاده وافي شود، لازم است ارزش و اهميت اين ماه براي مخاطبين مشخص گردد. سيره بزرگان به تأسي از نبي مكرم اسلام صلي الله عليه وآله بر اين بود كه قبل از فرارسيدن ماه مبارك رمضان، خطبه اي ايراد مي نمودند و ارزش و اهميت اين ماه و شبهاي قدر را براي مردم بيان مي كردند؛(2) به طوري كه همه مشتاق فرا رسيدن اين ماه عزيز مي شدند. پس لازم است مبلغان گرامي از ماه شعبان المعظم شروع كنند و در فرصتهاي به دست آمده از ويژگيها و فضايل ماه مبارك رمضان و شب قدر صحبت كنند.
به عنوان مثال، ذكر نكاتي چون موارد ذيل براي تذكر مفيد است:
الف. خيليها هستند كه براي خود روزي را مشخص كرده اند كه به عنوان سال خمسي(3) محسوب مي شود. اولياي الهي نيز اوّل ماه مبارك رمضان را سال معنوي براي خود انتخاب مي كنند تا حساب اعمال و رفتارهاي يكساله خود را مشخص كنند و اگر اعمال خوب بوده، شكر الهي را به جاي آورند و اگر رضايت بخش نبوده، به درگاه ربوبي استغفار كنند. (4)
ب. خيلي از اولياي الهي و بزرگان بوده اند كه اهتمام ويژه اي داشتند تا بتوانند شبهاي قدر را درك كنند. بدين منظور، برخي از بزرگان، يكسال تمام را از سر شب تا به صبح شب زنده داري مي كردند تا موفق به درك شب قدر شوند. (5)
ج. طبق فرمايش پيامبر مكرم اسلام صلي الله عليه وآله اين ماه، ماهي است كه همه به مهماني خداوند دعوت شده اند؛ ماهي كه حتي خواب روزه داران عبادت محسوب مي شود؛ اگر نمازي خوانده شود، هفتاد برابر ثواب دارد؛ اگر آيه اي از قرآن تلاوت شود، ثواب ختم قرآن دارد و... كه در خطبه شعبانيه به صورت مفصل آمده است. (6)

2. شهرها، روستاها و مساجد موجود در ايران اسلامي در خصوص برگزاري مراسم شبهاي قدر به يك صورت عمل نمي كنند. برخي از مساجد چه در شهر و چه در روستا شبهاي قدر را به اجراي مراسم و شب زنده داري مي گذرانند و برخي ديگر بعد از اتمام سخنراني همه به خانه ها مي روند و اثري از حضور مردم در مسجد ديده نمي شود. بنابراين، لازم است مبلغان گرامي كه مي خواهند برنامه اجرا كنند، توجه مضاعفي به "بوم شناسي" منطقه داشته باشند. اگر قبلاً برنامه داشته اند، درباره چگونگي آن مديريت كنند و اگر تا به حال برنامه اي در شبهاي قدر نداشته اند، قبل از فرا رسيدن اين شبهاي عزيز با برنامه ريزي صحيح سعي كنند اولين برنامه خود را به نحو احسن اجرا نمايند.

3. حالات معنوي نماز گزاران و روزه داران به يك اندازه نيست؛ چرا كه به فرمايش شهيد اين ماه، مولي الموحدين امير المؤمنين علي عليه السلام براي قلبها ادبار و اقبالي است. (7) پس ضروري است در اجراي برنامه ها به اين مهم نيز توجه شود تا خداي نكرده برخي از كساني كه براي احياي شب قدر به مسجد آمده اند، با طولاني شدن برنامه ها و نبود زمينه اجراي برنامه طولاني در آنها از جهت اقبال قلب، از مراسم دل زده نشوند و با تصور كم توفيقي يا بي توفيقي مأيوسانه مسجد را ترك نكنند.

4. براي اجراي يك برنامه خوب و معنوي در شبهاي قدر توجه به نكات ذيل و رعايت آنها مفيد است:
- براي درك فضيلت و فيض "شب قدر" از قبل به نمازگزاران يادآور شويم تا همه مشتاقانه حضور در اين شب و استفاده از برنامه هاي معنوي را روزشماري كنند.
- بهتر است برخي از افراد اهل مسجد را كه وجهه خوبي نيز در اجتماع دارند و اهل قرآن خواندن، دعا خواندن، مداحي و... هستند، شناسايي كنيم و در اجراي برنامه از آنها كمك بگيريم.
- از قبل در تابلويي زمان برگزاري مراسم و زمان اتمام آن و نيز افرادي را كه براي تلاوت قرآن، مناجات، دعا، مداحي و... اجراي برنامه خواهند كرد، به اطلاع نمازگزاران برسانيم. همچنين اعمال شبها را به صورت خوبي در تابلوهاي مسجد درج نماييد.
- سعي كنيد در بين برنامه ها فاصله اي جهت رفع خستگي، تجديد وضو و... به شركت كنندگان در مراسم بدهيد.
- روز قبل از شب قدر به نمازگزاران اطلاع رساني كنيد كه اگر امكان دارد با غسل در مراسم شركت كنند. (8)
- دعاهاي دهه آخر ماه مبارك رمضان ويژگي خاصي دارند كه نبايد مورد غفلت قرار بگيرند.
- از آنجا كه حضور بانوان در مراسم شبهاي قدر همراه فرزندانشان خواهد بود، ضروري است:
الف. فضاي اختصاص يافته براي آنها كوچك تر از فضاي برگزاري مراسم مردان نباشد؛
ب. نور كافي و زيرانداز مناسب تهيه شود؛
ج. حتماً ظروفي جهت آب آشاميدني در آنجا فراهم گردد؛
د. توجه داشته باشيم كه آنها علاوه بر قرائت قرآن، نماز، دعا و... به فرزندان هم توجه دارند. بنابراين، اگر سر و صدايشان زياد شد، با حالتي مناسب تذكر داده شود.
- از نوجواناني كه در مسجد حضور دارند در اجراي مراسم فعالانه بهره ببريد. از آنها مي توان در تقسيم قرآنها، مفاتيح و... استفاده كرد.
- قبل از فرارسيدن شبهاي قدر، اگر مسجد شما از جهت قرآن و مفاتيح دچار كمبود است، از قبل به فكر باشيد. نيز اگر مهر مسجد كثيف و جرم گرفته شده، با غبارروبي مساجد، اين مهرها را نيز تعويض يا سمباده كشي نماييد.
- از آنجا كه سيره بزرگان بر اين بوده كه حتي در شبهاي قدر از مباحث علمي براي احياء اين شبها بهره مي گرفتند، با شناسايي مشكلات و معضلات و شبهاتي كه احياناً در منطقه وجود دارد و دعوت از شخصيتهاي علمي، در رفع اين مشكلات و پاسخ به شبهات بكوشيد.
- در ميان برنامه ها از همه خواسته شود تا مثلاً نماز هفت قل هو اللّه را بخوانند يا صد مرتبه "اَسْتَغْفِرُ اللَّهَ رَبِّي وَاَتُوبُ اِلَيْهِ" يا صد مرتبه "اَللَّهُمَّ الْعَنْ قَتَلَةَ اَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ" را بگويند. (9) اين كار باعث مي شود كه اهل مسجد اگر فراموش كرده اند اين اعمال را به جا آورند، به صورت دسته جمعي مثلاً دست به استغفار بزنند يا قاتلين را لعن و نفرين كنند كه بي شك همراهي جماعت با يكديگر در اجراي عملي، درصد اجابت را بيشتر مي كند و نيز احساس خستگي را از شب زنده داران مي گيرد.
- سعي كنيد سخنراني خود را در اين شب كمتر از شبهاي ديگر طول دهيد. تصور اينكه امشب جمعيت زيادي حضور دارند و مي توان حرفهاي ناگفته را گفت، صحيح نمي باشد.
- شايسته است برنامه ها را از زمان اعلام شده شروع كرده، از طولاني شدن آن پرهيز كنيم. پس ضروري است از انداختن برنامه ها به آخر وقت خودداري نماييم؛ چنان كه برخي از بزرگان سيره خود را بر اين نوع اجرا قرار داده اند.
- يكي از كارهاي بسيار خوب، پذيرايي در فواصل برنامه هاست كه به رفع خستگي و از بين بردن ضعف حاضرين كمك خواهد كرد.
- يكي از اعمال شبهاي قدر خواندن صد ركعت نماز است. شايسته است به مخاطبين خود اطلاع رساني كنيد كه خواندن نمازهاي قضا در اولويت قرار دارد و براي اجراي اين برنامه نيز تدابير لازم را بينديشيد.

پی نوشت :

1) قدر/ 1 - 5.
2) امام رضاعليه السلام از امام علي عليه السلام نقل مي كند كه: "اِنَّ رَسُولَ اللَّهِ خَطَبْنا ذاتَ يَوْمٍ فَقالَ أَيُّهَا النَّاسُ اِنَّهُ قَدْ أَقْبَلَ اِلَيْكُمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَكَةِ وَالرَّحْمَةِ وَالْمَغْفِرَةِ... ." (وسائل الشيعه، ج 10، ص 313، ح 13494.
3) چه بهتر در كنار بيان سال معنوي تذكري به سال خمسي و نحوه محاسبه نيز داده شود. خيلي از كساني كه حقوق بگيرند، هنوز نمي دانند كه براي آنها نيز سال خمسي هست.
4) الكافي، ج 2، ص 453، ح 2: امام كاظم عليه السلام فرمود: "فَاِنْ عَمِلَ حَسَناً اسْتَزادَ اللَّهَ وَاِنْ عَمِلَ سَيِّئاً اسْتَغْفَرَ اللَّهَ مِنْهُ وَتابَ اِلَيْهِ."
5) مرحوم شيخ عباس قمي در احوالات مرحوم كرباسي اصفهاني اين مطلب را نقل مي كند. ر.ك: فوائد الرضوية، ص 10.
6) براي خطبه شعبانية ر.ك: وسائل الشيعة، ج 10، ص 313؛ بحار الانوار، ج 93، ص 356؛ الامالي، صدوق، ص 93؛ عيون اخبار الرضاعليه السلام، ج 1، ص 295.
7) قال عليه السلام: "اِنَّ لِلْقُلُوبِ اِقْبالاً وَاِدْباراً... ." (نهج البلاغة، حكمت 312.)
8) امام كاظم عليه السلام فرمود: "مَنِ اغْتَسَلَ لَيْلَةَ الْقَدْرِ وَاَحْياها اِلي طُلُوعِ الْفَجْرِ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ."(وسائل الشيعة، ج 10، ص 358، ح 13600.
9) ر.ك: مفاتيح الجنان، اعمال شبهاي قدر.