تحلیلی بر شب قدر و ادعیه حضرت علی(ع) در نهج البلاغه

تقریباً هزار و چهارصد و بیست و شش سال از نزول قرآن کریم می گذرد . هر سال به فرمان خدائی که متکلّم این کلام است ، سالگردی گرانقدر تشکیل می شود . شب قدر که شب نزول قرآن است ، هر سال از طرف خدا تکریم می شود . گرامیداشت شب قدر به این است که همان خاطرة نزول قرآن تکرار شود . لذا با همان جلال و شکوه فرشتگانی که بار اوّل قرآن را آورده بودند ، در خدمت روح از آسمان غیب تنزّل می کنند و بر ولی عصر نازل می شوند .

هنگام نزول قرآن ، احیای خاطرة هر سالة‌ او هم گوشزد شد . هم با ماضی و هم با مضارع یاد شد . فرمود :

إنّا أنزَلناهُ فِی لَیلَهِ القَدر(1)،

یعنی این کتاب را

وَ مَا اَدراکَ مَا لِیلَهُ القَدر . لِیلَهُ القَدرِ خِیرٌ مِنْ ألفِ شَهر . تَنَزَّلُ المَلائِکَهُ وَالرُّوحُ فِیها بِإذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ اَمرْ . سَلامٌ هِیَ حَتّی مَطلَعِ الفَجْر(2).

ما در شب قدر نازل کرده ایم ، و هم در تجلیل شب قدر اینچنین فرمود :

یعنی این قرآن که در شب قدر نازل شد ، با جلال و شکوه فرود آمد و به دستور خدا هر ساله آن جلال و شکوه تکرار می شود . اینچنین نیست که إنّا أنزَلناهُ فِی لِیلَهِ القَدر و پایان پذیرفته باشد ! بلکه اینطور است :

تَنَزَّلُ المَلائِکَهُ وَالرُّوحُ فِیهَا بِإذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلّ اَمرْ .

هر ساله ملائکه در خدمت روح همة حقائق قرآن را أعم از تفسیر و تکوین پائین می آورند .

اثبات ادامه ولایت به سوره قدر

مرحوم کُلینی بابی در جامع کافی عقد کرد که بعضی از امامان ما (علیهم السَّلام) فرمودند : شما برای اثبات ادامة ولایت به سورة قدر استدلال کنید . تقریر استدلال هم به این بیان است ؛ فرمود : به مخالفین بگوئید آیا نبی اکرم رحلت کرد ، شب قدر هم از بین رفت ، یا شب قدر هست ؟ آنها ناچار می گویند : شب قدر هست . یعنی هر سال ماه مبارکی دارد ، و در هر ماه مبارکی شب قدر هست . فرمود : از آنها بپرسید : این که خدا فرمود : در شب قدر فرشته ها امور را نازل می کنند ، بر کی نازل می شوند ؟ اگر مقدّرات و حقائق را نازل کرده اند که به همراه ببرند و به کسی ندهد ، پس چرا آوردند ؟ اگر بنا شد مقدّرات و معارف را بر کسی عرضه کنند ، آن کس کیست ؟ آن کس که همة فرشتگان به اتّفاق روح ، همة امور را نازل می کنند و بر او گزارش می دهند ، کیست ؟ او ولی امر است . او امام آن زمان است .

مهبَط وحی

در هر زمان ای ولی معصوم هست که مهبَط وحی است . منتها وحی تشریعی به پایان رسید ، آن وحی های تصدیقی و تکوینی و تبیینی و تفسیری و تشریعی همچنان مستدام است . لذا در بَدئ پیدایش نزول قرآن ، ذات أقدس إله دستور داد که هر ساله خاطرة گرانبار نزول قرآن را گرامی بدارند و امشب احتمالاً یکی از شب هائی است که لیلة قدر است . لذا فرشتگان در خدمت روح همة امور را با سلامت به وجود مبارک ولی عصر عرضه می کنند . بعد به اذن ولی عصر به مجالس مؤمنین سری می زنند و به آنها سلام می کنند . و فیض ای که به ولی عصر رسید ، به دستور آن حضرت به افراد مستعد می رسانند . کسانی که ارتباط شان با ولی عصر برقرار است ، نشانه های شب قدر را هم درک می کنند .

علامت شب قدر

از ائمه (علیهم السَّلام) سئوال کردند که علامت شب قدر چیست ؟ فرمود : آن نسیم ملایم که به شما بوزد ، معلوم می شود شب قدر را درک کرده اید . اگر زمستان باشد ، احساس سرما نمی کنید . و اگر تابستان گرم باشد ، احساس گرما نمی کنید . اگر یک همچنین حالی در شما پیدا شد ، این نسیم قدر است . علامت دیگر اینکه : اگر بُوی خوبی به مشام شما رسید ، این نشانة قدر است .

بوی یوسف را از فاصلة هشتاد فرسخ

گاهی یعقوب ای می خواهد که بوی یوسف را از فاصلة هشتاد فرسخ استشمام کند ، بگوید :

إنّی لَأجِدُ رِیحِ یُوسُفَ لُولا أنْ تُفَنِّدُونْ (3).

آن کس که پیرهن یوسف را در دست دارد ، بوی یوسف را استشمام نمی کند ! ولی یعقوب از فاصلة هشتاد فرسخی بُوی یوسف استشمام می کند .

فَلَمّا فَصَلَتِ العِیرْ (4)،

همین که قافله از مرز مصر حرکت کرد ، یعقوب فرمود : من بُوی یوسف می شنوم ! استشمام نمی کنی . ولایت بُوئی دارد ، نبوّت بُوئی دارد ، یوسف هر عصر بُوئی دارد ،

شب قدر بُوئی دارد .

اگر کسی شامّة جان اش باز شد ، این بُو را می شنود . و اگر آن لامسة جان اش باز باشد ،‌ این نسیم خنک را حسّ می کند . جریان چشم و گوش در قرآن آمده ، جریان شامّة معنوی هم در قرآن آمده . خدا بعضی را بصیر و بعضی را کُور می داند . می گوید : برخی کُور اند ،‌ امّا نه چشم سرشان ، بلکه چشم دلشان کُور است .

إنَّهَا لا تَعمَی الأبصارْ وَ لکِنْ تَعمَی القُلُوبُ الَّتِی فِی الصُّدُور (5).

معلوم می شود بعضی ها قلب شان بیناست ، بعضی دلشان کُور است . آن دلی که چشم دارد ، شامّه هم دارد ، ذائقه هم دارد ، لامسه هم دارد .

صوم وصال

ایّام ماه مبارک رمضان ، ایّام روزه است . در کتاب صوم ، روزة واجب و مستحب و حرام و مکروه را مطرح می کند . یکی از روزه هائی که گفته اند حرام است ، روزة وصال است . یعنی انسان طرزی نیّت کند که بگوید : من از این سحر تا آن سحر ، یک روز و شب را نیّت می کنم که روزه بگیرم و همچنین فردا را که شب چیزی نخورد و این نخوردن را به حساب روز و روزه بیاورد و نیّت کند . یک وقت کسی در شب ماه مبارک اشتها به غذا ندارد ، آن خارج از بحث است . یا در غیر ماه مبارک شب چیزی نمی خورد ، آن خارج از بحث است . ولی یک وقت نیّت می کند که من شب و روز را روزه بگیرم که شب هم مثل روز جزء مَنوّی او باشد . دو روز را با یک شب نیّت کند ، این را می گویند : (صُوم وصال) . یک شب و روز ، دو روز و یک شب ؛ دو تفسیر برای صوم وصال‌ آمده است ؛
این معنا برای غیر پیغمبر حرام است . رسول اکرم فرمود : صوم وصال ممنوع است . اصحاب عرض کردند : پس شما چرا اینچنین می کنید ؟ فرمود : شما مثل من نیستید . آنچه که مرحوم صدوق در مَنْ لا یَحضُر نقل کرد ، با آنچه را که در جوامع روائی اهل سنّت است ، مختصر فرق می کند . ولی یک حدیثی است معروف و فریقین نقل کرده اند که وجود مبارک نبی اکرم فرمود : شما مثل من نیستید .

إنّی اَبِیتُ عِندَ رَبّی یُطْعِمُنِی وَ یَسقِینْ (6).

من مهمان خدایم ، در نزد خدا بیتوته می کنم ، از غذای خدا و آشامیدنی های الهی بهره می برم و مقاومت می کنم . من اگر ظاهراً صائم ام ، باطناً در کنار سفرة خدا نشسته ام . احساس گرسنگی و تشنگی نمی کنم . این مقام برای نبی اکرم هست .

به ما گفتند : شما در ماه مبارک مهمان خدائید . اگر صوم وصال ممنوع است ، این صوم عادی که جائز و واجب است . برخی در روز که صائم اند ، مهمان خدایند . نه تنها جان شان از معارف طرفی می بندد ، بلکه جسم شان هم احساس رنج نمی کند . این حال را انسان در این فرصت ها مسئلت کند . نشانه های شب قدر را با لامسة دل ، با شامّه جان می توان درک کرد . این هم مطلب دیگر .

مهم ترین کار برای شب

و چون مهم ترین کار برای شب قدر دعاست و این ایّام و لیالی متعلّق به علیّ بن أبیطالب ، امیر المؤمنین (علیه آلاف التحیّه والثناء) است ، چه بهتر که دعا را از زبان این داعی بشنویم .
اوّلاً ادب دعا را امیرالمؤمنین (علیه السَّلام) به ما آموخت .

فرمود : اَلدّاعِی بِلا عَمَلْ کَالرّامِی بِلا وَتَرْ (7).

فرمود : آنکه دعا می کند و عمل ندارد ، مثل تیراندازی است که تیر دارد ، ولی وَتر ندارد . (وَتر) آن کمان مُنهنی است که جلوی این تیر تند تیز را می گیرد و او را راهنمائی می کند . فرمود : اگر کسی تیرانداز است ، یک کمان ای لازم دارد که این کمان منهنی این تیر تیز را تعدیل کند ، راهنمائی کند . اگر کسی بی عمل دعا می کند ، مثل تیر انداز بی کمان است . بهترین عمل صفای دل است . بهترین راه برای صفای دل این است که هم در مسئله توحید برای غیر خدا راه باز نکنیم ، هم در مسائل اجتماعی کینة احدی را در دل راه ندهیم . مطمئن باشیم اگر کسی این دو رکن را فراهم کرد ؛ یعنی در کار خدا اَحدی را شریک قرار نداد ، در مسائل اجتماعی کینة هیچ مسلمانی را در دل نداشت ، این دو رکن را که فراهم کرد ، این دعوت کننده ، این داعی یک تیر انداز ماهری است که هم تیر تیز دارد و هم کمان مُنهنی . آنگاه خود حضرت که واجد شرائط دعاست ، نیایش هائی دارد که در آن نیایش همّت های بلند را تعلیم می دهد و برای همة مسلمانها مسئلت می کند .

شما دعاهای حضرت را در نهج البلاغه

که تحلیل می کنید ، می بینید یا سعادت می خواهد ، یا شهادت می خواهد ، یا رفاقت با انبیاء می خواهد ، یا کرامت می خواهد ، یا عافیت می خواهد ، یا سلامت می خواهد ، یا فتوّت و رادمردی و مردانگی می خواهد و یا عزّت !
ببینید دعاهای حضرت از این عناصر محوری بیرون نمی رود . در آن عهد نامة معروف که برای مالک اشتر نوشت ، در پایان عهد نامه دعا کرد‌ ؛ فرمود : مالک ! من برای خود و برای تو از خدا سعادت و شهادت طلب می کنم ! از خدا می خواهم :

أنْ یَختِمَ لِی وَ لَکَ السَّعادَهَ وَ الشَّهادَه إنّا للهِ وَ إنّا إلِیهِ الرّاجِعُونْ (8). من سعادت را ، شهادت را برای خود و برای تو مسئلت می کنم .

در آن دعاهای عمومی می گوید :

نَسأَلُ اللهُ مَنازِلَ الشُّهَداء وَ مَعایِشَهَ السُّعَداء وَ مُفارَقَهَ الأنبیاء (9).

ما برای همگان سعادت و منزلة شهدا و رفاقت با انبیاء را می خواهیم . به خدا عرض می کند :

وَاجْمَعْ بِینَنَا وَ بِینَهُ .

نوع این دعاها به صیغة جمع است . می گوید : خدایا ! بین ما و بین رسول ات ،

وَاجْمَعْ بِینَنَا وَ بِینَهُ فِی بَرْدِ العِیشْ وَ قَرارِ النِّعْمَه وَ‌ مُنتَهَی الطُمَأنِینَهِ وَ تُحَفِ الکِرامَه (10).

خدایا ! بین همة ما ونبی ات در آن قرارگاه عیش و زندگی جمع بکن ، و در آن آرامش و خنکی سعادت و زندگی جمع بکن ! در کمال طمأنینه ما را با او سهیم بکن ! آن کرامت ها را که تحفة پیغمبر می کنی ، ما را بهره مند بکن !

مُنتَهَی الطُمَأنِینِه وَ تُحَفِ الکِرامَه .

در میدان جنگ دو دعای آموزنده دارد ؛

هنگامی که جنگ شروع می شد ، عرض می کرد : خدایا !

اَللّهُمَّ إنّا نَشکُو إلِیکَ غِیبَهَ وَلِیّنَا وَ کَثرَهِ عَدُوِّنَا وَ تَشتُتَ اَهوائَنَا . رَبَّنَا افْتَحْ بِینَنَا وَ بِینَ قُومِنَا بِالحَقّ (11).

عرض می کرد : خدایا ! ما از نبود پیغمبر به تو شکایت می کنیم . چون پیغمبر ، آن رکن طمأنینه را ما از دست داده ایم .

در هفدة ماه مبارک در جریان بَدر که اوّلین جنگ نابرابری بود که مسلمانها می دیدند ، امیر المؤمنین فرمود : همه آن شب متوحّش بودند و متزلزل . تنها کسی که هیچ حادثه ای برای او نبود ، رسول اکرم بود . فرمود : در شب جنگ بَدر تا صبح کنار درخت پیغمبر مشغول مناجات بود ، گویا اصلاً فردا جنگی نیست ، و امشب شب حمله نیست ! آن یک حساب دیگری بود . لذا امیرالمؤمنین عرض می کند : خدایا ! ما از نبود پیغمبر به تو شکایت می کنیم و از اختلاف درونی به تو پناه می بریم و شکایت می کنیم .

آنگاه دعائی که بعض از انبیاء داشتند که در قرآن آمده است ،

همان دعا را امیر المؤمنین دارد که :

رَبَّنَا افْتِحْ بِینَنَا وَ بِینَ قُومِنا بِالحَقّ .

این در آغاز جنگ . در ناعرة جنگ عرض می کند : خدایا ! ما گرچه شهادت طلب کردیم ، امّا فتوّت و مردانگی هم می خواهیم .

اَللّهُمَّ إنْ اَظهَرتَنَا عَلَیهِمْ وَ جَنِّبنَا البَغی وَ سَدِّدْنا بِالحَقّ . وَ إنْ اَظهَرْتَهُمْ عَلَینَا فَارزُقنَا الشَّهادَه وَاعْصِمنَا مِنَ الفِتنَه (12).

اگر ما را بر آنها غالب کردی ، ما فاتح شدیم ، توفیقی بده که تعدّی و تجاوز به زیر دست را روا ندانیم . به اسیران رحم بکنیم .

مدارا با قاتل

همین علی که بعد از ضربت خوردن شب نوزدهم دستور داد به قاتل من مدارا کنید ؛ در میدان جنگ مردانگی از خدا خواست و می خواست . عرض می کرد : خدایا ! آن توفیق را بده که اگر ما فاتح و پیروز شدیم ، بر دشمن ستم نکنیم . و اگر مصلحت بود که آنها ما را شکست بدهند ، مرگ ما را مرگ شهید قرار بده . ما را از فتنه و بَد آموزی مصون بدار . این دعای علی در صحنة جنگ است . امّا دعای وجود مبارک امیرالمؤمنین از نظر توحید ؛ وقتی شب بر می خواست ، خالصاً خدا را دعا می کرد ، عرض می کرد : خدایا ! تو که می دانی ، هذا مَقامُ ،
این دعاها را که عرض می کنم ، شرح خواسته های شماست ؛ ما یک قرآن به دست داریم و یک قرآن به سر که هر دو جزء برنامه های لیالی قدر است ، و روایات این دو برنامه هم جدای از هم است . و در هر دو برنامه مسئله نیایش و خواسته است . چه بخواهیم ، آنچه که الآن عرض می شود برای آن است که هم در مراسم قرآن به دست ، هم در مراسم قرآن به سر این چیزی را که امیر به ما آموخت ، اینها را بخواهیم .

وقتی حضرت در مقام دعا و ثنا می ایستاد،

عرض می کرد: خدایا !

هذا مَقامُ مَنْ اَفرَدَکَ بِالتُّوحیدِ الَّذِی هُوَ لَکْ وَ لَمْ یَرَ مُستَحِقَّاً لِهذِهِ المَحامِدِ وَ المَمَادحِ غِیرَکْ . وَ بِی إلِیکَ فاقَهٌ لا یَجبُرُ مَسکَنَتَهَا إلا فَضلُکْ . فَهَبْ لِی رِضاکْ وَ أغنِنَا عَنْ مَدِّ الأیدِی إلی سَواکْ . إنَّکَ عَلی کُلّ شِیءٍ قَدِیر(13).

عرض کرد : خدایا ! این مقامی که من ایستاده ام ، مقام توحید است . من به عنوان یک عبد موحّد در پیشگاه مولای واحد ایستاده ام . هیچ مدحی جز برای تو نیست . هیچ حمدی جز برای تو نیست . من یک نیازی دارم کمر شکن ! و تو جابر عَظم کسیری ! هر شکسته ای را تو جبیره می کنی .

یکی از فرازهای مهم

یکی از دعاها و فرازهای جوشن کبیر و ادعیّة دیگر در این دعاها این است که :

یا جابِرَ العَظمِ الکَسِیر (14).

ای خدائی که هر استخوان شکسته ای را تو شکسته بندی می کنی ، جبیره می کنی ، جبران می کنی . هر دل شکسته ای را او جبیره می کند . حضرت عرض کرد : من یک درد کمر شکن دارم که هیچ چیزی این شکسته را جبران نمی کند ، مگر کَرم تو . و آن این است که مرا به مقام رضا برسانی . هر چه تو کردی ، من خوشم بیاید . و دست ما را از دراز شدن به سوی این و آن کوتاه بکن ! ما را به خودت نیازمند بکن !

هَب لِی مِنْ رِضاکْ ، هَب لَنَا مِنْ رِضاکْ وَ اَغنِنا عَنْ مَدِّ الأیدی إلی سِواکْ .

چیزی از غیر تو طلب نکنیم . این روح بلند است . آن هم فتوّت و مردانگی است که نسبت به کافران هم ما رادمرد باشیم .

در مسائل خصوصی به خدا عرض می کند :

پروردگارا ! همة نعمت ها را تو دادی . همة نعمت ها را هم ما باید به تو تحویل بدهیم . جان دادی ، باید برگردانیم . چشم و گوش دادی ، باید برگردانیم . اعضاء و جوارح و جوانح دادی ، باید برگردانیم . حرفی در او نیست . ولی خدایا ! ما را کریمانه زنده کن و ما را کریمانه بمیران . خدایا ! در هنگام استرداد این ودیعه ها اوّلین چیزی که از ما می گیری ، جان ما باشد . این طور نباشد که ما ذلیلانه بمیریم . اوّل چشم را بگیری ، دست را بگیری ، پا را بگیری ، ما را فلج کنی ، بعد ببری ؛ اینچنین نباشد .

اَللّهُمَّ اجْعَلْ ،

این از دعاهای نورانی نهج البلاغه است که این دعاها و از این رقم دعاها در نهج فراوان است که این ادب کرامت است .

اَللّهُمَّ اجْعَلْ نَفسِی اَوَّلَ کَرِیمَهٍ تَنتَزِعُها مِنْ کَرائِمِی وَ اَوَّلَ وَدِیعَهٍ تَرتَجِعُهَا مِنْ وَدائِعِ نِعَمِکَ عِندِی(15) ؛

خدایا ! همة نعمت ها امانت است ، همه را به تو بر می گردانیم . ولی اوّلین نعمتی که می گیری ، جان ما باشد . چشم و گوش به همراه جان برود ، نه اوّل چشم وگوش و اعضاء را بگیری ، ما ذلیلانه در منزل زندگی کنیم ، نیازمند به اعضاء منزل باشیم ، با خواری و خفّت به سر ببریم . این دعا درس کرامت می دهد .

از نظر مسائل اقتصادی هم می گوید :

خدایا ! همة نعمت ها به دست توست ، به جای اینکه مع الواسطه به ما نعمت بدهی ، بی واسطه ما را تأمین کن که ما منّت این و آن نکشیم و نچشیم .

اَللّهُمَّ صُنْ وَجهِی بِالیَسارْ وَ لا تَبدُلْ جاهِی بِالإقتارْ فَاَستَرزِقَ طالِبی رِزقِکِ وَ اَسْتَعْطِفَ شِرارِ خَلقِکَ فَاُفتَتَنَّ بِخَمِّ مَنْ أعطانِی وَ بِضَمّ مَنْ مَنَعَنِی وَ أنْتَ مَعَ ذلِکَ وَلِیُّ الإعطاء وَالمَنْع(16).

خدایا ! آبروی ما را با داشتن حفظ بکن ! خدایا ! آبروی ما را با فقر نریز ! خدایا ! آنچه را که به ما می رسد ، از توست . بکوشیم که بی واسطه از تو بگیریم ، نه به وسیلة این و آن بگیریم ، تا از این و آن حقّ شناسی کنیم و کسی که به ما چیزی نداد ، گِله کنیم . این دعاها درس کَرم می دهد .

بررسی دعاها در نهج البلاغه

شما وقتی دعاهای حضرت را در نهج البلاغه بررسی می کنید ، همین است که یا سعادت طلب می کند ، یا رفاقت با انبیاء می خواهد ، یا شهادت می خواهد ، یا کرامت می خواهد ، یا عافیّت می خواهد ، یا فتوّت و رادمردی و مردانگی طلب می کند ، یا سلامت دین و دنیا را می خواهد .

نَسأَلُ اللهَ المُعافاتَ فِی الأدیانْ کَمَا نَسأَلُهُ المُعافاتَ فِی الأبدان (17).

عرض می کند : همانطوری که ما از خدا عافیّت بدن می خواهیم ، عافیّت دین را هم طلب می کنیم .

شما در شب قدر از خدا چه می خواهید

از نبی اکرم سئوال کردند : شما در شب قدر از خدا چه می خواهید ؟ حالا که با ما نگفتی شب قدر کی است ، ولی این را بگو از خدا چه می خواهی ؟ شما در شب قدر چه می خواهی ؟ فرمود : من اگر شب قدر را درک کنم ، از خدا عافیّت طلب می کنم . عافیّت همین عافیّت علوی است که در نهج البلاغه آمده ؛ هم عافیّت دین ، هم عافیّت دنیا . هم عافیّت بدن ، هم عافیّت جان و نظام . در جریانی که شما با خبر هستید دنیا چه می گذرد ، یک میلیارد مسلمان در چه حالت اند ؛

این خطوط کلّی دعا را از ولیّ دعا بیاموزیم ،

برای همه مسئلت کنیم . اینچنین نباشد که فقط برای خود دعا کنیم . آنها که این دعاها را به ما آموختند‌ ، برای همه خواستند . آنها که در نماز می گویند :

إیّاکَ نَعبَدُ وَ إیّاکَ نَستَعِینْ (18)،

دیدشان خیلی بلند است . نمی گویند : تنها من عبادت می کنم و این متکلّم مع الغیر ،‌ یعنی ما عبادت می کنیم ، منظور این باشد که من با همة شئون ادراکی ام ، درکی ام ، تحریکی ام ، اعضاء و جوارح ام که در دعای عرفه آمده است تو را عبادت می کنم ، این حدّ نیست . نه تنها ما ، یعنی مسلمین عالم تو را عبادت می کنیم ، این حدّ ام نیست . ما ، یعنی مجموعة نظام آفرینش .

چون خدا به ما فرمود : شما به همراه همة این قافله ها حرکت کنید ،

فَقالَ لَهَا وَ لِلأرضِ ائتِیا طُوعاً أو کَرْهَاً قالَتَا اَتَیْنَا طائِعِینْ (19).

خدا فرمود : من به آسمان و زمین گفته ام خواه و نا خواه بیائید . اینها گفتند : ما به همراه همة قافله با رغبت می آئیم . اینها دو نفر اند ، امّا حرف شان جمع است .

قَالَتَا اَتَینَا طائِعِیْن . نه طائِعَیْن !

خدا به دو نفر خطاب کرد با ضمیر تثنیه . آنها با جمع جواب دادند . این ادب را خدا به ما آموخت . ببینید همه می گویند : یا الله ! شما هم برای همه خیر طلب بکنید . این هم مطلب بعدی .

کم کم آماده می شویم برای مراسم دعا ؛ امّا چون شب ضربت خوردن علیّ بن أبیطالب (سلام الله علیه) است ، گرچه بعداً به فیض ولایت به برکت مدّاحی مدّاح اهل بیت استفاده می کنیم ، ولی باید عنایت کنیم که حضرت سعی کرد با سلامت دین شهادت را استقبال بکند . همة ما شنیده ایم که گریه برای اهل بیت از بهترین عبادات است . تردیدی هم در او نیست . امّا سعی کنیم گریة عاقلانة عارفانة بدون پِیرایه ؛ آن گریه یقیناً عبادت است . نیازی به افزایش و کاهش نیست .

جریان شهادت علیّ بن أبیطالب (سلام الله علیه)

به قدری درد آور است که قبل از اتّفاق اش ، شاید سی سال یا بیشتر ، معلوم نیست این خطبة شعبانیّه در چه سالی اتّفاق افتاد . سی سال ، سی و پنج سال ، چهل سال معلوم نیست . پیغمبر برای جریان ضربت خوردن علی اشک ریخت . آن پیغمبر !! این خطبة معروف که در آخرین جمعة ماه شعبان پیغمبر آن خطبه را ایراد کرد ، فرمود :

أیُّهَا النّاس قَدْ أقبَلَ إلِیکُمْ شَهرُ الله‎‎ْ بِالبَرَکَهِ وَالرَّحمَهِ وَ المَغفِرَه (20)،

در پایان گریه کرد . امیر المؤمنین عرض کرد : چرا گریه می کنی ؟ فرمود : در ماه مبارک رمضان تو مشغول نمازی ، سر مطهّر ات با خون ات رنگین می شود ! خوب حالا کِی بود ؛ 25 سال که خود حضرت خانه نشین بود ، 5 سال تقریبی هم حکومت کرد ، این شده 30 سال . 30 سال تقریباً بعد از رحلت رسول اکرم این حادثة تلخ جهانی رخ داد . حالا آن خطبة شعبانیّه کی بود ، آن روشن نیست . حداقلّ سی سال قبل از ضربت خوردن علی پیغمبر گریه کرد . چه قدر این مصیبت تلخ است !!

گریه برای سیدالشهداء

20 سال قبل از جریان سیّدالشهداء ، علیّ بن أبیطالب گریه کرد . از جریان صفّین که بر می گشتند ،‌آمدند یک سرزمین ای ، با دست مبارک اشاره کرد ، فرمود :

هاهُنا ، هاهُنا .

یک مقدار خاک را گرفتند ، بعد بُو کردند ، فرمود : همین جاست ، همین جاست . عرض کردند : چی اینجاست ؟ فرمود : رادمردانی که عاشقان کوی حقّ اند ،‌ اینجا می آرمند (21). اینجا سرزمین کربلاست . اگر کسی اینها را خوب بشناسد ، نیازی به آن پِیرایه ها نیست ، اشک می آید . و آن اشک عبادت است . امیرالمؤمنین به پیغمبر فرمود : چرا گریه می کنی ؟ فرمود : در ماه مبارک ، در حال نماز شمشیری می آید ، سر مطهّر ات با خون اش رنگین می شود ! عرض کرد :

بِسَلامَهٍ مِنْ دِینِی(22) ؟

عرض کرد : آن وقتی که شمشیر بر سرم می آید ، دین من سالم است ؟ فرمود : آری ، دین ات سالم است . این آن علی است !! شاید امشب که 19 ماه مبارک رمضان بود ، مهمان یکی از دخترها بود ، شیری آورد ، نمکی آورد با نان ، فرمود : یکی از این دو را بردار ! بالأخره با نان و نمک افطار کرد . حالا اینها خیلی مهم نیست ! اینها را شاگردان علی هم کردند .

این جریان فُزتُ و‌َ رَبِّ الکَعبِه(23)

که در سحر 19 ماه مبارک رمضان علیّ بن أبیطالب گفته بود ، اینها علی را نشان نمی دهد . چون چند سال قبل از این حادثه یکی از شاگردان علیّ بن أبیطالب در هنگام ضربت خوردن و شمشیر دیدن گفت :

فُزتُ وَ ‌رَبِّ الکَعبِه .

ما چون نرفتیم به سراغ آن مقامات بلند ،‌ خیال می کنیم حضرت علی یعنی عالی ترین مقام اش این است که وقتی شمشیر خورد ، بگوید :

فُزتُ وَ رَبِّ الکَعبِه .

در حالی که او کسانی را تربیت کرد ، شاگردانی را تربیت کرد که چند سال قبل از او یک همچنین حادثه ای برای آنها اتفاق افتاد ، گفتند :

فُزتُ وَ رَبِّ الکَعبِه .

مقام اهل بیت

مرحوم سیّد علی ، شارح صحیفة سجادیّه ، بنگرید تا ببینید که مقام اهل بیت چی است ! این حدیثی را با 28 واسطه تقریباً نقل می کند ، بعد می بالد ، می گوید :

اُولئِکَ آبائِی فَجِئنِی بِمِثلِهِمْ ، إذا جَمَعَتْنا یا جَرِیرُ مَجامِعُ (24).

می گوید : اینها اسنادی است که اجداد من نقل کردند ، از فلان کس از فلان کس از فلان کس از فلان کس تا به پیغمبر می رسد ؛ از پیغمبر سئوال کردند : شما وقتی در معراج رفتی ، خیلی حرف شنیدی . آن حرف هائی که شنیدی شبیه لهجة کی بود ؟ فرمود : آن حرف هائی که من شنیدم شبیه لهجة علیّ بن أبیطالب بود . علی را باید آنجا ها جستجو کرد . این فُزتُ وَ رَبِّ الکَعبِه را شاگرد علی ، قبل از علی ، چند سال قبل از مرگ علی گفت . چون پیغمبر علی را با آن وضع می شناخت ، که فرمود : من در معراج وقتی حرف می شنیدم ، مثل اینکه صدا شبیه صدای علی بود . این است که وقتی با خبر می شود شب 19 علی فرق اش می شکافد ، اشک می ریزد .

آمدن حضرت به مسجد

حضرت آمد ، اذان گفت ، بیدار کرد ، حتّی آن پلید را هم بیدار کرد . شروع کرد به نماز ؛ خوب آن نماز ،

سُبحانَ رَبّیَ العَظِیم ، سُبحانَ رَبّیَ الأعلی ،

آنگاه ندا آمد :

عَلی قَدْ قُتِلَ عَلِیٍُّ المُرتَضی ، عَلی تَهَدَّمَتْ اَرکانُ الهُدی ، وَانفَصَمَتِ العُروَهُ الوُثقی . قُتِلَ عَلِیُّ المُرتَضی(25) !!!

زینب به حسنین گفت : برادر ! علیّ مرتضی غیر از پدر ما کسی نیست ! این ندا را همه شنیدند ، یا اهل بیت شنیدند ؟

عَلی تَهَدَّمَتْ اَرکانَ الهُدی وَانفَصَمَتِ العُروَهُ الوُثقی ، قُتِلَ عَلِیُّ المُرتَضی .

این صدا را همه شنیدند ، یا آنها که بُوی شب قدر را استشمام می کنند ، آنها شنیدند ؟ به هر تقدیر آمدند .
وجود مبارک امیرالمؤمنین به امام مجتبی دستور داد که بقیّة نماز را بخوان ! نماز را بخوان ؛ نماز ، نماز ! بعد هم حضرت را با آن وضع بردند به منزل ، حالا تا چه اندازه حضرت را با آن وضع پیچیدند و تا کجا زیر بغل اش را گرفتند ؛ به هر تقدیر بود ، وقتی به منزل رسید ، فرمود : این کسی را که گرفتید ، با او مدارا کنید . به او ستم نکنید .

در همین کوفه فرمود : شیری که برای من آوردند ، به این قاتل ام ابن مُلجم بدهید . در همین کوفه برای دختران همین علی صدقه آوردند !! که دختر أبی عبدالله فرمود :

عَمَّتِی تَقُولُ ،

فتوای عمّة من این است ؛ فتوا را زین العابدین می داد و زینب (علیها السَّلام) پخش می کرد .

عَمَّتِی تَقُولُ إنَّ الصَّدَقَهَ عَلِینَا مُحَرَّمِهِ ؛ … اَلسَّلامُ عَلی اَهلِ بِیتِ النُبُوَّهِ وَالعِصمَه .

پی نوشت ها:
(1) سورة قدر / آیة 1
(2) سورة قدر / آیة 2 تا 5
(3) سورة یوسف / آیة 94
(4) سورة یوسف / آیة 94
(5) سورة حج / آیة 46
(6) عوالی اللآلی / جلد 2 / صفحة 233 / باب صوم ( صوم الوصال من خصائص النبّی (ص) )
(7) مستدرک الوسائل / جلد 5 / صفحة 217
(8) نهج البلاغه / نامة 53 ـ من کتاب له (ع) کتب للأشتر النخعی
(9) نهج البلاغه / خطبة 23
(10) نهج البلاغه / خطبة 72
(11) نهج البلاغه / نامة 15
(12) نهج البلاغه / خطبة 171
(13) نهج البلاغه / خطبة 91
(14) مفاتیح الجنان / دعای جوشن کبیر
(15) نهج البلاغه / خطبة 215
(16) نهج البلاغه / خطبة 225
(17) نهج البلاغه / خطبة 99
(18) سورة حمد / آیة 5
(19) سورة فصّلت / آیة 11
(20) بحار الأنوار / جلد 93 / صفحة 356
(21) وَ مَصارِعُ عُشّاقِ شُّهَداء ـ بحار الأنوار / جلد 41 / صفحة 295
(22) بحار الأنوار / جلد 93 / صفحة 358
(23) بحار الأنوار / جلد 42 / صفحة 239
(24) بحار الأنوار / جلد 105 / صفحة 188
(25) بحار الأنوار / جلد 43 / صفحة282