پرسش: راه تقويت اراده چيست؟ (مدتي است اراده ام در انجام كارها ضعيف شده)
 
پاسخ:
بلبل به باغ و جغد به ويرانه ساخته
 هرکس به قدر همت خود،خانه ساخته
 اراده مجموعه اي از خواستن و توانستن است. انسان خواسته هاي متعالي فراواني دارد، اما اگر نتواند در مسير تحقق آن خواسته ها حركت كند، نمي توان او را صاحب اراده دانست. انسان با اراده كسي است كه مي خواهد و مي تواند به خواسته خود جامه عمل بپوشاند و در مقابل انسان بي اراده، اگر چه مي خواهد، ولي نمي تواند خواسته هاي خود را عملياتي نمايد. پس به اين نكته توجه كنيد كه حصول نتيجه در اين معيار وجود ندارد زيرا تحت تأثير عللي خارج از اراده نيز هست.
در مسير زندگي و خودسازي بسياري از افراد با ناتوانايي هاي فراواني مواجه مي شوند، به اين معنا كه مي خواهند كارهاي فراواني را انجام دهند، ولي عملا موفق نمي شود، اين موارد همگي معلول ضعف اراده است. در مقابل رمز موفقيت انسان هاي بزرگ، در تمام عرصه هاي زندگي در قوت اراده آنها نهفته است. هر كس به اندازه نيروي اراده اش پيشرفت مي كند و مي تواند در مسير تكامل و سعادت خود گام بردارد. انسان هاي با اراده هم در زندگي شخصي خود موفق عمل مي كنند و هم در جامعه به عنوان يك فرد تاثير گذار و موفق مطرح مي شوند.
مايه اصلي قوت اراده انسان، آگاهي، آزادي، ايمان و عشق است. آگاهي و آزادي (اختيار) دو ويژگي اصلي انسان است كه او را از ساير جانداران متمايز مي سازد و ايمان و عشق برخواسته از اختيار به او توانايي هاي خاص مي دهد و او را شايسته خلافت خدا در زمين مي كند. موفقيت انسان در زندگي مادي و معنوي، در گرو اراده قوي او است و آدم هاي ضعيف الاراده، اسير و شرطي شده، نمي توانند به اهداف خود در زندگي برسند. ايمان و عشق موتور حركت انسان به سوي كمال است و هيچ نيرويي به مانند ايمان و عشق به انسان در اين مسير انگيزه نمي دهد و اراده انسان را تقويت نمي كند.
شما مي خواهيد تحصيل كنيد، خانواده تشكيل بدهيد، ثروتمند شويد، به دستورات ديني عمل كنيد، عبادت كنيد، به مردم خدمت كنيد، خود را بسازيد و به كمال برسيد، تمام كارهاي مثبتي كه مي خواهيد انجام دهيد، به اراده قوي و آزاد و همچنين باور عميق و عشق و انگيزه قوي نياز دارد. براي تقويت اراده ابتدا بايد مبادي آن را تقويت كرد و سپس اموري كه مانع عملكرد انسان مي شود را برطرف نمود. بنابراين تقويت اراده از دو راه ممكن مي شود:
1. تقويت مبادي اراده: مبادي اراده، همانگونه كه در آثار فلسفي بدان اشاره شده است عبارت است از: علم و آگاهي، تصديق فايده، شوق، شوق تشديد شده، عزم و تصميم قاطع . اين مبادي در نهايت منتهي به اقدام عملي و اراده مي شود. انسان وقتي چيزي را مي شناسد و به منافع آن و تاثيري كه در جهت خوشبختي و سعادت او دارد، پي مي برد، اشتياق و علاقه پيدا مي كند كه آن را بدست آورد. اين شوق با شناخت بيشتر نسبت به آن چيز، افزون تر مي شود تا جايي كه عاشق آن مي شود و تصميم مي گيرد براي رسيدن به آن عملا حركت كند و تلاش و سرمايه گذاري نمايد.
2.رفع موانع و كسب آزادي معنوي: اقدام عملي براي رسيدن به خودساختگي و كمال، در صورتي موفقيت آميز خواهد بود كه طالب كمال، با كسب آزادي معنوي، موانع راه را از سر راه خود برطرف و قدرت رسيدن به آن را در خويش ايجاد نموده باشد. موانع راه همان اسارت هاي انسان هستند كه در فرازهاي قبلي بدان اشاره شد.
گام هايي براي تقويت اراده:
براى تقويت اراده بايد دانست كه: فرد با اراده كسى است كه داراى هدفى معقول بوده و تا موقعى كه به آن نرسيده است، از تعقيب آن باز نمى‏ايستد. مشكلات و موانع روانى يا مادى، به اراده و عزم او لطمه نزده و از پيشرفتش جلوگيرى نمى‏كند. بنابراين در اولين گام، براى رفع اضطراب و كسب روحيه قوى بايد هدف و يا اهداف دقيق و مشخص خود را از زندگى يا كارى كه مى‏خواهد انجام دهد،براى خويش ترسيم نمايد. طبيعى است اين هدف، بايد معقول، قابل دستيابى، بدون افراط و تفريط، مطابق توان و استعداد فرد و واقع بينانه باشد؛ نه آن كه آرمانى و بلند پروازانه و خارج از توانايى‏هاى وى باشد. در اين صورت در صحنه عمل وقتى با مشكلات و سختى‏هاى طاقت ‏فرسا و خارج از توان خود، رو به رو شد و با شكست‏هاى احتمالى به هدف مورد نظر خود دست نيافت؛ نااميد و دلسرد شده و از ادامه كار منصرف مى‏گردد. هم چنين از انجام كارهاى ديگر منصرف مى‏شود. و خود را ناتوان وبى اراده تلقّى مى‏كند.
دومين گام، شناخت توانايى‏ها و استعدادهاى نهفته در وجود خويش است. همه ما در وجود خود از استعدادهايى برخورداريم، كافى است اين نيروها را بشناسيم و براى رسيدن به هدف، آنها را به كار گيريم.
سومين گام، برنامه‏ريزى است. بايد براى تمام كارها و فعاليت‏هاى شبانه‏روزى، برنامه‏اى مدوّن و منظم داشته باشيد. بدين منظور از جدولى استفاده كنيد كه در ستون افقى آن، ساعات شبانه‏روز و در ستون عمودى، ايام هفته را يادداشت كرده و تمام كارهاى روزانه را در آن درج كنيد (از خواب و استراحت تا عبادت، ورزش، مطالعه و...). هر فعاليتى را در زمان خاص خود در جدول بنويسيد و هيچ زمانى را بدون كار خالى نگذاريد. هر روز صبح با نگاهى به آن برنامه، به اجراى دقيق آن بپردازيد و شبها قبل از خوابيدن، آن را محاسبه و ارزيابى كنيد؛ شايسته است همچون يك محاسبه‏گر جدى و قاطع، فعاليت‏هاى روزانه و ميزان موفقيت خود در انجام دادن كارها را بررسى كنيد. در صورت موفقيت خود را تشويق كنيد و در صورت تخلّف از برنامه و سهل‏انگارى در اجرا، خود را تنبيه نماييد.
چهارمين گام، تلقين است. تلقين به خود در تقويت اراده اثر قابل ملاحظه‏اى دارد. بنابراين هر روز جملاتى را به خود تلقين كنيد؛ مانند: «من اراده لازم براى انجام كارهايم را دارم» هيچ چيزى نمى‏تواند اراده‏ام را متزلزل كند»، «آنچه را كه به نظرم انجام دادنى است انجام مى‏دهم، هيچ قدرتى نمى‏تواند مرا از آن باز دارد»، «اراده من هر روز محكم‏تر مى‏شود»، «بر من لازم است كه موفق شوم؛ زيرا موفقيت از آنِ نيرومندان است» و...
پنجمين گام، توجه به تدريجى بودن تقويت اراده است. براى به دست آوردن اراده‏اى قوى و محكم، تدريجى بودن آن و نياز به تمرين و ممارست امرى لازم و ضرورى است. گمان نكنيد مى‏توانيد به طور دفعى و بدون هيچ تلاشى، به آن دست يابيد. بنابراين به راه كارهاى عملى زير توجّه نموده، به آنها عمل كنيد:
1. هر روز صبح حداقل 20 دقيقه به طور مرتب و در ساعتى معين ورزش كنيد.
2. سحرگاهان يا صبح گاهان، هرگاه كه بيدار شديد بى درنگ برخيزيد و از رختخواب بيرون رويد. حتّى اگر خواب آلودگى مزاحمتان است، از اتاق بيرون رويد و قدرى نرمش كنيد تا خواب آلودگى از بين برود.
3.در صورت امكان، چند دقيقه قبل از اذان صبح از خواب بيدار شده، نماز شب بخوانيد و اگر در آن وقت بيدار نشديد، قضاى آن را به جا آوريد.
4.مقيد باشيد هر روز تعداد آيات معينى را قرائت كنيد؛ مثلاً 10 تا 20 آيه و در صورت تمايل در هفته‏هاى بعد به ميزان آن بيفزاييد.
5. كارهايى را كه به عهده مى‏گيريد ناتمام رها نكنيد و آنها را به نحو احسن و تا رسيدن به نتيجه مطلوب ادامه دهيد. تلاش كنيد با قدمهاي كوچك شروع كنيد.
6.هرگز در كارها نااميد نشويد و با حالت تهاجمى براى پى‏گيرى و به انجام رساندن كارهاى ناقص و ناموفق، جديت به خرج دهيد.
7. نماز خود را در اول وقت و حتي المقدور به جماعت بخوانيد.
8.گاهي روزه بگيريد. روزه گرفتن در تقويت اراده اخلاقي بسيار موثر است.
9.از روش چله گيري استفاده كنيد، يعني چهل روز به طور مثال تصميم بگيريد كم خوري يا كم خوابي را تمرين كنيد و بعد با چله گيري هاي پي در پي رزايل خلقي و عادت هاي بد را از خود دور نماييد و صفات نيك و اعمال صالح را براي خود عادت نماييد.
10.از سيستم مراقبه استفاده كنيد، يعني در طول روز مراقب نفس خويش باشيد و شب هنگام محاسبه كنيد تا ببينيد به وظايف و برنامه خويش عمل كرده ايد يا نه و در صورتي كه عمل نكرده باشيد خويش را مورد عتاب و تنبيه قرار دهيد.
در جلد دوم طرائف الحكم، چاپ اول، ص 21 از حضرت اميرالمؤمنين(عليه السلام) روايت شده كه حضرت پيغمبرص) هر موقع كه اضطراب و اندوهى بر آن حضرت روى مى‏داد اين دعا را مى‏خواند: «يا حى يا قيوم، يا حيا لايموت، يا حى لا اله الا انت كاشف الهم مجيب دعوة المضطرين، اسألك بان لك الحمد لا اله اله الا انت، المنان، بديع السموات والارض، ذوالجلال والاكرام رحمان الدنيا والاخرة و رحيمها رب ارحمنى رحمة تغنيى بها عن رحمة من سواك يا ارحم الراحمين»، (داروخانه معنوى، رضا جاهد، انتشارات هاتف، چاپ دهم 1378، ص 67)
ضمنا مطالب زير زاواياي ديگري را براي اين امر مهم باز مي كند . بنابراين به راه كارهاى عملى زير توجه كرده، به آنها پاى‏بند باشيد:
راه‏هاى تقويت اراده‏
1. بايد علل و عوامل ضعف اراده خويش را بشناسيد. توجّه كنيد ضعف اراده غالباً در عدم اعتماد به بينش و تفكر، عدم شناخت خويش، با ارزش تلقي نكردن خود، عدم امنيت رواني، عدم تدبير عقلاني در تشخيص امور و تميز اهم و مهم، شكست‏هاي گذشته و عوامل باز دارنده رشد و قوت نفس مانند محروميت، سرزنش و رنج‏هاي مستمر ريشه دارد. زدودن هر يك از اين عوامل در پرتو سرمايه گزاري و برنامه ريزي ممكن است.
2.بايد باور كنيد چون ديگر انسان‏ها از توانمندي‏هاي بسيار برخورداريد و از ديگران كم‏تر نيستيد. فراموش نكنيد نقاط قوت انسان از نقاط ضعفش بيش‏تر است و نبايد خود را دست كم بگيرد. تصميم خوب در پرتو تكيه بر قوت‏ها، جبران ضعف‏ها و احساس توانمندي شكل مي‏گيرد.
3. پس از مشورت با افراد ذي صلاح، با توجّه به امكانات و توانمندي‏هاي واقعي خود، براي زندگي تان برنامه ريزي كنيد و بكوشيد هرگز بي جهت از آن برنامه و نظم سر نپيچيد. اوقات استراحت و تفريح و عبادت و همه‏فعّاليّت‏ها را در اين برنامه بگنجانيد تا زماني خالي نماند و توجّه به فرصت بيكاري شما را سمت تأخير انداختن كارها سوق ندهد.
4. بكوشيد براي هر رفتاري انگيزه‏اي قوي داشته باشيد و به ويژه از آثار مثبت تصميم‏گيري‏ها و رفتارهاي خاصّ خويش به طور كامل آگاه شويد.
5.محيط زندگي و موقعيت كاري خود را تغيير دهيد و موانع بروز اراده و فعّاليّت را نابود سازيد؛ براي مثال در موقعيتي كه به سرزنش و متهم شدن به ناتواني و ناپختگي مي‏انجامد، قرار نگيريد. براي تصميم‏گيري‏ها و اقدامات خويش امنيت رواني فراهم آوريد تا بتوانيد به آرامي در برابر ديگران يا همراه آنان ابراز وجود كنيد و برجستگي فكري و فعّاليّت به جا را از طريق تصميم آشكار سازيد.
6. هر كاري را آسان تلقي كنيد؛ زيرا در برابر اراده پولادين انسان همه سختي‏ها آسان مي‏گردد. به استقبال كارهاي به ظاهر دشوار برويد و به خود تلقين كنيد مي‏توانيد در اين امور درست تصميم بگيريد و افتخار موفقيت در انجام آن‏ها را به دست آوريد.
7. رضايت خداوند را ملاك هر رفتار و گفتار قرار دهيد و از تسليم شدن در برابر تمايلات پوچ و هواهاي نفساني بپرهيزيد. اين تسليم شدن‏ها اراده را ضعيف و متزلزل مي‏سازد. تقوا و رعايت حرمت دستورهاي پروردگار براي آرامش رواني و تقويت نفس و اراده بسيار سودمند است.
8.مدتي برنامه ريزي و تصميمات خود را با فردي ذي صلاح در ميان بگذاريد و از وي بخواهيد مراقب باشد تا در شما دو دلي پيش نيايد و اجراي تصميمات خويش را به تأخير نيندازيد.
9. از خواب زياد، پرخوري و ديگر اسباب تنبلي و سستي اراده بپرهيزيد و نگذاريد ديگران به جاي شما تصميم بگيرند.
10.با كساني كه روحيه و اراده قوي دارند، دوست شويد تا اراده شما نيز قوي گردد.
11. بكوشيد تصميم‏هاتان را با فردي با تجربه در ميان نهيد تا از قوت و درستي شان اطمينان يابيد. پس از مشورت با اين فرد، بر اساس تدبر و انديشه خود تصميم بگيريد و بدون از دست دادن فرصت اقدام كنيد.
تصميم بايد بر تدبير و انديشه و آگاهي‏هاي لازم استوار باشد و به عمل بينجامد. تخلف از اين امر جز تلف كردن وقت، پيروي از افكار پوچ و سستي در عمل دستاوردي ندارد و فرد را با زيان‏هاي مادي و معنوي روبه رو مي‏سازد. از اين رو، امور ياد شده گناه به شمار مي‏آيد.
ترديد در تصميم‏گيري و تأخير در عمل سبب از دست رفتن منافع معنوي و مادي فراوان مي‏شود و زيان‏هاي بسيار را به ارمغان مي‏آورد.
12. تصميمات به جا و پر ارزش گذشته‏خود را به ياد آوريد و توجّه كنيد كه چون گذشته براي انجام دادن كارهاي مهم آمادگي داريد.
13.در تصميم‏ها و فعّاليّت‏هاي اسوه‏ها دقّت كنيد، در همسان سازي و الگوپذيري جدي باشيد تا جرأت انجام كار يابيد و توان تصميم‏گيري و اجرا در شما تقويت شود.
14. با تصميم‏هاي آسان در كارهاي ساده، به تدريج خود باوري و توانمندي را در خويش پديد آوريد و راه را براي تصميم‏گيري در امور مشكل و پيچيده هموار سازيد.
15. در موضوع مورد نظر تمركز پيدا كنيد و از اشتغالات ذهني متعدد بپرهيزيد تا تصميم‏گيري آسان‏تر صورت پذيرد.
باز هم با ما مكاتبه كنيد.