راهكارهايي بفرماييد كه خلاق باشيم و توان بروز خلاقيت خود را بصورت گسترده داشته باشيم؟
بدون ترديد عوامل محیطی، ارثي و فرهنگي همه در پيدايش استعداد و رشد خلاقيت تأثير دارند. آزمايشهايي كه در مبحث وراثت ذكر شد نشان مي دهد كه نويسندگان بزرگ، رياضي دانهاي معروف و مخترعين اغلب در دوران كودكي آثار نبوغ و خلاقيت از خود ظاهر ساخته اند. اثر وراثت در پيدايش نيروي ابتكار قابل انكار نيست. افراد بيشماري در محيط هاي مساعد پرورش يافته اند ولي همه آنها موجب فكر و انديشه تازه نشدند. با اينكه عامل ارثي پيدايش استعداد خلاقيت را در افراد ممكن مي سازد مع ذلك بروز و رشد اين استعداد تحت تأثير عوامل محيطي قرار دارد. در اجتماعاتي كه فرد بدون توجه به وضع مالي، موقعيت اجتماعي و عقيده، حق استفاده از فرصت هاي تربيتي را دارد و مي تواند طبق استعداد و امكانات خود پيشرفت كند معمولاً افراد مبتكر و خلاق بيشتر ديده مي شود.
بنابراين محيط مساعد چه در زمينه جغرافيايي و چه از لحاظ اجتماعي و فرهنگي، در رشد و پرورش قوه ابتكار تأثير فراوان دارد. عوامل محيطي نه تنها سبب پرورش استعدادهاي مختلف افراد مي شود بلكه موجباتي براي تحريك و تشويق افراد به خلق انديشه های تازه فراهم مي سازد. در اجتماعاتي كه رشد فردي و رفاه اجتماعي از طريق روش علمي در يك وضع رضايت آميز، توافق و سازگاري پيدا كرده اند معمولاً مجال پرورش افكار و خلق انديشه هاي تازه بيشتر فراهم مي شود.
*** همه روان شناسان پرورشي و متخصصان آموزشي معتقدند كه توانايي هاي آفريننده و شيوه هاي فكري واگرا را مي توان به افراد آموزش داد ما اينجا به طور خلاصه به چند اصل كلي براي پرورش خلاقيت اشاره مي كنيم :
1. تجارب خود را به موقعيت هاي خاص محدود نكنيد
سؤالاتي بپرسيد كه با چرا و چگونه آغاز مي شوند، نه كجا و چه كسي و چه وقت. سؤال هايي طرح كنيد كه داراي جواب هاي متعدد باشند. سؤال هايي كه تنها يك جواب دارند منجر به تفكر همگرا مي شوند. سؤال هايي كه جواب هاي متعددي را در يادگيرنده بر مي انگيزانند، باعث تفكر واگرا و آفرينندگي است.
2. براي طرح سؤال ها و انديشه هاي غير معمول و بديع ارزش قائل شويد
از سؤال هاي غير معمول كه از سوي ديگران طرح مي شوند و شما از عهده جواب آنها بر نمي آييد نهراسيد. به آنها كمك كنيد و با همكاري يكديگر به جستجو براي يافتن جواب اين سؤالات بپردازيد.
3. فرصت هايي براي خود آموزي و يادگيري اكتشافي قرار دهيد.
4. رفتارهاي آفريننده ديگران را براي خود سر مشق قرار دهيد.
5. از روش ها و فنون ويژه بالا بردن سطح آفرينندگي استفاده كنيد. معروف ترين اين روش ها روش بارش مغزي است. در اين روش هر چه راه حل براي مسأله به ذهنتان مي رسد بگوييد. براي دادن راه حل ها و اظهار نظرهاي مختلف خود را محدود نكنيد.
6. روش آموزش ديگري كه منجر به بالا بردن سطح فعاليت هاي خلاق يادگيرندگان مي شود، آموزش مهارت هاي پژوهشي (Research Skill) است. آموزش مهارت هاي پژوهشي به طرح و آزمودن فرضيه از سوي يادگيرندگان كمك مي كنند. روش هاي درست طرح فرضيه و آزمون فرضيه به وسيله كودكان منجر به ايجاد طرز تفكر آفريننده در آنها مي شود.
7. علاوه بر روش هاي فوق، روش مطالعه آفريننده (Creative Study) نيز روش موثري در آموزش خلاقيت است. تورنس و هارمون (1961) نشان داده اند كه مي توان به كودكان آموزش داد تا مطالب را به طور آفريننده بخوانند. آنها در اين باره راهنمايي هاي زير را در اختيار دانش آموزان قرار داده اند :
- وقتي كه به خواندن مطالب يك كتاب مي پردازيد به مورد استفاده هاي مختلف اطلاعاتي كه در آن كتاب به آنها بر مي خوريد بينديشيد. خيلي اهميت دارد به راه هايي كه مي توانيد اطلاعات خوانده شده را در زندگي شخصي و حرفه اي خود به كار ببنديد فكر كنيد.
- تنها به اين سوال اكتفا نكنيد كه مولف چه مي گويد؛ از خود بپرسيد كه چگونه مي توانم آنچه را كه نويسنده نوشته است، مورد استفاده قرار دهم. تنها به يك مورد اكتفا نكنيد تا آنجا كه مي توانيد موارد استفاده هاي بيشتري را بيابيد و بعضي از آنها را براي مصارف آينده خود يادداشت كنيد. ممكن است مدتي وقت لازم باشد تا اين نوع مطالعه كردن را بياموزيد. با اين حال مأيوس نشويد، بعد از دو سه روز خواهيد ديد كه مي توانيد اين روش مطالعه را به راحتي به كار ببنديد.
*** منابعي جهت مراجعه و مطالعه :
1. روان‍ش‍ن‍اس‍ي خلاقيت/ م‍اك‍س‍ول م‍ال‍ت‍ز؛ ترجمه م‍ه‍دي ق‍راچ‍ه‌داغ‍ي
2. خلاقيت و م‍وف‍ق‍ي‍ت/ م‍ح‍س‍ن ك‍اظم‍ي
3. رازهاي خلاقيت/ نويسنده شهربانو قهاري
4. آموزش خلاقيت/مولفان حسين قمري‌گيوي،مسلم عباسي
5. رموز خلاقيت/ گردآوري حسن ترك‌لاله‌باغ
6. راه خلاقيت /عبدالرضا كردي
7. پرورش خلاقيت/گروه مولفان فاطمه مرصوص... [و ديگران] ؛ تصويرگر فاطمه هليسايي
8. شكوفاسازي خلاقيت/ گردآورندگان رابرت فيشر، مري ويليامز ؛ مترجم ناتالي چوبينه
9. مديريت خلاقيت / مولف پرمود باترا ، [ ويجي بترا ] ؛ طراحي و ترجمه آرش نصيرزاده
10. درباره خلاقيت/ دي‍وي‍د ب‍وه‍م؛ ترجمه م‍ح‍م‍دع‍ل‍ي ح‍س‍ي‍ن‌ن‍ژاد
11. خلاقيت/ ب‍رون‍و م‍ون‍اري؛ ترجمه حسن ث‍اب‍ت‍ي، پ‍اي‍ن‍ده ش‍اه‍ن‍ده
12. خلاقيت چ‍ي‍س‍ت؟/ ن‍گ‍ارن‍ده ام‍ي‍رج‍ع‍ف‍ر واح‍دي‌پ‍ور
13. مديريت خلاقيت/ ن‍وش‍ت‍ه‌ي م‍اي‍ك‍ل س‍ي‍رت و ج‍ي‍ن لام‍ي‍م‍ان؛ ت‍رج‍م‍ه‌ي م‍ح‍م‍دت‍ق‍ي ف‍رام‍رزي
14. پرورش خلاقيت/ مولف م‍ري‍م ن‍وذرآدان
15. آينده خلاقيت و خلاقيت آينده/ ج‍ورج ل‍ن‍د، ب‍ت ج‍ارم‍ن؛ ترجمه حسن ق‍اس‍م‌زاده
16. هوش، دقت و خلاقيت/مولفان گروه كودك و نوجوان گاج
