از گناهان كبيره عقوق والدين است چنانچه حضرت رسول ـ صلّي الله عليه و آله ـ و حضرت امير ـ عليه السّلام ـ و حضرت امام صادق و حضرت امام رضا و حضرت امام جواد ـ عليهم السّلام ـ در رواياتي كه در شماره كبائر از ايشان رسيده به كبيره بودنش تصريح فرموده‌اند بلكه از پيغمبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ چنين رسيده است كه از هر گناه كبيره بزرگ‌تر، شرك به خدا و عقوق والدين است و نيز از گناهاني است كه در قرآن مجيد و احاديث صحيحه بر آن وعده عذاب داده شده است.
در قرآن مجيد از قول عيسي بن مريم ـ عليه السّلام ـ حكايت مي‌فرمايد: «كه خداوند مرا نيكوكار به مادرم قرار داد و مرا ستمكار و بد عاقبت قرار نداد و سبب ترك نيكي به مادرم»[1] و سبب اينكه ذكر پدر نكرده اين است كه آن حضرت پدر نداشت و لذا قبل از اين آيه در حكايت حضرت يحيي ـ عليه السّلام ـ ذكر پدر و مادر هر دو شده است.[2]
و در اين دو آيه شريفه عاق والدين را به سه صفت ياد فرموده:
جبار (گردنكش و ستمگر) شقي (تيره بخت)، عصي (نافرماني كننده و گنه‌كار) و به هر يك از آنها وعده‌ي عذاب سخت داده شده، چنانچه درباره‌ي جبار مي‌فرمايد: «و نوميد شد هر گردنكش كينه‌ورزي پشت سر او است دوزخ و نوشانيده شود از آب چرك خون آلوده، جرعه‌اي از آن به دهان مي‌برد ولي نتواند فرو برد (او را گوارا نباشد) و مرگ از هر سوي به او رو آورد ليكن مردني نيست و از پس او است عذابي سخت و انبوه».[3]
و درباره‌ي شقي مي‌فرمايد: «اما آنها كه بدبختند در آتشند و ايشان را در آتش ناله‌اي زار و خروشي سخت باشد، در آن آتش هميشه تا آسمان‌ها و زمين بر پا است جاويدانند مگر آنچه كه پروردگارت خواهد»[4] و درباره‌ي عصي مي‌فرمايد: «و آن كس كه نافرماني خدا و پيغمبرش كند و بگذرد از مرزهاي خدا (و از حدود خويش تجاوز كند) فرو بردش در آتش كه جاوان در آن باشد و عذابي خوار كننده برايش باشد».[5]
عقوق والدين و اخبار: پيغمبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمود: از آزردن والدين بپرهيزيد به درستي كه بوي بهشت از هزار سال راه استشمام مي‌شود ولي عاق والدين و قاطع رحم آن را نمي‌يابند.[6]
از همان حضرت مروي است كه فرمود: كسي كه پدر و مادر خود را به خشم درآورد خداي را به غضب درآورده است.[7]
و همچنين فرمود: كسي كه والدين خود را بيازارد مرا اذيت كرده و كسي كه مرا بيازارد خداي را آزرده و آزار كننده‌ي خدا معلون است.[8]
و همچنين فرمود: عاق والدين هر عملي كه مي‌خواهد به جا آورد، هرگز داخل بهشت نخواهد شد.[9]
و نيز پيغمبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله و سلّم ـ فرمود: سه طايفه‌اند كه در روز قيامت خداوند با ايشان سخن نمي‌فرمايد و نظر رحمت به آنها نمي‌كند و ايشان را پاك نكرده و از براي آنها عذاب دردناكي است ايشان شراب خواران و تكذيب كنندگان به قدر الهي و عاق والدين‌اند.[10]
عاق والدين آمرزيده شدني نيست: و كافي است در شقاوت عاق والدين كه جبرئيل ـ عليه السّلام ـ بر او نفرين فرمود: هر كه پدر و مادر يا يكي از آنها را درك كند و او را از خود خشنود نسازد آمرزيده مباد و رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله و سلّم ـ بر نفرين جبرئيل آمين گفت.[11]
و از حضرت صادق ـ عليه السّلام ـ مروي است كه فرمود: ملعون است ملعون است كسي كه والدينش را بزند و كسي كه آزار به آنها رساند.[12]
نماز عاق پذيرفته نيست: از حضرت صادق ـ عليه السّلام ـ است كسي كه به پدر و مادرش از روي غيظ بنگرد در حالي كه والدين بر او ستم كرده باشند خداوند نماز او را نمي‌پذيرد.[13] (پس چگونه است در صورتي كه به او نيكوكار باشند؟).
جوان محتضر و شفاعت پيامبر: رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله و سلّم ـ بر بالين جواني كه در حال احتضار بود حاضر گرديد، آن حضرت كلمه‌ي شهادت را به او تلقين فرمود ليكن جوان نتوانست بگويد، پرسيد: آيا مادر دارد؟ زني كه نزد او بود عرض كرد بلي من مادر او هستم. فرمود: آيا بر او غضبناكي؟ گفت آري شش سال است به او حرف نزده‌ام، پس آن حضرت خواهش فرمود از او راضي شود مادر به خاطر آن حضرت از جوان درگذشت زبان آن جوان به كلمه‌ي توحيد باز شد حضرت به او فرمود: چه مي‌بيني؟ گفت مردي سياه و زشت روي بد بوي، مرا رها نمي‌كند حضرت جمله‌اي يادش دادند[14] خواند و عرض كرد: مي‌بينم مردي سفيد رنگ خوشروي، خوشبوي و خوش منظر رو به من آورد و هيولاي مهيب اولي از من دور شده، فرمود: همان جمله را تكرار كن پس از آن گفت آن هيكل موحشه به كلي محو گرديد.
پس آن حضرت شاد شد و فرمود: خدا او را آمرزيده آنگاه جوان از دنيا رفت.[15] از اين حديث شريف استفاده مي‌شود كه يكي از آثار عقوق والدين سوء خاتمه عاقبت به شري است كه شخص بي‌ايمان از دنيا مي‌رود و در نتيجه هميشه در عذاب خواهد بود. با اينكه تلقين كننده جوان رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله و سلّم ـ بود تا مادرش از او راضي نگرديد نتوانست شهادت را بگويد و پس از رضايت مادر و خواندن آن كلمات به بركت رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله و سلّم ـ پروردگار هم از او راضي شده او را آمرزيد.
عقوق چيست: مجلسي در شرح كافي گويد: عقوق والدين به اين است كه فرزند حرمت آنها را رعايت نكند و بي‌ادبي نمايد و آنها را به سبب گفتاري يا رفتاري برنجاند و آزار و اذيت كند و در چيزهائي كه عقلاً و شرعاً مانعي ندارد نافرماني از آنها نمايد و اين عقوق گناه كبيره است و دليل بر حرمت آن كتاب و سنت و اجماع خاصه و عامه است. از حضرت صادق ـ عليه السّلام ـ مروي است كه كمترين عقوق (ناسپاسي والدين) گفتن اُف است (به روي پدر يا مادر) و اگر خدا چيزي رااز آن آسان‌تر مي‌دانست از آن نهي مي‌كرد. و نيز از عقوق است به پدر يا مادر نگاه خيره و تند كردن.[16] و از امير المؤمنين ـ عليه السّلام ـ مروي است كه از عقوق است محزون ساختن پدر يا مادر[17] و از موارد قطعي عقوق كه گناه كبيره است ترك بر واجب مانند نفقه (مخارج روزانه و لباس و مسكن) در صورت احتياج پدر يا مادر مي‌باشد و به طور كلي آزردن خاطر والدين و رنجاندن و ناراحت ساختن آنها عقوق و حرام مسلم است. روايات در اين مقام بسيار و به آنچه ذكر شد اكتفا مي‌شود.
[1] . و برا بوالدتي و لم يجعلني جباراً شقيقاً. (سوره مريم، آيه 34).
[2] . و برا بوالديه و لم يكن جباراً عصيا. (سوره مريم، آيه 15).
[3] . و خاب كل جبار عنيد من ورائه جهنم و يسقي من ماء صديد يتجرعه ولا يكاد يسيغه و يأتيه الموت من كل مكان و ما هو بميت و من ورائه عذاب غليظ (سوره ابراهيم، آيه 15 و 16 و 17).
[4] . فاما الذين شقوا ففي النارلهم فيها زفيرو شهيق خالدين فيها ما دامت السموات و الارض الا ماشاء ربك ان ربك فعال لما يريد (سوره هود آيه 106 و 107).
[5] . و من يعص الله و رسوله و يتعد حدوده يدخله ناراً خالداً فيها و له عذاب مهين (سوره نساء، آيه 14).
[6] . اياكم و عقوق الوالدين فان ريح الجنه يوجد من مسيره الف عام و لا يجدها عاق ولا قاطع رحم. (وسائل الشيعه).
[7] . من اسخط والديه فقط اسخط الله و من اغضبهما فقط اغضب الله (مستدرك).
[8] . من آذي والديه فقد آذاني و من آذاني فقد آذي الله و من آذي الله فهو ملعون (مستدرك، كتاب نكاح، باب 75).
[9] . وليعمل العاق ماشاء ان يعمل فلن يدخل الجنه (مستدرك، كتاب نكاح، باب 75).
[10] . ثلثه لا يكلمهم الله يوم القيمه ولا يزكيهم ولا ينظر اليهم و لهم عذاب اليم و هم المكذب بالقدر و المدمن للخمر و العاق الوالديه (مستدرك، كتاب نكاح، باب 75).
[11] . من ادرك والديه و لم يؤد حقهما فلا غفر الله له فقلت آمين (بحارالانوار).
[12] . ملعون ملعون من ضرب والديه ملعون ملعون من عق والديه (مستدرك، ص631).
[13] . من نظر الي ابويه نظر ما قت و هما ظالمان له لم يقبل الله له صلوه (كافي).
[14] . يا من يقبل اليسير و يعفو عن الكثير اقبل مني اليسير و اعف عني الكثير (بحارالانوار ـ مستدرك).
[15] . بحارالانوار.
[16] . كافي باب العقوق.
[17] . مرآت العقول مجلسي.
آيت الله شهيد دستغيب- گناهان كبيره، ج1، ص117
