حجت الاسلام والمسلمین فرحزاد
13/6/91
پلک این پنجره ی خسته اگر باز شود ، آسمان با دل بی حوصله دمساز شود . کیست در کوچه ی دلواپسیم جز غم تو ، تادمی با من غربت زده همراز شود . بی تو ای همدم آبی تر از آهنگ طلوع، بشکند بالم اگر تشنه ی پرواز شوم . داغ تلخی است به پیشانی خورشید اگر ، آسمان با شب دل مرده هم آواز شود . ای تو خورشید بپا خیز که با چشمانت ، قفل صبح دل انگیز خدا باز شود .
سوال – حسن خلق و خوش اخلاقی چه اهمیتی دارد ؟
پاسخ – یکی از راهکارهای اساسی این است که اهمیت یک موضوع برای انسان مشخص شود. اگر یک کاری دارای اجر و پاداش فراوانی باشد ، هرچقدر هم سخت باشد، فرد آن را انجام می دهد. اخلاق از هر چیزی برای انسان واجب تر است . اگر همه ی امکانات عالم به خانواده ای داده شود که اخلاق در آن حاکم نیست هیچ فایده ای نداشته و خوشی برای آنها همراه نخواهد داشت. اما اگر کسی حداقل امکانات را هم داشته باشد با وجود حسن خلق باشد ، عیش دنیا و آخرت را خواهد داشت . امام حسن مجتبی (ع) می فرمایند : عیشی در زندگی شیرین تر از خوش اخلاقی نیست . برخی از گناهان هستند که بازتاب آنها بر روی کل عالم است . با آزردن بندگان خدا ، فرشتگان ، انبیاء ، پیامبر و خدا آزرده می شوند . یعنی بازتاب این کار به صورت کلان بر روی کل عامل است . یک بار یک مهندس کشاورزی به من می گفت من نمی دانستم که اخلاق خوب و بد، در نباتات ، گیاهان و عالم ماده هم اثر دارد . اما این مسئله از نظر علمی ثابت شده است . ثابت شده که اگر باغبان با لبخند و اخلاق خوب گیاهان را پرورش داده و به آنها آب بدهد ، شکوفا می شوند . در واقع خوش خلقی باعث افزایش طراوت گیاهان می شود . عکس این مسئله نیزاثبات شده است . اگر باغبان با تندی و اخم وارد باغ شده و به گیاهان آب بدهد، آنها پژمرده می شوند . بنابراین اخلاق در زوایای ذرات عالم اثر مثبت و منفی دارد . درروایات فراوانی داریم که اگر کسی فرد مومنی را آزار داد فکر نکند که فقط او را آزرده است ، بلکه این کار بازتاب کلان داشته و هستی را متأثر می کند. در روایت داریم که هرکس حضرت زهرا(س) را اذیت کند پیامبر (ص) را آزار داده است . انسان خوش اخلاق کسی را آزار نمی دهد . بد اخلاقی باعث ترور شخصیت می شود که به مراتب بدتر از ترور انسان است . اگر کسی به طور ناخواسته باعث کشته شدن فرد دیگری شود، چون ناخواسته بوده ممکن است هردو به بهشت بروند . ولی ترور شخصیت باعث خراب شدن خانه ی کعبه و رنجش خدا می شود . مرنجان دلم را که این مرغ وحشی ، زبامی که برخواست مشکل نشیند . زخود هرگز نرنجانم دلی را ، که می ترسم درآن، جای تو باشد . در روایتی از پیامبر (ص) است که می فرماید : هرکسی مومنی را آزار دهد ، من پیامبر را آزار داده است . و کسی که من را آزار دهد ، خدا را آزار داده است . کسی که که خدا را آزار دهد ، در چهار کتاب بزرگ آسمانی از جمله تورات ، انجیل ، زبور و قرآن ملعون است . در روایات داریم که خدا ظالم را دوست ندارد . ما نباید فکر کنیم که با کار خود فقط یک فرد را آزار می دهیم ، بلکه بازتاب آن جهانی است . کودک، بد اخلاقی را از مادر یا پدر بد اخلاق خود یاد می گیرد و پدر و مادر در گناه او شریک خواهند بود . کسی که بد خلق است ابتدا خود را در شکنجه و عذاب قرار می دهد و بعد هم باعث آزار دیگران می شود . گاهی در مورد برخی عصبانیت ها انسان موفق به توبه نمی شود و آثار منفی آن فوق العاده است . در روایت داریم که امام صادق (ع) دوستی داشتند که مدتی با ایشان رفت و آمد می کردند. روزی این فرد به همراه حضرت به جایی می رفتند . این فرد غلامی داشت که با فاصله با آنها حرکت می کرد . آن شخص چند بار غلام خود را صدا کرد ولی جوابی نشنید . به همین خاطر عصبانی شد و گفت حرامزاده چرا جواب من را نمی دهی؟ حضرت ناراحت شدند و فرمودند که چرا نسبت ناروا به او می دهی؟ آن فرد گفت: این غلام اصلاً مسلمان نیست . حضرت فرمودند : غیر مسلمانان هم ازدواج و نکاح داشته و مشروع و نا مشروع دارند . اگر کسی به دیگری لقب حرامزاده را بدهد در واقع به مادر او نسبت ناروا داده و مستحق هشتاد تازیانه است . در روایت داریم که امام با آن فرد ترک مراوده کردند و تا آخر عمر با او معاشرت نکردند . گروهی از افراد وقتی در مورد کار بد و بداخلاقی به آنها تذکر داده می شود ، معذرت خواهی کرده و متوجه عمل بد خود می شوند . فرد بد اخلاقی که نادم بوده و درصدد علاج است ، حتماً اهل نجات خواهد بود . ولی کسی که بر گناه خود مصر باشد ، توبه ی او قبول نخواهد شد . فردی نقل می کرد که من با ماشین در حال حرکت بودم که یک موتورسوار از کنار من عبور کرد . پسر من گفت : من یک خواهشی از شما دارم ، این موتورسوار را زیر کن . گفتم من یک فرد روحانی هستم چرا این کار را بکنم ؟ گفت : این فرد مدیر مدرسه ی ما است که بسیار هم بد اخلاق است . اگر با این فرد تصادف کنی و ضربه مغزی شود ، همه ی دانش آموزان شما را دعا می کنند . گاهی فردی آنقدر بد اخلاق است که دیگران آرزوی مرگ او را می کنند . از طرفی افراد خوش اخلاقی هستند که وقتی از پستی کنار می روند، افراد زیر دست برای او گریه می کنند . پلیس باید یک فرد مجرم و خلافکار را جریمه کند . اما می تواند این کار را با ادب و انضباط انجام دهد . قاطعیت با بد اخلاقی متفاوت است . زیردستان حرف یک فرمانده ی نظامی خوش اخلاق را خیلی بیشتر می پذیرند و ثواب او نیز بیشتر خواهد بود . افراد بد اخلاق زیادی هستند که اهل خانه ی خود را آزار داده و آنها را کتک می زنند . روزی من یک منبری داشتم که آقایی هفتاد ساله بعد از اتمام آن نزد من آمده و شروع به گریه کرد . علت را از او جویا شدم . گفت : خانم من ، من را زیاد آزار می دهد . مسائل اخلاقی و تربیتی همیشه مورد نیاز مردم است . در روایت داریم : درزمان امام جواد و امام هادی (ع) دو برادر از طایفه ی آل فرج بودند . یکی از آنها محمد ابن فرج نام داشت که فردی بسیار خوب و شیعه ی مخلصی بود . بسیاری از محدثین از جمله شیخ مفید از ایشان روایاتی را نقل کرده اند . این فرد برادری داشت به نام عمر ابن فرج که انسانی پرخاشگر ، تند و خشن بود . فردی می گوید: روزی من خدمت امام هادی (ع) آمدم . حضرت فرمودند: آیا برای طایفه ی آل فرج اتفاقی افتاده و کسی از آنها فوت کرده است ؟ گفتم : بله، عمر ابن فرج به تازگی از دنیا رفته است . حضرت بسیار خوشحال شدند و بیست و چهار بار فرمودند : الحمدالله . این روایت در اصول کافی ، تاریخ امام جواد (ع) نقل شده است . راوی می گوید: فکر نمی کردم خبر مرگ کسی شما را اینقدر خوشحال کند . اگر می دانستم ، با پای برهنه زودتر آمده و این خبر خوش را به شما می دادم . حضرت فرمودند : روزی در مجلسی بین این فرد با پدرم امام جواد (ع) بگو و مگویی رخ داد. اوعصبانی شد و به پدرم گفت تو مست هستی. ( همه ی بی احترامی ها در عالم عصبانیت انجام می گیرد ) . با این حرف دل پدر من شکست . ( اصولاً پیامبر و امامان به صورت کلی کسی را نفرین نمی کردند ولی بصورت موردی این کار را انجام می دادند) . امام جواد (ع) بسیار ناراحت شدند و فرمودند : خدایا تو شاهد هستی که من امروز، روزه گرفته ام و لب به غذا و آب نزده ام . اگر تو شاهد هستی که من امروز روزه هستم ، طعم غارت شدن و ذلت اسارت را به این شخص بچشان . امام هادی (ع) می فرمایند : نفرین پدرم مستجاب شد و بعد از چند روز حکومت بر این فرد غضب کرد . اموال این فرد توسط حکومت مصادره شد ، مدتی نیز در زندان بود و بسیار او را آزار و اذیت کردند . سپس فرمودند : خدا رحمت خود را شامل حال این فرد نکند . البته اگر این فرد در همان ابتدا از امام عذر خواهی می کرد ، حتماً حضرت او را در آغوش می گرفت . یکی از علمای اصفهان نقل می کردند که روزی یکی از وعاظ اصفهان قصد رفتن به منبر را داشتند . یک خانمی در حالی که گریه می کرد جلوی ایشان را گرفت . این خانم گفت: شوهر من سید است و سه فرزند خردسال هم دارم . دیشب با سه فرزند خود به روضه رفته بودم . زمانی که صاحبخانه پذیرایی می کرد و سینی چای را مقابل ما آورد ، تنها سه عدد چای در آن بود . من چای را بین فرزندان خود تقسیم کردم اما به فرزند کوچکم مقدار کمی رسید . او مدام بهانه می گرفت و درخواست چای می کرد . من هم عصبانی شدم و یک سیلی به این کودک خود زدم . بعد از روضه به منزل آمدیم ، شام خوردیم و خوابیدیم . در خواب دیدم که پیامبر (ص) در حالی که ناراحت بودند با یک سینی چای وارد خانه ی ما شدند . ایشان به کنار من آمدند و گفتند این سینی چای را بگیرید و به این بچه بدهید . من راضی نیستم که فرزند من را بخاطر یک چای کتک بزنید . آن خانم گفت : از خواب که بیدار شدم تا الان در حال گریه هستم . در روایات گفته شده که اگر دلی را رنجاندید ، پیامبر و امامان را آزرده اید . البته عکس این مسئله نیز صادق است . اگر شما کسی را شاد کردید ، انبیاء و اولیاء را شاد کرده اید . مرحوم حاج هادی ابهری دوست صمیمی مرحوم دولابی بودند . ایشان فوق العاده به اهل بیت علاقه داشتند . آقای دولابی نقل می کردند که آقای ابهری به قدری شیفته ی اهل بیت بودند که در روضه ها مدت ها گریه می کردند . زمانی که ایشان به زیارت امام رضا(ع) می رفتند ، همیشه در پشت همسر و فرزندان خود حرکت می کردند . در همین هنگام رو می کردند به امام رضا (ع) و می گفتند من قابلیت زیارت شما را ندارم . خانواده ی خود را آورده ام که نوکر زائران شما باشم. بخاطر اینکه من کفش های آنها را جفت می کنم و برای آنها غذا آماده می کنم ، به من رحم و نظر کنید . روزی در حرم امام رضا(ع) ، خانمی نزد من آمد و گفت : شوهر من از تهران تا مشهد به من و فرزندان خود ناسزا گفته است . ما با این آقای تند ، بدزبان و بهانه گیر چکار کنیم ؟ مرحوم شیخ احمد سیبوی از شخصیت های بزرگواری بودند که دارای حسن خلق ، تواضع و... بودند . ایشان دست کودکان را می بوسیدند و همیشه در مقابل افراد سید می ایستادند. حدیثی را از پیامبر اکرم (ص) نقل می کردند که اگر کسی یکی از فرزندان من را ببیند و بر محمد و آل محمد صلوات بفرستد ، خدا نور چشم او را زیاد می کند . مرحوم شیخ احمد سیبوی می گفتند که من به این حدیث عمل کردم و الان که هشتاد سال سن دارم از عینک استفاده نمی کنم . ایشان می گفتند که همسر من سیده بود و فرزند هم زیاد داشتیم . خانم من در اواخر عمر خود نابینا شده بودند . برای جبران محبت هایی که در تمام عمر به من کرده بودند با خدا پیمان بستم که به من قدرت بدهد که با حسن خلق به این خانم علویه خدمت کنم . در آیه ی قرآن داریم که خوبی های خود را با اذیت و منت باطل نکنید . نباید کارهای خود را به رخ دیگران بکشیم . اگر هم این کار را کردیم باید توبه و استغفار کنیم . روزی فردی نزد امام جواد (ع) آمد و گفت : من امروز برای ده نفر از دوستانم این کارها را انجام دادم . حضرت فرمودند : تمام اعمال تو باطل شد . پرسید : چرا امام فرمودند : اول اینکه منت گذاشتی و دوم اینکه گفتی از شیعیان ما هستی . در حالی که تو شیعه ی کامل نیستی . آن فرد گفت : من اشتباه کردم و توبه می کنم . حضرت فرمودند که ثواب های تو به سوی تو بازگشت . شیخ احمد سیبوی می گفتند که من مدام از خدا می خواستم که من را کمک کند تا در مقابل همسر خود عصبانی نشده و منت نگذارم . این شیخ بزرگواربه خوبی و بدون عصبانیت از همسر خود مراقبت کردند تا ایشان از دنیا رفتند . ثواب نماز ، روزه ، جهاد در راه خدا و غیره در نامه ی عمل افراد خوش اخلاق ثبت می شود . مرحوم آیت الله قاضی که استاد آیت الله بهجت و علامه طباطبایی بودند در لحظات آخر عمر سه بار به فرزندان خود تأکید کردند که خدا را در نظر بگیرید و سعی کنید دلی را از خود نرنجانید . بزرگی حدود بیست و پنج سال پیش به من گفت : بزرگترین موضوعی که همه ی مردم را گرفتار می کند، آه مظلوم است . گاهی در خانواده ها، زن و شوهر ها گناه بداخلاقی را به گردن یکدیگر می اندازند . این مسئله اشتباه است . هرکدام از ما باید خود را اصلاح کنیم . در آیه ی قرآن داریم که یا ایها الذین آمنو علیکم انفسکم . بزرگی می گفت : مراقب باشید آه مظلومی پشت سر شما نباشد . در این صورت شما رستگار هستید . در روایت داریم که کسی که از دنیا می رود ، اولین جمله ای را که بعد از شنیدن خبر مرگ او افراد برزبان می آورند ، ملائکه ثبت می کنند . ممکن است یک نفر سال ها عبادت کرده باشد اما چون افراد از زبان او در امان نبوده اند ، خداوند به ملائکه می گوید که این را ثبت کنید تا به حساب و کتاب او رسیدگی شود . ازطرف دیگر ممکن است یک نفر در خلوت خود هزاران گناه شخصی داشته باشد اما بعد از اینکه از دنیا رفت همه برای او طلب مغفرت کرده و از اخلاق نیک او تعریف کنند . در این مورد خدا می گوید : بخاطر خوش بینی مردم، من این فرد را می آمرزم .
سوال – درخصوص آیات 181 تا 186 آل عمران توضیح بفرمایید .
پاسخ – گاهی پیامبر اکرم (ص) خواب زیبایی که می دیدند برای اصحاب تعریف می کردند . چون رویای پیامبر و امامان رویای صادقه بوده و شیطان در آن راهی ندارد . روزی ایشان فرمودند که من دیشب عموی خود حضرت حمزه و پسر عموی خود جعفر طیار را در عالم رویا زیارت کردم. حضرت فرمودند : من در خواب دیدم این دو بزرگوار غذاهای بهشتی میل می کردند و این غذاها متحول شده و تبدیل به چیز دیگری می شد . من از این دونفر پرسیدم که در آن عالم چه چیزی برترین چیزها است ؟ گفتند در این عالم که عالم شهود است و انسان همه ی واقعیت ها را می بیند ، سه چیز بالاترین چیزها است : 1- صلوات بر محمد و آل محمد 2- آب دادن به افراد 3- حب علی ابن ابیطالب (ع)
در آیات مبارکه ی این صفحه چهار نکته گفته شده است : 1- کلُ نفسٍ ذائقةُ الموت . هر نفسی یک روز مرگ را خواهد چشید . 2- پاداش کارهای خود را در روز قیامت به طور کامل دریافت خواهید کرد .3- کسی رستگار می شود که بتواند از پل صراط عبور کرده و وارد بهشت شود . 4- زندگی دنیا گذرا و تمام شدنی است .
در مباحث اخلاقی، همه ی ما باید به صفات خوب و بد خود رسیدگی کنیم و نباید صفتی را به دیگران نسبت دهیم . ما می توانیم با اخلاق خوب دیگران را نیز به کارهای خوب وادار کنیم . در حدیث داریم که خدا بخاطر یک فرد خوش اخلاق، خانواده ی او را نیز دارای حسن خلق خواهد کرد . پرفسور هشترودی در دوران ابتدایی یک معلم بداخلاقی داشت که بسیار تند با ایشان برخورد می کرد . این پرفسور در آن دوران در درس ریاضی تجدید شدند . خانواده ی ایشان در تابستان آن سال یک معلم خوش اخلاق استخدام کردند . آن معلم با ایشان کارکردند و این بزرگوار آن درس را با موفقیت قبول شدند . در سال های بعد نیز آقای هشترودی ، پرفسور در رشته ی ریاضی شدند . یعنی یک معلم بد اخلاق او را تجدید کرد و یک معلم خوش اخلاق باعث شد که تبدیل به یک پرفسور شود . گناه خیلی بد است اما بد تر از آن این است که ما دل امام و پیامبر را برنجانیم . در روایت داریم که فردی نزد امام رضا(ع) آمد و گفت دوست شما شراب خورده است . امام بسیار ناراحت شدند و پیشانی ایشان عرق کرده و خجالت کشیدند . ما در روایت داریم که پیامبر (ص) پدر همه ی امت است . بنابراین ما نباید کاری کنیم که آبروی پیامبر (ص) و امامان ریخته و آنها متأثر شوند . مرحوم آقای دولابی زمانی که نمی توانستند به عتبات عالیات مشرف شوند به زیارت حضرت عبدالعظیم می آمدند . درروایت داریم که کسی که ایشان را زیارت کند گویی امام حسین (ع) را زیارت کرده است .
