برنامه سمت خدا
موضوع برنامه: سيري در نهج‌البلاغه اميرالمؤمنين علي(عليه‌السلام)- حکمت 224
كارشناس: حجت الاسلام والمسلمين حسيني قمي
تاريخ پخش: 10- 02-98
بسم الله الرحمن الرحيم، حکمت 224، گفتيم: در اين حکمت هفت آموزه تربيتي و اخلاقي از اميرالمؤمنين(ع) هست، دو موردش را خوانديم. «بِكَثْرَةِ الصَّمْتِ تَكُونُ الْهَيْبَةُ» سفارش اول به سکوت زياد است. اتفاقاً در ماه رمضان اين روايت را داريم که حديث قدسي است. ارث روزه کم سخن گفتن است! ببينيم اين اثر را در سخن گفتن‌هاي ما دارد که کم سخن بگوييم. «وَ بِالتَّوَاضُعِ تَتِمُّ النِّعْمَةُ» تواضع نعمت را بر انسان تمام مي‌کند. «وَ بِالْحِلْمِ عَنِ السَّفِيهِ تَكْثُرُ الْأَنْصَارُ عَلَيْه» اين چند مورد را توضيحاتي داديم و به بقيه موارد خواهيم پرداخت.
مورد چهارم، «وَ بِالنَّصَفَةِ يَكْثُرُ الْوَاصِلُونَ» نصفه يعني انصاف، اگر انسان در زندگي انصاف داشته باشد، واصلون يعني دوستان و علاقه‌مندانش زياد مي‌شوند. آدم‌هاي منصف علاقه‌مندان زيادي پيدا مي‌کنند. اميرالمؤمنين تعبيرات فراواني در مورد انصاف دارند. تعبير دارند «الْإِنْصَافُ أَفْضَلُ الْفَضَائِلِ» بهترين فضيلت انصاف است. «الْإِنْصَافُ يَرْفَعُ الْخِلَافَ وَ يُوجِبُ الِائْتِلَافَ» اختلافات را از بين مي‌برد و موجب محبت مي‌شود. در حديث کافي شريف، مرحوم کليني از آقا موسي بن جعفر روايت را نقل کردند. انصاف را از جنود عقل مي‌شمارند. باز اميرالمؤمنين مي‌فرمايد: «أَلَا إِنَّهُ مَنْ يُنْصِفِ النَّاسَ مِنْ نَفْسِهِ لَمْ يَزِدْهُ اللَّهُ إِلَّا عِزّاً» (کافي/ج2/ص144) کسي که با انصاف با مردم برخورد کند، خدا عزتش را زياد مي‌کند.
شريعتي: از قديم در ذهن من هست «لا دين لمن لا نَصَفَ له» دين ندارد هرکس که انصاف ندارد.
حاج آقاي حسيني قمي: خيلي تعبير زيبايي است. مطلبي که هست اينکه وقتي مي‌خواهيم انصاف را معنا کنيم شايد فوري در ذهن ما کسب و کار و فروشنده برود، انصاف دايره‌اش وسيع است. اگر مي‌خواهيد علاقه‌مندان شما زياد باشند در زندگي منصفانه برخورد کنيد. در روابط خانوادگي و اجتماعي، در روابط پدر و مادر با فرزندان، فرزندان با پدر و مادر، در روابط سياسي، همه‌جا نياز به انصاف داريم و متأسفانه در خيلي از اين مراحل بي انصافي مي‌بينيم. مثلاً در روابط خانوادگي، انصافاً شما از شوهرت هيچ خيري نديدي؟ گاهي مي‌گويند: ما در زندگي هيچ خيري نديديم.
خانم شما همه بدي است؟ هيچ خيري نداشته است؟ کسي که در زندگي چنين تعبير کند که من هيچ خيري نديدم، خدا اعمالش را حبط مي‌کند، حبط عمل خيلي مسأله پيچيده‌اي است. ما نمي‌دانيم که چه گناهي اعمال انسان را حبط مي‌کند. آدم کافر باشد اعمالش مي سوزد. غيبت بکند ثواب و حسناتش منتقل مي‌شود. حبط عمل يک کار بسيار دقيقي است و جز معصوم و جز قرآن نمي‌تواند بگويد آقا چه کاري حبط عمل مي‌آورد؟ اما فرمودند در زندگي خانوادگي، مثلاً بگويم: در زندگي هيچ خيري نديدم! بابا حالا يک مشکل هست، هزار تا خوبي هست، آن را ببين!
خواجه اباصلت از اصحاب خوب امام رضا بود، مي‌گويد: حضرت روزهاي آخر ماه شعبان مرا ديدند و فرمودند: ماه شعبان دارد تمام مي‌شود، در باقيمانده اين چند روز آخر گذشته‌ي خودت را جبران کن. پنج روز ديگر از ماه شعبان وقت باقي است، در اين باقيمانده ماه جبران کنيم. حضرت چند دستور به او دادند. از جمله اينکه فرمود: «لَا تَدَعَنَّ أَمَانَةً فِي عُنُقِكَ إِلَّا أَدَّيْتَهَا وَ لَا فِي قَلْبِكَ حِقْداً عَلَى مُؤْمِنٍ إِلَّا نَزَعْتَهُ» اگر از کسي کينه داري تا رمضان نرسيده کينه را ريشه‌کن کُن. اين صريح قرآن است و در سوره مبارکه حشر فراوان اين آيه را خواندند. در آيه 10 سوره حشر از خدا مي‌خواهيم «رَبَّنَا اغْفِرْ لَنا وَ لِإِخْوانِنَا الَّذِينَ سَبَقُونا بِالْإِيمانِ وَ لا تَجْعَلْ فِي قُلُوبِنا غِلًّا لِلَّذِينَ آمَنُوا» خدايا کاري کن ما کينه‌اي در دلمان از مؤمنين نباشد. الآن کينه در دل ما نيست؟ اگر نيست که الحمدلله! اگر هست که امام رضا فرمود: تا رمضان نيامده اين کينه‌ها را برطرف کن. «رَبَّنا إِنَّكَ رَؤُفٌ رَحِيم» اي خداي رئوف و رحيم، کاري کن ما در دلمان نسبت به کسي کينه نباشد.
ديشب حديثي ديدم در دعوات مرحوم قطب راوندي است. خيلي تکان دهنده است. امام صادق(ع) فرمود: «يَأْمُرُ اللَّهُ مَلَكاً يُنَادِي [فِي] كُلِّ يَوْمٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ» خدا فرشته‌اي دارد که دستور مي‌دهد در ماه رمضان هر روز فرياد بزند، از طرف خداوند خطاب مي‌کند: «أَبْشِرُوا عِبَادِي» بندگان من، بشارت! «فَقَدْ وَهَبْتُ لَكُمْ ذُنُوبَكُمُ السَّالِفَةَ» گذشته شما را بخشيدم. «وَ شَفَّعْتُ بَعْضَكُمْ فِي بَعْضٍ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ» شب قدر شما حق شفاعت در حق همديگر پيدا مي‌کنيد. اينکه مي‌گويند: دعا براي ديگران زودتر به اجابت مي‌رسد، خداوند بشارت مي‌دهد همه شما را آمرزيدم، «إِلَّا مَنْ أَفْطَرَ عَلَى مُسْكِرٍ أَوْ حَقَدَ عَلَى أَخِيهِ الْمُسْلِم» شب قدر هم برسد و قرآن روي سر بگيريم، کنار کعبه باشيم، حرم امام رضا باشيم، به جاي ده مرتبه بک يا الله، هزار بار بگوييم، اگر هنوز کينه‌اي دارد من نمي‌آمرزم! هنوز نتوانستي با کسي قهر هستي اصلاح کني.
اگر از کسي کينه و ناراحتي داريد، همين الآن زنگ بزنيد و آشتي کنيد. از اميرالمؤمنين (ع) در مورد کينه چند روايت داريم که فرمودند: «رَأْسُ الْعُيُوبِ الْحِقْدُ» سر دسته همه عيب‌ها کينه است. «سَبَبُ الْفِتَنِ الْحِقْدُ» سبب همه دعواها و فتنه‌ها ودرگيري‌ها کينه است. «شَرُّ مَا سَكَنَ الْقَلْبَ الْحِقْدُ» بدترين ويژگي و رذيله اخلاقي که در قلب انسان جا پيدا مي‌کند، کينه است. «أَلْأَمُ الْخُلُقِ الْحِقْدُ» لئيم‌ترين و پست‌ترين اخلاق کينه است. «طَهِّرُوا قُلُوبَكُمْ مِنَ الْحِقْدِ فَإِنَّهُ دَاءٌ مُوبِئٌ» دلتان را از کينه پاک کنيد، حضرت مي‌فرمايد: يک بيماري واگير است. آدم وقتي کينه داشت به همه سرايت مي‌دهد. فرمود: سه دسته زندگي‌شان گوارا نيست و در زندگي آرامش ندارند. کساني که گرفتار «الحقد و الحسد و سوء الخُلق» کينه هستند.
حديث بعدي در فضائل ابن شاذان هست، فرمود: بر سر در بهشت نوشته‌اي دارد، باب اول بهشت نوشته شده است، هرچيزي زينتي دارد. آرامش زندگي در چهار ويژگي است. الآن متأسفانه داروهاي آرامبخش براي سن بيست سال و به بالا رسيده است. خيلي جوان‌ها مصرف مي‌کنند. زندگي آرام در اين چهار مورد است. 1- القناعه؛ 2- کينه‌ها را دور ريختن 3- ترک الحسد 4- مجالسة اهل الخير، با خوبان نشستن. در گذشته رسم بود مثل حاجي‌هايي که مکه مي‌رفتند حلاليت مي‌طلبيدند، قبل از رمضان زنگ مي‌زدند يا همديگر را مي‌ديدند حلاليت مي‌طلبيدند. اين سنت خوبي است. آقايي مي‌گفت: چند وقت يکبار از همسرم حلاليت مي‌طلبم. خيلي کار خوبي است. پدر و مادر نسبت به فرزند، فرزند نسبت به پدر و مادر، زن نسبت به شوهر، شوهر نسبت به همسر حلاليت بطلبند.
يک روايتي هست مرحوم راوندي از رسول خدا نقل کردند. فرمود: «أَبَى اللَّهُ لِصَاحِبِ الْبِدْعَةِ بِالتَّوْبَةِ» خدا توبه همه را مي‌پذيرد و توبه آدم‌هاي بداخلاق را قبول نمي‌کند. گفتند: يا رسول الله چرا؟ فرمود: «فَإِنَّهُ إِذَا تَابَ مِنْ ذَنْبٍ وَقَعَ فِي ذَنْبٍ أَعْظَمَ مِنَ الذَّنْبِ الَّذِي تَابَ مِنْهُ» مرحوم مجلسي حديث را توضيح دادند. کسي گرفتار بداخلاقي است، اگر اخلاق رذيله‌اش را برطرف نکند، الآن هم توبه کند دوباره فردا گرفتار گناه بزرگتري مي‌شود. اگر من کينه داشتم، کينه سبب صد گناه است. گاهي مي‌گويند: فلاني چطور آدمي است؟ آقا خيلي آدم خوبي است. هرچه بگويي خوب است، يک اشکال باشد اين است که کينه‌اي است، متکبر است، بد دل است، حسود است، سوء ظن دارد! فرمود: آدم‌هايي که گرفتار حسادت هستند، بداخلاق هستند، کينه‌اي هستند، ولو توبه کنند ولي چون ريشه‌هاي اخلاقي را از زندگي‌اش برطرف نکرده، الآن هم توبه کند دوباره گرفتار گناه ديگر مي‌شود.
امام رضا فرمود: در ماه رمضان اين کار را بکنيد. انصاف در زندگي خانوادگي يک مرحله‌اش همين است که کينه‌ها را برطرف کنيم. حضرت فرمود: قبل از اينکه ماه رمضان برسد، هر کينه‌اي از کسي داري دور بريز. فرمودند: «عَلَيْكَ بِالْإِقْبَالِ عَلَى مَا يَعْنِيكَ وَ تَرْكِ مَا لَا يَعْنِيكَ» (عيون الاخبار الرضا) دنبال کارهاي مفيد برو. دنبال کارهاي بيهوده نرو. الآن ديگر وقت دارد تمام مي‌شود، از حالا آماده باشيم مخصوصاً در ماه رمضان دنبال کار مفيد باشيم. ما نمي‌گوييم سرگرمي نمي‌خواهيم، ولي سرگرمي يک حدي دارد. کاري که براي دنيا و آخرت شما يک فايده داشته باشد. رسانه ملي ما، يادتان هست امام (ره) تعبير مي‌کردند، دانشگاه. يک نگاه به رسانه ملي دانشگاه است و يک نگاه سرگرمي است. کارهاي خوبشان خيلي خوب است ولي رسانه ملي تابلوي نظام است. يکي از عزيزان مي‌گفت: کساني که موقعيت بالايي دارند و بزرگ هستند، به همان مقدار که خوبي‌شان تأثيرگذار است به همان مقدار نقطه ضعفشان هم تأثيرگذار است. ما سرگرمي مي‌خواهيم ولي نگاه دانشگاه بايد جذاب باشد.
ما خوبي‌هاي رسانه را تحسين مي‌کنيم. بعضي فکر مي‌کنند اصلاً ما چيزي به نام حسن و قبح ذاتي نداريم. يک چيزهايي ذاتاً خوب است و يک چيزهايي ذاتاً بد است. مثل اينکه فقط منتظر هستند، در مسائل مثلاً رهبري يک تذکري بدهند تازه يادشان مي‌آيد اين کار خوب نبود. يعني قبل از تذکر ايشان اصلاً ما چيزي به نام خوبي و بدي نداشتيم. اين خوب نيست که ما اينطور از رهبري خرج کنيم. ما چيزهايي داريم که حسن و قبح واقعي دارد، يک چيزهايي خوب است. عقل و شرع ما تشخيص مي‌دهد.
در همين مسأله که ايشان تذکر دادند، بحث قمار و اينها جاي خود، ايشان صريحاً فرمود: تشويق به اينکه مردم بگويند: مي‌شود يک شبه پنج ميليون، ده ميليون، پنجاه ميليون، يعني با روحيه کار منافات نداشته باشد. سال 83 يکبار ايشان فرمودند: من نگاه کردم در يک برنامه تلويزيوني يک مسابقه‌اي جايزه مي‌داد به يک نفر پنج ميليون تومان، ايشان فرمود: اين کار پسنديده نيست. بگذاريد جوان دنبال کار و کوشش برود. وقتي شما اينطور مبلغي به کسي مي‌دهيد، حسرتش را در دل پنج ميليون نفر مي‌گذاريد که عجب! اين يک شبه پنجاه ميليون نصيبش شد. اين نگاه مهم است. اگر ما باور کرديم که ما يک چيزهاي خوب داريم، يک چيزهاي بد داريم، نبايد همه را تذکر بدهند. مردم به عنوان دانشگاه ببينند يا سرگرمي ببينند. سرگرمي سالم ببينند يا هرچيزي سر مردم را گرم کرد.
دو هفته پيش من گفتم، خود مقام معظم رهبري فرمود: اگر من رئيس رسانه ملي را نصب مي‌کنم به معني تأييد همه کارهايش نيست. معنايش اين نيست که ايشان تک تک تذکر بدهند. جشنواره بين المللي صدا را ديديد، انصافاً مبتذل بود و خيلي زشت بود. ما يک معيار داريم. امام رضا(ع) فرمودند: «عَلَيْكَ بِالْإِقْبَالِ عَلَى مَا يَعْنِيكَ» ماه رمضان نزديک است، ما کاري کنيم مردم را در دانشگاه ببريم ولي دانشگاه جذاب، دانشگاهي که بتواند مخاطب خسته را پاي درس بنشاند. حضرت فرمود: «وَ لَا تَدَعَنَّ أَمَانَةً فِي عُنُقِكَ إِلَّا أَدَّيْتَهَا» اگر امانتي بر گردن تو هست، تا رمضان نرسيده آن را بپرداز. اگر حق الناس بر گردنت هست، خمس و زکاتي هست، بگذار زن و بچه ما سر سفره حلال بنشينند. قصه‌اي را گفتيم خدا رحمت کند مرحوم زاهد مي‌فرمودند: در نجف يک دزدي بود، معروف بود. دزدي مي‌کرد ولي ماه رمضان که مي‌شد روزه مي‌گرفت.
خيلي‌ها هستند در طول سال هرکاري مي‌کنند ولي ماه رمضان مقيد هستند، انشاءالله به برکت ماه رمضان، بعد از ماه رمضان هم اين پاکي برايشان مي‌ماند. حتي در بعضي کشورها ديدم خانم‌هايي که اصلاً حجاب ندارند، ماه رمضان حجاب مي‌کنند. اين دزد در نجف دزدي مي‌کرد ولي ماه رمضان روزه مي‌گرفت. دم افطار مي‌شد مي‌رفت خانه افطار کند، مي‌ديد با مال دزدي افطار کند که نمي‌شود. از خانه بيرون مي‌آمد و مي‌گفت: ايها الناس! ما هرچه داريم مشکل دارد. يک لقمه حلال بدهيد ما افطار کنيم. ايشان مي‌فرمود: مردم به او اعتماد نداشتند. مي‌گفتند: شايد کلک است. گاهي يک ساعت از افطار مي‌گذشت و افطار نمي‌کرد تا لقمه حلال پيدا کند. دزدها ماه رمضان دنبال لقمه حلال هستند، در ماه رمضان خانواده‌هايمان را سر سفره پاک و حلال بنشانيم.
پس مورد چهارم حضرت علي فرمود: «وَ بِالنَّصَفَةِ يَكْثُرُ الْوَاصِلُونَ» اگر انصاف داشته باشيد علاقه‌مندان شما زياد مي‌شوند. يک جمله ديگر حضرت فرمود: «وَ بِالْإِفْضَالِ تَعْظُمُ الْأَقْدَارُ» اگر دست دهنده داشته باشي، خدا به تو عزت و عظمت مي‌دهد. به من گفتند اگر بخواهي يک حديث زيبا بگويي، چه حديثي است؟ گفتم: «ارْحَمْ مَنْ فِي الْأَرْضِ يَرْحَمْكَ مَنْ فِي السَّمَاءِ» (من لا يحضر الفقيه/ج4/ص379) به زميني‌ها رحم کنيد تا آسماني‌ها به شما رحم کنند. ماه رمضان نزديک است. خبر داري خواهري، برادري، خانواده‌اي گرفتار هستند و مشکل دارند؟ مناطق سيل زده که آدم واقعاً غصه مي‌خورد. يک نفر صبح خانه و کاشانه داشته و از خانه بيرون رفته، حالا ديگر هيچي ندارد و مي‌خواهد در چادر سحر و افطار بخورد.
اين جمعه توفيق بود در پل دختر دعاي ندبه بوديم، واقعاً تا آدم نرود و نبيند درد سيل زده را احساس نمي‌کند و گرفتاري‌هايي که امروز دارند. اي کاش اين مردمي که الآن دارند به حساب سيل زدگان پول مي‌ريزند، يک سفر مي‌رفتند مي‌ديدند. يکي از دوستان گفت: آقايي زنگ زده که مي‌خواهم يک پولي براي سيل زدگان بدهم. گفتم: چقدر است؟ گفت: پنج ميليون! گفتم: يک سر به پل دختر بيا! او را کشاندم و به پل دختر آوردم. پنج ميليونش هشتاد ميليون شد.
وقتي زندگي را ديد، دختر و پسر ديد، واقعاً سخت است. الآن ما و شما خانه و زندگي داريم، 48 ساعت در بيرون خانه زندگي کنيم، سخت است! فرمود: به زميني‌ها رحم کنيد، آسماني‌ها به شما رحم کنند. سحرها و افطارها چقدر سفره‌ها رنگين‌تر مي‌شود با اينکه يک ارث ماه رمضان کم خوردن است. ده درصد از اين سفره افطاري را براي نيازمندان خرج کنيد. هنوز ماه رمضان نيامده متأسفانه شنيدم دعوتنامه افطاري دولتي‌ها شروع شده است. مسئولين امسال با اين گرفتاري‌هايي که مردم و سيل زده‌ها دارند، سفره افطار ندهيد. اينها را جمع کنيد! اين از نظر شرعي درست نيست و از پول مردم است! اگر داري از پول خودت بده، از پول سيل زده نده! آنهايي که دعوت به اين سفره‌ها مي‌شوند بياييد کمپين تحريم سفره‌هاي افطاري دولتي بگذاريم! اگر عظمت و عزت مي‌خواهيد دست دهنده داشته باشيد.
شريعتي: سلام مي‌کنيم به نايب چهارم حضرت بقية الله الاعظم، انشاءالله با اين نواب و نايبان خاص امام زمان بيشتر آشنا شويم. اشاره قرآني را بفرماييد.
حاج آقاي حسيني قمي: آيه اولي که تلاوت شد، مرحوم علامه طباطبايي مي‌فرمايند: جامع ترين آيه قرآن است که هم اعتقادات، هم کارهاي عملي و کارهاي اخلاقي در آن آمده است. «لَيْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ» يهودي‌ها يک طرف نماز مي‌خواندند و مسلمان‌ها يک طرف، قبله مسلمان‌ها تغيير کرد و باز يهود و نصاري شروع کردند که اين قبله چيست؟ آيه آمد که همه نيکي و خوبي در اين نيست که اين طرف نماز بخواني يا آن طرف، راهت را پيدا کن. «وَ لكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ الْمَلائِكَةِ وَ الْكِتابِ وَ النَّبِيِّينَ» اعتقادات درست داشته باشد، به خدا و رسول و فرشتگان ايمان داشته باشد.
«وَ آتَى الْمالَ عَلى حُبِّهِ» از مالش بگذرد، اول «ذَوِي الْقُرْبى» تو را به خدا مواظب باشيد. نکند سفره اولين روز ماه رمضان من چنان باشد ولي ارحام من نيازمند باشند! «وَ الْيَتامى» بچه‌هاي يتيم، «وَ الْمَساكِينَ» مسکين، «وَ ابْنَ السَّبِيلِ وَ السَّائِلِينَ وَ فِي الرِّقابِ وَ أَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَى الزَّكاةَ وَ الْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ» وفاي به عهد، «إِذا عاهَدُوا وَ الصَّابِرِينَ فِي الْبَأْساءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ حِينَ الْبَأْسِ أُولئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا وَ أُولئِكَ هم المتقون» قرآن مي‌گويد: مهم ايمان، عمل صالح، اخلاق است.
هميشه گفتيم دختر خانم‌هايي که سال اول تکليفشان هست اگر مي‌توانند با استراحت، آموزش و پرورش هم کمک بکند، روزه بگيرند. يکي از مراجع بزرگ تقليد مي‌فرمود: بعضي دين در متن زندگي‌شان است و همه چيز را با دين هماهنگ مي‌کنند، بعضي دين در حاشيه زندگي‌شان است. زندگي‌شان را به خوبي انجام مي‌دهند و چيزي اضافه آمد خرج دين کنند. اگر دين در متن زندگي ما باشد از يازده ماه قبل از رمضان، کارگر، کاسب، مسئول، وزير، فکر مي‌کنيم چه کنيم که رمضان بهتر روزه بگيريم؟ خود آموزش و پرورش تدبير کند که اين ماه رمضان بچه‌ها چطور روزه بگيرند.
اگر يقين داريد که روزه براي بچه شما ضرر دارد، که هيچ، يا احتمال عقلايي هست که به تعبير فقها روزه ضرر دارد، نبايد روزه بگيرند. دخترخانم‌هايي که متولد اول رمضان 1431 هستند، قبل از رمضان 1431 به دنيا آمده باشند بايد روزه بگيرند. اگر پنجم رمضان به دنيا آمدند، از پنجم رمضان روزه بگيرند. دهم رمضان به دنيا آمده از دهم رمضان روزه بگيرند. به تاريخ شمسي مي‌شود 21 مرداد 89. اگر توانايي دارند، با استراحت روزه بگيرند. در مورد پسرها هم عرض کرديم، پسرهايي که رمضان 1425 و قبل از رمضان 1425 به دنيا آمدند.
