برنامه سمت خدا
موضوع برنامه: سيري در نهج‌البلاغه، شرح خطبه 86
كارشناس: حجت الاسلام والمسلمين حسيني قمي
تاريخ پخش: 04- 01- 99
بسم الله الرحمن الرحيم، اللهم صل علي محمد و آل محمد و عجل فرجهم.
حاج آقاي حسيني قمي: روزهاي اول سال باز مهمان سفره اميرالمؤمنين(ع) هستيم. خطبه 86 حضرت هست، ابن ابي الحديد بياني ذيل اين خطبه دارد که خيلي زيباست. حدود هشتصد سال پيش زندگي مي‌کرد «و اعلم أن التوحيد و العدل و المباحث الشريفة الإلهية ما عرفت إلا من كلام هذا الرجل» موضوع توحيد و عدالت و معارف الهي جز از کلام اميرالمؤمنين(ع) از کسي ديگر چيزي ياد نگرفتيم. «و أن كلام غيره من أكابر الصحابة» کلام ديگران از بزرگان صحابه‌ي پيامبر «لم يتضمن شيئا من ذلك أصلا» هيچکدام يک کلمه در مورد معارف الهي در اين حد ندارد.
«و لا كانوا يتصورونه» بقيه درکشان به اين معارف الهي نمي‌رسد. «و لو تصوروه لذكروه» اگر عقلشان مي‌رسيد، مي‌گفتند. در تاريخ و کتاب‌ها بگرديد، «و هذه الفضيلة عندي أعظم فضائله ع» بالاترين فضيلت اميرالمؤمنين بيان فضايل الهي است. به تعبير ابن ابي الحديد معجزه اميرالمؤمنين بالاترين فضيلت حضرت و معارف الهي است.
خطبه 86؛ «قَدْ عَلِمَ السَّرَائِرَ وَ خَبَرَ الضَّمَائِرَ لَهُ الْإِحَاطَةُ بِكُلِّ شَيْءٍ وَ الْغَلَبَةُ لِكُلِّ شَيْءٍ وَ الْقُوَّةُ عَلَى كُلِّ شَيْء فَلْيَعْمَلِ الْعَامِلُ ظمِنْكُمْ فِي أَيَّامِ مَهَلِهِ قَبْلَ إِرْهَاقِ أَجَلِهِ وَ فِي فَرَاغِهِ قَبْلَ أَوَانِ شُغُلِهِ وَ فِي مُتَنَفَّسِهِ قَبْلَ أَنْ يُؤْخَذَ بِكَظَمِهِ» اميرالمؤمنين مي‌فرمايد: بدانيد خدا از باطن شما خبر دارد. يکي از کارهاي ما انسان‌ها نقش بازي کردن است، نقاب بزنيم، اما باطن ما چيز ديگر است. خدا از باطن ما خبر دارد. خدا به همه چيز احاطه دارد. به همه چيز غلبه دارد.
خدا به همه چيز تواناست. در سوره مائده آيه 64 هست که يکي از حرف‌هايي که يهودي‌ها مي‌زدند، مي‌گفتند: خداوند عالم را خلق کرد و کنار رفت. اداره عالم با خدا نيست. «وَ قالَتِ الْيَهُودُ يَدُ اللَّهِ مَغْلُولَةٌ» دست خدا بسته است. «غُلَّتْ أَيْدِيهِمْ وَ لُعِنُوا بِما قالُوا بَلْ يَداهُ مَبْسُوطَتانِ يُنْفِقُ كَيْفَ يَشاءُ» نگوييد دست خدا بسته است. خدا به همه چيز احاطه دارد. خدا به همه چيز قدرت دارد. آزمون است، ابتلاء است، مردم را امتحان مي‌کند. گاهي عقوبت مي‌کند و گاهي امتحان مي‌کند، لذا حضرت مي‌فرمايد: خدا به همه چيز احاطه دارد. پس خدا از باطن ما خبر دارد و دست خدا باز است.
«فَلْيَعْمَلِ الْعَامِلُ ظمِنْكُمْ» الآن وقت عمل است. در حالات حضرت هست که لحظات آخر زندگي قبل از شهادت، اگر از ما بپرسند: آخرين آيه‌اي که اميرالمؤمنين خواندند و به شهادت رسيدند چه آيه‌اي بود؟ آيه 61 سوره صافات، آخرين آيه‌اي که اميرالمؤمنين در بستر شهادت خواندند و بعد از آن کلامي نداشتند، «لِمِثْلِ هذا فَلْيَعْمَلِ الْعامِلُونَ» (صافات/61) حضرت در بستر شهادت به افراد خود نگاهي کردند و فرمود: تا ديروز همراه شما بودم و الآن در بستر مرگ هستم. کسي از مرگ فرار نمي‌کند. رسول خدا فرمود: يک طوري براي دنيايت کار کن که گويي عمر جاودانه داري. اميدوار باش و مهيا باش، با نشاط باش ولي از آن طرف طوري باش که شايد فردا از دنيا رفتي.
هيچکسي به اندازه اميرالمؤمنين در مدينه کار عمراني و کشاورزي نکرد. روز عمل است، تا فرصت داريد، «فِي أَيَّامِ مَهَلِهِ قَبْلَ إِرْهَاقِ أَجَلِه» تا مهلت داري و مرگ نرسيده، «وَ فِي فَرَاغِهِ قَبْلَ أَوَانِ شُغُلِهِ» تا فرصت داري و گرفتار نشدي. سالمندان را ببينيد با چه زحمتي وضو مي‌گيرند و نماز مي‌خوانند، تا فرصت داري و توان داري، من مي‌توانستم از يک گرفتار دستگيري کنم، چرا نکردم؟ «وَ فِي مُتَنَفَّسِهِ قَبْلَ أَنْ يُؤْخَذَ بِكَظَمِهِ» تا نفس داري و فرصت داري، قبل از اينکه گلوگاه تو را بگيرند، در ديوان اميرالمؤمنين شعري منسوب به حضرت هست بسيار زيباست. حضرت مي‌فرمايد: «رَأَيْتُ الدَّهْرَ مُخْتَلِفاً يَدُور فلا حزنٌ يدومُ و لا سُرور» روزگار مختلف است و هر روز يک چرخش و نقشي دارد.
نه غمش جاودانه است نه سرورش. اين غم‌ها برطرف مي‌شود، ولي سرورش هم جاودانه نيست. نه به شادي دنيا مي‌شود اعتماد کرد، نه غمش جاودانه است. «و قد بَنَت الملوکُ به قصورا فما بقي الملوک و لا القصور» پادشاه‌ها آمدند کاخ‌هايي ساختند و ظلم کردند و خونريزي کردند ولي نه کاخي ماند و نه پادشاهي.
«وَ لْيُمَهِّدْ لِنَفْسِهِ وَ قَدَمِهِ» براي خودش آماده باشد. حديثي از حضرت هست که فرمودند بسيار زيباست. يکوقتي اميرالمؤمنين در جمع اصحاب فرمود: در عمرم به احدي خوبي نکردم. اصحاب گفتند: شما چرا؟ فرمود: به خودم خوبي کردم. حضرت مي‌فرمايد: «وَ لْيُمَهِّدْ لِنَفْسِهِ» براي خودت، «وَ قَدَمِهِ» آينده‌ات، «وَ لْيَتَزَوَّدْ مِنْ دَارِ ظَعْنِهِ لِدَارِ إِقَامَتِهِ» براي اين روز، دنيايي که دار کوچ است.
عمرت چو دو صد بود چو سيصد چو هزار *** زين کهنه سرا برون برندت ناچار
گر پادشهي يا که گداي بازار *** اين هردو به يک نرخ بود آخر کار
پادشاه همان کفني را دارد که گدا دارد. فراز بسيار کوتاهي از اين خطبه را خواندم. يکي از راه‌هاي زاد و توشه که الآن مي‌توانيم بگيريم، اين روزها کتاب‌هاي مرحوم آيت الله حق شناس و آيت الله احمدي ميانجي را مطالعه مي‌کردم، اين روزها فرصت خوبي براي مطالعه کتاب است. مرحوم حق شناس (ره) نوشتند کسي به آيت الله العظمي بروجردي گفت: يک ذکري ياد ما بدهيد. فرمود: ذکر مؤمن دو چيز است،1- نماز اول وقت، 2- نماز شب.
در روايت داريم اگر کسي نمازش را اول وقت بخواند لحظه جان دادن ملک الموت شهادتين را تلقين مي‌کنند. در کافي شريف هست که رسول خدا فرمود: من هر روز پنج بار موقع نماز در خانه‌ها مي‌آيم. رسول خدا فرمود: براي چه در خانه‌ها سر مي‌زند؟ اگر اول وقت نماز مي‌خواند، اگر نگران جان دادن و مرگ و سکرات مرگ و با ايمان از دنيا رفتن هستيد، نماز اول وقت بخوانيد. مرحوم آيت الله العظمي بروجردي فرمود: ذکر مؤمن يکي نماز اول وقت و نماز شب است. نمازمان را اول وقت بخوانيم و از ملک الموت سند بگيريم که شهادتين را به ما تلقين کند.
در اين اوضاع کرونا دو نگراني هست، يک نگراني در مورد کساني است که حقوق ثابت ندارند، متضرر شدند، کارگرهاي ساختماني که گاهي من از صبح که مي‌روم تا يک ساعت به غروب در مراکزي از شهر که تجمع اينهاست، اينها را مي‌بينم که منتظر هستند. بندگان خدا منتظر هستند و اميد دارند. چهارصد هزار ما راننده اينترنتي داريم. کاسب‌هاي جزء که کسبشان تعطيل شده و دست فروشاني که کاسبي نکردند. کساني که مستأجر بودند، مغازه‌دار بودند و اجازه مغازه مي‌دهند.
روايتي ديدم که بسيار عجيب است. اميرالمؤمنين(ع) فرمودند و اين حديث در کتاب در جامع الاخبار است. حضرت مي‌فرمايد: خداوند فرمود: «وَ الْفُقَرَاءُ عِيَالِي وَ الْأَغْنِيَاءُ وُكَلَائِي» فقرا جزء عيالات من هستند. اغنياء وکلاي من هستند که به اين عيالات من رسيدگي مي‌کنند. يعني کسي که دستش به دهانش مي‌رسد و ثروتي دارد. وکيل خداست.
فرض کنيد شما بنده را وکيل کرديد در کارهاي مالي، به من مي‌گوييد: به فلاني اينقدر پول بده. بگويم: نمي‌دهم. به شما چه ربطي دارد؟ تو وکيل من هستي و هرچه مي‌گويم بايد گوش کني. اميرالمؤمنين فرمود: کساني که فقير هستند عيال من هستند. اي وکلاي من به عيال‌هاي من برسيد. اينهايي که دستشان مي‌رسد به حق اين روزهاي عزيز، به حق سيدالشهداء اگر دستتان مي‌رسد، تا نفس داري کاري بکن.
جدا شدن از مال سخت است ولي تحمل کن. مرحوم آقاي حق شناس از مرحوم حجت قصه‌اي را نقل کردند خيلي جالب است. يکوقتي به مرحوم حجت مراجعه کردند و گفتند: برويم نماز باران بخوانيد. ايشان فرمود: هروقت حقوق واجبتان را پرداخت کرديد بياييد سراغ من براي شما نماز باران بخوانم. نماز باران يعني رحمت خدا، اگر ما انتظار باران رحمت خدا را داريم به ديگري رحم کنيم. اول خمس و زکات و واجبات را بدهيم، بعد طلب کنيم.
مدير کل راه آهن گفته بود: هشتاد ميليارد تومان پول کنسلي قطار پرداخت کرديم. سيصد هزار سفر کنسل شد. در نوروز سفر مي‌رفتيم، دويست هزار سفر هوايي لغو شد. الآن خواهش مي‌کنم ده درصد از هزينه‌هايي که نتوانستيم براي سفر کنيم به داد فقرا برسيم. ثانياً مراجع تقليد اجازه دادند از سهم امام(ع) يک بخشي را براي نيازمندان هزينه کنيم که براي بيماري کرونا نياز پيدا کردند. عزيزان با دفاتر مراجع تماس بگيرند و مقداري از سهم امام(ع) را بدهيم به کساني که مي‌شناسيم. کارگر روز مردي که کارش تعطيل است. مستأجر داري، اگر دلت مي‌آيد از مال خودت جدا کن اگر دلت نمي‌آيد به مرجعت زنگ بزن و اگر نيازمند است از سهم امام به او بده.
به برادر، خواهر، همسايه، برادر زاده مي‌داني مشکلي دارد، اينترنتي کمک کن. نگراني ديگري که دارم کساني است که در اين حوادث از دست رفتند. اين عزيزان مرگ غريبانه‌اي داشتند و خاکسپاري غريبانه‌اي داشتند. بازماندگان اين عزيزان خيلي غريبانه عزاداري مي‌کنند. نه تنها نمي‌توانند جايي بروند، کسي هم نمي‌تواند به ديدن اينها بيايد. يادمان نرود در تسليت به اينها زنگ بزنيم و هر روز تماس تصويري و صوتي بگيريم. کسي مي‌گفت: من هر شب نماز ليلة الدفن مي‌خوانم به نيت هرکسي امروز خاکسپاري شده است. رکعت اول بعد از حمد آيت الکرسي و رکعت دوم بعد از حمد، ده مرتبه «انا انزلنا» بخوانيم.
در حالات مرحوم ملا حسين قلي همداني هست که مي‌گويند: سيصد شاگرد مثل آقاي بهجت و ديگران را تربيت کرده است. مي‌فرمود: هر شب يک نماز ليلة الدفن مي‌خواندم به نيت هر مؤمني که آن روز از دنيا رفته است. از خيرات به رفتگان غفلت نکنيم و از بازماندگان آنها غافل نشويم. رعايت مسائل بهداشتي واجب است. 25 رجب سالروز شهادت آقا موسي بن جعفر، ما قم بوديم. دفتر يک مرجع تقليد باز نبود. همه تعطيل بودند.
