برنامه سمت خدا
موضوع برنامه: سيري در نهج‌البلاغه، شرح خطبه 87
كارشناس: حجت الاسلام والمسلمين حسيني قمي
تاريخ پخش: 18- 01- 99
بسم الله الرحمن الرحيم، اللهم صل علي محمد و آل محمد و عجل فرجهم.
حاج آقاي حسيني قمي: خطبه 87 «عِبَادَ اللَّهِ إِنَّ مِنْ أَحَبِّ عِبَادِ اللَّهِ إِلَيْهِ عَبْداً أَعَانَهُ اللَّهُ عَلَى نَفْسِهِ فَاسْتَشْعَرَ الْحُزْنَ وَ تَجَلْبَبَ الْخَوْفَ» يک خطبه در نهج‌البلاغه داريم خطبه 193 يا خطبه متقين، در آن خطبه اميرمؤمنان 110 ويژگي از ويژگي متقين را بيان کردند. خطبه 87 هم در اوصاف متقين هست. 40 ويژگي از ويژگي متقين را در اين خطبه بيان کردند. کتاب‌هاي مستقلي را شارحين نهج‌البلاغه بر اين دو خطبه نوشتند.
ابن ابي الحديد از علماي اهل سنت حدود 800 سال پيش شرح نهج‌البلاغه نوشته، مي‌گويد: صفاتي که اميرالمؤمنين بيان کرده، حضرت دارند توصيف خود را مي‌گويند و کسي به پاي اميرالمؤمنين و اين ويژگي‌ها نمي‌رسد. حضرت خود را توصيف مي‌کنند. هرکس انصاف داشته باشد مي‌داند در شجاعت، جود، قناعت و زهد، در حکمت اميرالمؤمنين بود که در جامعه ضرب المثل بود.
«عِبَادَ اللَّهِ إِنَّ مِنْ أَحَبِّ عِبَادِ اللَّهِ إِلَيْهِ عَبْداً أَعَانَهُ اللَّهُ عَلَى نَفْسِهِ فَاسْتَشْعَرَ الْحُزْنَ وَ تَجَلْبَبَ الْخَوْفَ» بندگان خدا، محبوب‌ترين بنده خدا، خدا کمک کند بر نفسش غلبه پيدا کند. اولاً کمک خدا لازم است، آيه 21 سوره نور «وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ» اگر فضل و رحمت خدا نبود، «ما زَكى مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَداً» احدي از شما نمي‌توانستيد به مقاماتي که خدا مي‌خواهد برسيد. هم در رسيدن به مقامات معنوي و هم در فاصله گرفتن از گناهان، ما بايد تلاش کنيم که به اين اوصاف برسيم. خدا مرحوم ميرزا حبيب الله خويي را رحمت کند. ايشان مي‌گويد: خدا دو کمک مي‌تواند به ما بکند،
1- جنود عقل را بر جنود جهل بر نفس ما غلبه کند. اين روايت را ملاحظه فرموديد، امام کاظم فرمود: 75 لشگر عقل در برابرش 75 لشگر جهل، روايت معروف است، حديث جنود عقل و جهل امام (ره) که کتاب مستقلي است. مرحوم مهندسي مفصل بحث جنود عقل و جهل را داشتند، اخلاص از جنود عقل است. نفاق از جنود جهل است. عدالت از لشگريان عقل است، ظلم از جنود جهل است. توکل در برابرش حرص زدن است. رأفت در برابرش خشونت، اميد در برابرش نا اميدي است. تواضع در برابرش تکبر، علم در برابرش بداخلاقي کردن و عفو در برابرش کينه است.
اخلاص ما بر نفاق ما، اميد ما بر نااميدي ما، صبر ما بر جزع و فزع ما، سپاسگزاري ما بر ناسپاسي ما، محبوب‌ترين بنده کسي است که خدا کمک کند لشگريان عقلش بر لشگريان جهلش غلبه کند. يک معناي ديگر مرحوم خويي فرمودند، عقلش بر هواهاي نفساني‌اش غلبه کند. پس اولين ويژگي متقين اين است کسي که خدا از او دستگيري کند، خودش تلاش کند و خدا کمکش کند. خداوند متعال عقلش را بر جهلش، اراده خودش را بر هواي نفسش غلبه بدهد.
«فَاسْتَشْعَرَ الْحُزْنَ وَ تَجَلْبَبَ الْخَوْفَ» کسي که هميشه يک حزن و خوفي داشته باشد. شارحين توضيح دادند، از چه چيزي بايد نگران باشيم و ترس داشته باشيم؟ نگراني چيز خوبي است، اگر انسان بي خيال باشد دنبال وظايف و انجام تکاليف نمي‌رود. ما بايد دغدغه اين بيماري را داشته باشيم، اگر نگران نباشيم بي مبالات مي‌شويم ولي بايد آرامش را حفظ کنيم. متقين کساني هستند که هميشه نگران باشند. رسول خدا دعايي دارد شب نيمه شعبان خواندند. همين‌جا تقاضا مي‌کنم حاج آقاي ميرباقري تذکر خوبي دادند که اين ايام بايد بيشتر متوجه خدا باشيم و تضرع ما بايد بيشتر باشد.
من احساس مي‌کنم يک عده گويي يادشان رفته است. سرگرمي و فيلم خوب است اما يک بخشي هم قرآن باشد و نماز باشد، به ديگران زنگ بزنيم، ماه رجب که تمام شد، ماه شعبان وقت براي جبران داريم. شب نيمه شعبان ذاتاً يک عظمتي داشته و با ولادت حضرت عظمت آن مضاعف شده است. اين دعا در مفاتيح هم هست، شب نيمه شعبان پيامبر خدا اين دعا را مي‌خواندند، «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اقْسِمْ لَنَا مِنْ خَشْيَتِكَ مَا يَحُولُ بَيْنَنَا وَ بَيْنَ مَعَاصِيكَ وَ مِنْ طَاعَتِكَ مَا تُبَلِّغُنَا بِهِ جَنَّتَكَ وَ مِنَ الْيَقِينِ مَا تُهَوِّنُ بِهِ عَلَيْنَا مُصِيبَاتِ الدُّنْيَا وَ مَتِّعْنَا بِأَسْمَاعِنَا وَ أَبْصَارِنَا وَ انْصُرْنَا عَلَى مَنْ عَادَان وَ لَا تَجْعَلْ مُصِيبَتَنَا فِي دِينِنَا وَ لَا تَجْعَلِ الدُّنْيَا أَكْبَرَ هَمِّنَا وَ لَا تُسَلِّطْ عَلَيْنَا مَنْ لَا يَرْحَمُنَا» خدايا براي ما تقسيم کن و روز ما قرار ده خوف و خشيتي که بين ما و گناه حائل باشد. به طاعتي برسيم که ما را به رضوان خدا برساند. يقيني که مصيبت دنيا را بر ما آسان کند. اگر بلايي مي‌رسد به دين ما نرسد. همه هم و غم ما دنيا نباشد.
مرحوم آيت الله حق‌شناس و مرحوم احمدي ميانجي اين شعر را خيلي مي‌خواندند،
تنها تويي تنها تويي در خلوت تنهايي‌ام *** تنها تو مي‌خواهي مرا با اين همه رسوايي‌ام
اين شعر را شب نيمه شعبان بخوانيم و خودمان را به خدا و امام زمان بسپاريم. خشيت لازم است که بين ما و گناه فاصله ايجاد کند. در سوره مبارکه انسان اين آيه را همه بلد هستند. اگر انسان نگران بود آدم بخشنده‌اي مي‌شود. جواد و کريم مي‌شود. «إِنَّما نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لا نُرِيدُ مِنْكُمْ جَزاءً وَ لا شُكُوراً» (انسان/9) چرا اطعام مي‌کنيم؟ «إِنَّا نَخافُ مِنْ رَبِّنا يَوْماً عَبُوساً قَمْطَرِيراً» (انسان/10) چون نگران هستيم. نگران روز قيامت هستيم.
ما چون نگران هستيم الآن انفاق مي‌کنيم، اگر کسي انفاق در راه خدا مي‌کند آن خشيت را بايد داشته باشد. در آستانه نيمه شعبان هستيم، تقاضا مي‌کنم از همه، من دو نگراني دارم يکي براي يک عده از بيماراني که خيلي نيازمند هستند. با يکي از آقايان پزشک در قم صحبت کردم. اين دو پزشک دو برادر هستند در محروم‌ترين منطقه قم هستند، خانه‌ها حداکثر سي چهل متر است. دو پزشک هستند، با آنها صحبت کردم و گفتند: ما هر روز صد بيمار را معاينه مي‌کنيم که روزي بيست نفر مبتلا به کرونا هستند و هيچکدام دفترچه بيمه ندارند.
به کمک خيرين از اينها ويزيت نمي‌گيريم و هرکدام لازم هست مجاني سي‌تي اسکن مي‌کنيم، نسخه درماني‌شان را مجاني مي‌دهيم و کمک خرجي هم مي‌دهيم، چيزي که عجيب است اينکه مي‌گفت: اينها در يک خانه پنجاه متري يازده نفر هستند در يک خانه زندگي مي‌کنند، نه مورد از اينها کرونا دارند از بچه سه ساله و نيمه تا بچه پنج ساله، فاصله در اين خانه و خانواده معني ندارد. يکي بگيرد همه مبتلا مي‌شوند. گفتم: شما مطمئن باش اهل خير کمک مي‌کنند! اينقدر مردم اهل خير زياد هستند که خدا را شکر مي‌کنم. نگراني دوم از بابت افرادي است که در اين يکي دو ماه بيکار شدند.
جلسه گذشته يک حديث خواندم، اميرالمؤمنين فرمود: «وَ الْفُقَرَاءُ عِيَالِي وَ الْأَغْنِيَاءُ وُكَلَائِي» فقرا نان خور من هستند. چه کسي بايد به اين نان‌خورهاي من کمک کند؟ وکلاي من که اغنياء و ثروتمندان هستند بايد کمک کنند. فقط يک مورد حديث خوانديم يک نفر دويست ميليون داده و گفته: هرکس مشکل مالي و اقتصادي دارد، حل کنيد. آقايي ديروز به ما پيامک داد که ما يک پويش درست کرديم و ميليون کمک کرديم به کساني که بيکار هستند.
در زيارت جامعه کبيره مي‌گوييم: «بأبي انتم و أمي و نفسي و أهلي و مالي» اگر امام زمان شماره حساب مي‌داد بايد چه مي‌کرديم، الآن امام زمان شماره حساب داده است. اين ايام اگر کسي مي‌خواهد به امام زمان پول بدهد، آقا امام زمان شماره حساب داده است. فرمود: «وَ مَنْ لَمْ يَقْدِرْ عَلَى صِلَتِنَا فَلْيَصِلْ عَلَى صَالِحِي مَوَالِينَا» هرکسي مي‌خواهد پول به ما برساند، به شيعيان گرفتار ما کمک کند. خدايا به من کمک کن من همراهي کنم، به آنها برسم. بارها گفتم: اين آيه را سر در خانه‌هايتان بزنيد. «هذا من فضل ربي» اين نعمت خداست، قدر بدان.
خدا رحمت کند مرحوم آيت الله احمدي ميانجي(ره) قصه‌اي را نقل کردند و فرمودند: يکي از فقهاي بزرگ شيعه مرحوم آيت الله حاج آقا رضاي همداني، کتابش کتاب درسي حوزه است. اين پيرمرد اواخر عمر فراموشي گرفت. عالمي که تمام اساتيد ما يکي از کتاب‌هايي که کنار دستشان است مصباح مرحوم حاج آقا رضا است.
مثل جواهر شيخ انصاري، به جايي رسيد که وقتي در خانه‌اش سؤال کنند از بالا مي‌گفت: براي چه آمديد؟ من بودم، نيستم، الآن مجتهد نيستم. همه چيز يادم رفته برويد. آدم به اينجا مي‌رسد که اسم خودش را فراموش مي‌کند. اين ثروت و علم و دانش و آبرو و موقعيت، همه امانت خداست. يک کمپين را شروع کن و بگو امام زمان يک شماره حساب داده است، مي‌خواهيم به گرفتارها کمک کنيم. عده‌اي پنجاه روز است درآمد نداشتند و يک ريال به حسابشان نيامده است.
مرحوم احمدي ميانجي مي‌فرمودند: دو امتحان داريم يکي امتحان پروردگار در سختي‌هاست، ايشان مي‌گفت: نود درصد اينها در امتحان موفق مي‌شوند. ولي يک امتحان براي ثروتمندهاست. مرحوم آيت الله احمدي يک فقيه بود، عالم بود. مي‌گفت به نظرم من نود درصد فقرا در امتحانشان قبول مي‌شوند. ولي امتحان ثروتمندها خيلي درصدش پايين است، کم قبول مي‌شود. اگر دلشان نمي‌آيد همينطور کمک کنند حداقل از وجوهات بدهند، سهم امام، الآن يک امتيازي است، مگر نمي‌خواهيم ايمانمان را نشان بدهيم. اينها تمام مي‌شود اما رو سفيدي براي يک عده مي‌ماند. رو سياهي براي يک عده مي‌ماند. يک عده هيچ تکاني نخوردند و يک عده هرچه داشتند دادند، من وظيفه دارم از پزشکان و کادر درماني، پرستاران، تشکر کنم. طلاب و دانشجوياني که جهادي کار مي‌کنند. عزيزاني که در غسالخانه‌ها امروز کار مي‌کنند.
مرحوم آيت الله احمدي ميانجي اين قصه را نقل کردند. خواهش مي‌کنم اين روزها کتاب‌هاي خوب را بيشتر مطالعه کنيد. در کتاب به سوي نور اين قصه را نقل کردند. عزيزاني که اين روزها از دست رفتند، مراسم تشييع نداشتند و غريبانه از دنيا رفتند. مي‌شود تماس تصويري گرفت و تسليت گفت، به داغ ديدگان پيام بدهيد اين قصه را بشنوند تا آرام شوند.
مرحوم آيت الله احمدي ميانجي نوشتند، يک روحاني براي تبليغ و سخنراني به هندوستان رفت و مريض شد. پولي نداشت، خيلي ناراحت شد و غصه خورد. بيماري‌اش شدت گرفت و ترسيد بميرد، گفت: اينجا قبرستان مسلمان‌ها هست؟ گفتند: بله، گفت: بروم فاتحه‌اي بخوانم دلم باز شود. آمد و اتفاقاً از در قبرستان که وارد شد ديد تابلو زدند: اين قبر يک مبلغ روحاني است که قبلاً اينجا از دنيا رفته است. بيشتر وحشت کرد و فاتحه‌اي خواند و با ناراحتي گفت: يا أباعبدالله ما دوست داشتيم کربلا بياييم و زير سايه شما از دنيا برويم. زير سايه شما به خاک سپرده شويم. شب خوابيد، خواب ديد آقايي به او سلام مي‌کند.
گفت: شما چه کسي هستي؟ گفت: همين که امروز سر قبرش آمدي و فاتحه خواندي. آمدم دو مطلب بگويم. اول اينکه نترس تو اينجا نمي‌ميري. مطلب دوم اينکه تو چه خيال کردي؟ تو فکر کردي ما که در هندوستان به خاک سپرده شديم، زير سايه امام حسين نيستيم؟ الآن يک عده عزيزاني که از دست رفتند شايد دوست داشتند يک جايي مثل حرم امام رضا يا حضرت معصومه خاک شوند. مگر خبر نداري که در کربلا يک عده از دشمنان امام حسين که قاتلين امام حسين بودند، کجا دفن شدند؟ کربلا، آنها هم زير سايه امام حسين هستند؟ نه، هرکس در کربلا دفن شود زير سايه امام حسين نيست ولي ما که دور هستيم زير سايه حضرت هستيم. عزيزان نگران نباشند، ما وظيفه داريم تسليت بگوييم و دلداري بدهيم، همه عزيزان زير سايه سيدالشهداء هستند. يکي از بهترين خيرات اين است که اگر دستشان مي‌رسد، به فقرا خيرات بدهند.
حاج آقاي حسيني قمي: خطبه 87 نهج‌البلاغه، حضرت چهل ويژگي براي متقين بيان مي‌کنند. يکي «فَاسْتَشْعَرَ الْحُزْنَ وَ تَجَلْبَبَ الْخَوْفَ» متقي کسي است که هميشه يک نگراني و دغدغه نسبت به انجام تکاليف ديني داشته باشد. اين دغدغه را قرآن براي ويژگي مؤمنين بيان کرده است. بعضي از شارحين نهج‌البلاغه گفتند: اميرالمؤمنين به آيه 2 سوره انفال اشاره داشتند. «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ إِذا ذُكِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ» مؤمن کسي است که وقتي ياد خدا برده مي‌شود دلش لرزان باشد.
ما بايد هميشه نگران باشيم. «وَ إِذا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ آياتُهُ زادَتْهُمْ إِيماناً» وقتي قرآن تلاوت مي‌شود بر ايمانشان افزوده مي‌شود. اين روزهايي که در خانه هستيد از تلاوت قرآن غافل نشويد. اميرالمؤمنين در نهج‌البلاغه مي‌فرمايد: سزاوار است مؤمن روزي پنجاه آيه از قرآن را بخواند. «وَ عَلى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ» (انفال/2) «الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ يُنْفِقُونَ» (انفال/3) نماز به پا مي‌دارند و هرجا فرمان به اقامه نماز بود، انفاق و دستگيري از ديگران کنارش آمده است.
سوره قاف آيه 45 مي‌فرمايد: «فَذَكِّرْ بِالْقُرْآنِ مَنْ يَخافُ وَعِيدِ» (ق/45) با قرآن به مردم تذکر بده، هرکس نگران قيامتش هست، ما بايد نگراني و دغدغه داشته باشيم. اميرالمؤمنين در غررالحکم فرمود: «لَا تَخَافُوا ظُلْمَ رَبِّكُمْ، وَ لَكِنْ خَافُوا ظُلْمَ أَنْفُسِكُمْ» اگر گناهي مي‌کنيم ظلم به خود ماست.
«فَاسْتَشْعَرَ الْحُزْنَ وَ تَجَلْبَبَ الْخَوْفَ» پس اولين ويژگي اينکه خدا کمک کند ما جنود عقل را بر جنود جهل غلبه بدهيم، دوم اينکه يک نگراني و دغدغه نسبت به دينمان و انجام تکاليفمان داشته باشيم. تقاضا مي‌کنم چون به دلايلي بعضي از ما ماه رجب را خوب درک نکرديم، اما شب نيمه شعبان خواهش مي‌کنم برنامه احياء داشته باشيد. دعاي امام زمان و زيارت امام زمان را بخوانيد. دعاي امام حسين در شب نيمه شعبان را بخوانيد. غفلت نکنيم و احياي نيمه شعبان را از دست ندهيم.
