گام های عملی برای تحقق توبه چیست ؟
پاسخ – همه ی ما به طریقی گرفتار برخی از گناهان هستیم . بنابراین بعد از توبه باید قدم هایی را برای جبران گذشته برداریم . هیچ کدام از ما معصوم نیستیم و شیطان به شیوه های مختلف انسان را وسوسه می کند . برخی از افراد مبتلا به گناه بدزبانی و بداخلاقی هستند. گروهی مبتلا به بداخلاقی با مردم و برخی نیز مبتلا به بداخلاقی در خانه هستند و... اگر خداوند به ما توفیقی داد و توبه کردیم در این ماه شعبان می خواهیم قدم هایی را برای جبران گذشته برداریم تا بتوانیم وارد ضیافت الله شویم . آیا همین که بگوییم توبه کردیم کافی است ؟خیر .گناهان چند بخش هستند . گروهی از آنها بین خدا و انسان است . گروهی بین انسان و مردم است و برخی از آنها نیز بین انسان و خدا است ولی نیاز به کارهایی برای جبران دارد. اگر کسی صرفاً بگوید: من توبه کرده ام اما مسیر و دوستان خود را تغییر نداده و روشی که در گذشته داشته را عوض نکند، این توبه تأثیری ندارد .
سوال – ما چگونه موفق به توبه می شویم ؟
پاسخ – ما باید به نعمت ها و الطاف الهی توجه داشته باشیم . کسی که مرتکب گناه شده باید بداند که با چه اعضاء و جوارحی گناه کرده است . بنابراین بعد از توبه، انسان باید خدا را سپاسگزار باشد که می خواهد از این اعضاء و جوارح و نعمت پروردگار در راه خوب استفاده کند . همه ی حیات و جان انسان می تواند با کوچکترین مشکلی از بین برود . نباید فکر کنیم که این نعمت ها همیشه به همین صورت برقرار است . باید بدانیم که ما می خواهیم با چشمی گناه کنیم که نعمت خدا است و امکان دارد به سادگی از ما گرفته شود . در یکی از سفرها، من خانمی را دیدم که می گفت دختردانش آموزی دارم که با یک کسالت ساده الان دو سال است همه ی حواس خود را از دست داده است . اگر ما نعمت سلامتی داریم باید آن را در مسیر خدا استفاده کنیم ،فکر نکنیم که همیشه این سلامتی و قدرت برقرار است . ممکن است که این سلامتی هر لحظه از انسان گرفته شود ، بنابراین امروز که این سلامتی را داریم باید از آن خوب استفاده کنیم . گاهی انسان برای اینکه گناه نکند باید نذر کند . دوستی می گفت که من در این راه نذرهای سنگینی کرده ام و موفق هم شده ام . مثلاً من گرفتار برخی از گناهان پنهانی بودم که نذر کردم اگر طرف این گناه بروم ده میلیون تومان به فقیر بدهم . چون یک چنین جریمه ی سنگینی مقابل من است الان حتی می ترسم که فکر آن گناه را بکنم . با این کار احساس آرامش پیدا کرده ام . البته اگر کسی این نذر را کرد باید انجام بدهد . اینگونه نیست که صرفاً یک کلام باشد. در حالات مرحوم آیت الله بروجردی است که ایشان گاهی در هنگام درس عصبانی می شدند ، نذر کرده بودند که اگر در سر درس عصبانی شوند و به خود مسلط نباشند ، تعدادی روزه بگیرند . الان ما در آستانه ی فصل تابستان و تعطیلات هستیم و اوقات فراغت و بیکاری یکی از چیزهایی است که زمینه ی گناه را ایجاد می کند . الان یک جمعیت میلیونی از دانش آموزان و دانشجویان ما اوقات فراغت پیدا می کنند . اگر برای این تعطیلات خوب برنامه ریزی نشود زمینه ی گناه فراهم می شود. اگر افراد توانایی دارند می توانند در مساجد، کلاس های گوناگون تابستانی برقرار کنند . زیاد هم نیاز به برنامه ریزی های سازمانی نیست . اگر این کارها مردمی باشد خیلی زودتر به نتیجه می رسد . هر فردی این کار را کرد باید بداند که کمک کرده تا وقت آزاد تعدادی جوان پر شود . این پرشدن اوقات فراغت به معنای دوری از گناه است . همه ی ما باید دست به دست هم دهیم تا در تابستان هرچه بیشتر این زمینه را فراهم کنیم . نکته ی بعدی این است که ما نباید هیچ گناهی را کوچک بشماریم . در روایت داریم که اگر کسی گناهی را با خنده و شادابی انجام دهد هرچند کوچک هم باشد ، گریان وارد آتش می شود . اگر کسی گناهی کرد باید خیلی زود برگردد و توبه کند . همین بد اخلاقی و تندی که شما در خانه به فرزند خود می کنید نباید کوچک شمرده شود. در حدیث زیبایی داریم که اگر انسان اصرار برگناه داشته باشد هیچ گناهی کوچک نیست . اگر در نظر انسان گناهی کوچک جلوه کند ، همین گناه در واقع کبیره است اما اگر فرد گناه بزرگ انجام داد ولی زود برگشت و توبه کرد ، هیچ گناهی کبیره نیست . نکته ی بعدی این است که زمینه ی گناه را ایجاد نکنیم . مثلاً یکی از زمینه های گناه خلوت است. فردی به مدینه آمد و خانه گرفت. حضرت فرمودند: کسی پیش شما است ؟ او گفت: نه یک اتاق به تنهایی گرفته ام . حضرت فرمودند این کار را نکنید و تنها نباشید . خدا این کار را دوست ندارد و خواب و زندگی تنهایی نکوهش شده است . فردی در زمان امام صادق (ع) به مدینه آمد و خانه ای گرفت . صاحب خانه یک خانم بود. آن خانم به آن فرد وعده داده بود که بین خود و او یک پرده ای ایجاد کند. اما بعداً گفت که نیازی نیست . حضرت فرمودند که از این خانه بیرون برو و جایی نباش که خانم نامحرم در آنجاست، زیرا سومین نفر شیطان است . از نظر فقهی در مکانی که زن و مرد بیگانه ای هستند که شخص ثالثی نمی تواند وارد شود ، نماز اشکال دارد. واقعاً اگر می خواهیم گناه را از بین ببریم باید این زمینه ها از بین برود . ما نباید اجازه بدهیم بستر گناه ایجاد شود. اگر در موسسه ای کار می کنید که در بسته است و تنها یک منشی خانم حضور دارد، تمام زمانی که در آن مکان هستید فعل حرام است . حتماً باید در باز باشد . کسی به ما تضمین نداده که به طرف گناه برویم و گناه نکنیم . به مقدس اردبیلی گفتند که اگر زمینه ی گناه در یک خلوتی با یک خانم برای شما فراهم شود چه می کنید ؟ گفت : به خدا پناه می برم . مقدس اردبیلی در تقوی ضرب المثل بودند اما نمی گویند که من حتماً گرفتارنمی شوم . هیچ کس نباید خود را مصون بداند . بنابراین نباید به سراغ شرایط گناه ، کتاب ، فیلم و مسائل گناه آلود برویم . در روایت داریم که فکر گناه انسان را به گناه دعوت می کند . نکته ی دیگر این است که توبه را به تأخیر نیندازیم . امام رضوان الله علیه می فرمایند : از وسوسه های شیطان است که توبه را بزرگ جلوه می دهد تا ما به طرف آن نرویم. اگر گناهان در نظر فرد بزرگ جلوه کند قطعاً توبه سخت خواهد بود . انسان هر گناهی که مرتکب شده اگر شروع به جبران آن کند خدا هم او را کمک می کند . اگر کسی پنجاه سال نماز نخوانده، مسلماً نمی تواند همه ی آن را جبران کند . اما همین که شروع کند، کافی است . هرچقدر هم از آن باقی بماند خدا آن را می پذیرد . در آیه داریم که گاهی انسان فکر می کند توبه برای او سخت است بنابراین برای اینکه خود را نجات دهد شروع به انکار خدا ، توحید و پیامبری می کند. نکته ی مهم بعدی این است که ما نباید گناه خود را برای کسی بازگو کنیم . اگر گناهی مرتکب شده ایم و توبه هم کرده ایم نباید آن گناه را برای دیگران تعریف کنیم . اگر الان زمان خلافت امیرالمومنان بود و ما گناهی مرتکب شده بودیم هم نباید آن را برای حضرت علی (ع) تعریف می کردیم و از ایشان می خواستیم که حد را برای ما جاری کنند تا پاک شویم . مرحوم کلینی در کافی این حدیث را نقل کرده اند : فردی نزد امیرالمومنان (ع) آمد و گفت من گناهی مرتکب شده ام ، من را پاک کن . حضرت ناراحت شدند و فرمودند : اگر گناهی مرتکب شده اید چرا خود را رسوا می کنید ؟ سپس امیرالمومنان فرمودند : به خدا قسم اگر این فرد بین خود و خدای خود توبه می کرد و گناه خود را برای من که حجت و ولی خدا هستیم بازگو نمی کرد و از من تقاضا نمی کرد که من را تطهیر کن، از اینکه من حد الهی را برای او جاری کنم بالاتر بود . قطعاً ذکر گناه ، گناهی دیگر است . حتی لازم نیست برای راه حل گرفتن از دیگران بگوییم که من این گناه را مرتکب شده ام .فرد می تواند بگوید اگر کسی این گناه را مرتکب شد راه حل چیست . یاد ما باشد که گاهی گرفتاری های ما در اثر گناهان است . اگر توبه کردیم مطمئن باشیم که یک روز جدید و روزنه های بزرگی به سوی ما باز می شود . در کتاب روزنه هایی از عالم غیب آیت الله خرازی داستانی از آیت الله حق شناس نقل شده است . آیت الله حق شناس (رضوان الله ) استاد اخلاق بودند . ایشان می فرمایند : زمانی من مشغول تحصیل در شهر قم بودم . یک جوانی از تهران نامه ای به این مضمون برای من نوشت که یک گرفتاری سختی برای من پیش آمده شما دعا کنید این گرفتاری برطرف شود . آیت الله حق شناس می فرمایند : من به حرم حضرت معصومه (س) مشرف شدم و دعا کردم . شب در عالم خواب دیدم که این جوان وارد اتاق من شد اما در حال سینه زدن برای امام حسین (ع) است . از خواب بیدار شدم و تعجب کردم که این خواب با این نامه و دعای من چه ارتباطی دارد ؟ خدمت آیت الله حجت که از مراجع بودند رسیدم و داستان را تعریف کردم . ایشان فرمودند که این آقا هنوز مضطر است و این سینه زدن نشانه ی اضطرار است ، بیشتر برای ایشان دعا کنید . من دوباره به حرم رفتم و برای ایشان دعا کردم . شب بعد خواب دیدم که به من گفته شد ما گرفتاری این جوان را حل می کنیم ولی به شرط اینکه نماز خواندن را شروع کند ،اگر نماز را ترک کند دوباره این مشکل را برای او ایجاد می کنیم . آیت الله حق شناس می فرمایند : من داستان را از اول تا آخر در نامه ای برای آن جوان تعریف کردم . آن جوان برای من نامه نوشت که شما چطور متوجه این موضوع شدید . هیچ کس، حتی پدر و مادر من از نماز نخواندن من اطلاع نداشتند . گاهی گرفتاری هایی که برای انسان پیش می آید بر اثر همین گناهان است . اگر ما می خواهیم که خداوند و اهل بیت به ما عنایت داشته باشند حتماً باید قدم های بزرگی برداریم . گاهی اوقات نیز ما بخاطر گناهان برخی از توفیقات را از دست می دهیم . اگر ما بخاطر گناهان توفیق پیدا کرده و توبه کردیم باید سعی کنیم که این حالت حفظ شود وگرنه بسیاری از توفیقات از دست می رود . الان ماه رمضان در راه است .بسیاری از افراد خوب از آن استفاده می کنند و برخی نیز خوب بهره نمی برند . برخی از افراد نزد امام صادق (ع) می آمدند و با توجه به اینکه امام طبیب جان انسانها بودند ، بیماری خود را به ایشان می گفتند . در روایات مکرری داریم که به امام می گفتند که چرا ما توفیق نماز شب نداریم . حضرت می فرمودند : گناه اجازه نمی دهد که شما حال نماز شب را داشته باشید . شعبان و رمضان کسی آباد است که جداً توبه بکند و بر روی آن باقی بماند . در روایت دیگری داریم که فردی همین سوال را از امام کرد و ایشان فرمودند : گاهی انسان یک دروغ می گوید و با همین یک دروغ از نماز شب محروم می شود . مرحوم حاج آقا مصطفی خمینی رضوان الله می گفتند : من یک روز دیدم که امام بعد از نماز صبح گریه می کنند . از مادرم سوال کردم علت گریه ی پدر چیست ؟ فرمودند : حتماً نماز شب دیشب ایشان قضا شده و از دست رفته است . هروقت نماز شب ایشان فوت می شود بعد از نماز صبح بشدت گریه و زاری می کنند. یعنی ایشان نگران بودند که چه حادثه ای پیش آمده که من توفیق نماز شب را از دست داده ام . شهید اول از فقهای بزرگ شیعه هستند و حدود قرن هشتم به شهادت رسیده اند . مرحوم محدث قومی یک کتابی به نام فوائد الرضویه دارند که این قصه در آن کتاب آمده است . الان بعد از گذشت شش صد سال از شهادت شهید اول کتاب ایشان در حوزه های علمیه رایج است . در حالات ایشان است که ابتدا آن فقیه را یک سال به زندان انداختند و سپس به شهادت رساندند . بعد از شهادت نیز بدن ایشان را به دار زدند . بدن به دارزده را سنگ باران کردند و سپس آتش زدند . بنابراین ایشان مزار ندارد . الان در حوزه های علمیه هزاران هزار نفر کتاب های این شهید بزرگوار را می خوانند . این فقیه عالیقدر تنها یک شب از نماز شب خواب ماندند . صبح با گریه و زاری اشعاری به این مضمون می سراید: خدایا مصیبت بزرگی به من رسیده و .... ایشان گریه می کند چون در روز مراقب احوالات خود است و به گِرد گناه نمی رود. اگر کسی به گناه آلوده شود نه تنها از مستحبات دور می شود بلکه در واجبات نیز مشکل پیدا خواهد کرد. الان ما در ماه شعبان که ماه استغفار است می باشیم ، بنابراین فرصت خوبی است برای این کار . در روایت است که از امام صادق (ع) سوال کردند که افضل اعمال در این ماه چیست ؟ دو عمل بالاترین است یکی صدقه دادن و دیگری استغفار. مستحب است که ماه شعبان انسان روزی هفتاد مرتبه استغفار کند . قبل از اینکه ما به ضیافت الله رمضان برسیم باید آماده باشیم . انسان باید ماه رجب و شعبان را به گونه ای درک کند که وقتی به ماه رمضان رسید هیچ گناهی باقی نمانده باشد و واقعاً پاک وارد این ضیافت الله شود. مضمون ذکر صلوات شعبانیه این است : طاعت است که دل را آباد می کند، خدایا با گناه من ذلیل و خوار نشوم . به ما گفته شده که در ماه شعبان هر روز این ذکر را بخوانید . پیامبر در این حال از دنیا رفتند و رسم ایشان این بود که تمام ماه شعبان و ماه رمضان را روزه می گرفتند . اگر از ماه رمضان سال گذشته ما روزه ی قضایی داریم تا ماه رمضان نرسیده ،گام عملی این است که آن روزه ها را بگیریم . اگر کسی قضای روزه ی ماه رمضان دارد نمی تواند روزه ی مستحبی بگیرد .
سوال- در خصوص آیات سی ام تا سی وهفتم سوره ی مبارکه بقره توضیح بفرمایید.
پاسخ – این یک صفحه ی قرآن هفت آیه است . در خصوص تفسیر این یک صفحه یک جلد تفسیر نوشته شده است. خوب است که ما بیشتر با تفسیر قرآن انس بگیریم . برای این کار می توانیم الان که تابستان و فصل تعطیلی است، روزی ده صفحه از تفسیر نمونه را بخوانیم . این یک صفحه ی قرآن ده ها نکته دارد . کلمه ی خلیفه ای که در آیه ی اول آمده است مربوط به چه کسی است ؟ خداوند چه کسی را خلیفه در زمین قرار داده است ؟ اکثر مفسرین گفته اند که این تنها مربوط به حضرت آدم نیست و هر انسانی باید خلیفه ی خدا بر روی زمین باشد . انسان باید مظهر صفات و اسماء الهی باشد. خداوند انسان را آفرید تا جانشین او در زمین باشد ، نه جانشین انسان های گذشته و یا فرشتگان. بنابراین هر انسانی باید خلیفه ی خدا بر روی زمین باشد در غیر این صورت هدف آفرینش را به ثمر نرسانده است . در پایان این صفحه داستان ترک آدم از بهشت است . او به بهشت رفت و بیرون آمد ، سپس کلماتی از خدا دریافت کرده و توبه کرد . اگر ما می خواهیم موفق به توبه شویم ،ابتدا خدا باید توفیق آن را به ما بدهد . بعد از آن ما توبه کنیم و خدا توبه ی ما را بپذیرد . توبه به معنای رجعت است . ما یک توبه می کنیم و خدا دو توبه انجام می دهد . ابتدا باید رحمت خدا شامل حال ما بشود تا ما موفق به توبه بشویم ، سپس ما توبه کنیم و خدا توبه ی ما را بپذیرد. در تفسیر دُرُالمنصور که مهم ترین تفسیر اهل سنت است، کلماتی که حضرت آدم آنها را دریافت کرد و به وسیله ی آنها توبه کرد آمده است . از ابن عباس نقل شده که از رسول الله سوال کردند آنها چه کلماتی بودند ؟ پیامبر (ص) فرمودند: آدم خدا را به حق خمسه ی طیبه قسم داد . چقدر خوب است که ما هم از این فرصت استفاده کنیم . اگر می خواهیم گام های عملی برداریم ، دیگری را مخاطب قرار ندهیم . هرکسی خود را مخاطب قرار دهد و اگر می خواهد توبه ی او قبول شود قدم اول را بردارد و یک تغییری در خود ایجاد کند . اگر تغییر در اخلاق فرد ایجاد نشود نمی تواند بگوید من توبه کرده ام . در حدیثی داریم که امام (ع) فرمودند : اگر کسی یک مومنی را بخاطر گناهی که مرتکب شده است سرزنش کند ، از دنیا نمی رود تا خود او هم گرفتار آن گناه شود . توبه ی حقیقی زمانی است که گام های عملی برداشته و هر حقی که به گردن داریم جبران کنیم . از امام سوال کردند که من چهل سال نماز نخوانده ام و الان توبه کرده ام چه کاری باید انجام دهم و چه مقدار از وقت خود را باید برای این کار بگذارم ؟ امام فرمودند: شروع کنید . البته لازم نیست تمام وقت خود را بگذارید .
