در مورد صبر بر فقر و تنگدستی توضیحاتی بفرمایید .

پاسخ – یکی از موارد صبر، صبر بر فقر و تنگدستی است. فقر به چهار قسم تقسیم می شود: فقر اختیاری یعنی فقری که انسان بر اثر کوتاهی های خودش بدست می آورد . این فقر مورد ستایش نیست زیرا انسان خودش باعث فقرش شده است و تنبلی کرده است و پاداش هم ندارد و این نوع فقر مذمت شده است .در روایت داریم: دور باد از رحمت خدا کسی که آب و خاک دارد ولی باز هم فقیر است .ما در دعاهای زیادی داریم که خدایا من از فقر به تو پناه می برم. در سوره ضحی داریم :ای پیامبر تو فقیر بودی و ما تو را بی نیاز کردیم. (خدا بخاطر غنی شدن بر پیامبر منت می گذارد) در سوره جمعه آیه ده داریم : وقتی نماز جمعه تمام شد به دنبال کار و فضل الهی بروید .پیامبر فرمودند : بعضی از گناهان هیچ صدقه یا نمازی آن گناه را از بین نمی برد ،فقط طلب روزی آنرا از بین می برد یعنی طلب روزی کفاره ی بعضی از گناهان است .امام صادق (ع) مشغول کار کردن بودند و فردی گفت که اجازه بدهید من این کار را انجام بدهیم. امام فرمود: من دوست دارم که در آفتاب سوزان طلب روزی کنم و کار کنم . فردی به امام صادق (ع) گفت که برای من دعا کنید که خدا روزی مرا زیاد کند. حضرت فرمود: خیر ، برو کار کن و روزی ات را بدست بیاور .حضرت فرمود: عبادت هفتاد بخش دارد، برترین بخش عبادت دنبال روزی حلال بودن است .

در کافی داریم که امام صادق (ع) پرسیدند که عمربن مسلم چه می کند؟ به امام گفتند که او تجارت را کنار گذاشته است و مشغول عبادت است .حضرت فرمود : وای بر او ، نمی داند کسی که تجارت را کنار بگذارد، دعایش مستجاب نمی شود.

یکی از امام پرسید که من مدتها بدنبال کار تجارت هستم و پول هم از مردم است ولی من با آن کار مضاربه ای دارم و تصمیم دارم که این کار را رها کنم. امام فرمود: می خواهی خودت را از بین ببری و با خودت بجنگی؟

امام یکی از یارانش را دید که دیر وقت به سر کارش می رفت ،امام فرمود : صبح زود به سراغ عزتت برو . امام سراغ یکی از یارانش را گرفت که چرا به حج نرفته است ؟ به امام گفتند که او تجارت را کنار گذاشته است و زندگی محدودی دارد و نمی تواند به حج برود .امام فرمود: تجارت را کنار نگذارید .همه ی ائمه کنار گذاشتن کسب و تجارت را نهی کرده اند.

در سوره بقره آیه 215 و 180داریم : انسان باید وصیت داشته باشد و از مال به خیر تعبیر کرده است ، سوال می کنند ما چه چیزی انفاق کنیم ؟قرآن می فرماید: از خیر انفاق کنید یعنی مال . در یازده جای قرآن از مال به خیر تعبیر شده است .

در روایت زیادی فقر مذمت شده است. حضرت امیر در نهج البلاغه کلمات قصار 163 می فرماید : فقر مرگ بزرگ است .حضرت به فرزندش فرمود: به خدا پناه ببر از فقر. پیامبر فرمود :فقر انسان را به کفر می کشاند. فقر ممکن است که انسان را به انحرافات اعتقادی و  انحرافات اخلاقی بکشاند. ممکن است که انسان بخاطر فقر نسبت به خدا کفر عملی پیدا کند و اگر انسان نتواند ایمانش را حفظ کند، دست به سرقت و کسب حرام بزند. اینها بخاطر فقر است . پس اگر فقر بر اثر تنبلی باشد مذمت شده است و پاداشی ندارد زیرا ما خودمان عامل آن بوده ایم .

گاهی فقر بر اثر نداشتن برنامه و تدبیر است .ممکن است که انسان ثروتی داشته است ولی برنامه ریزی و تدبیر نداشته و به فقر کشیده شده است ،این فقر هم مورد ستایش نیست .حضرت می فرماید: من نگران فقر شما نیستم، من نگران برنامه ریزی های غلط هستم . حضرت علی (ع) می فرماید: کلید فقر برنامه ریزی های غلط است .مثلا فردی که می داند حقوقش مشخص است باید برنامه ریزی کند تا آخر ماه آنرا داشته باشد و در وسط ماه دچار فقر نشود. این فقر اجر و پاداشی ندارد. افراد زلزله زده اکثرا خانه هایشان قدیمی بوده است و دولت باید هزینه هایی بکند تا خانه های قدیمی دوباره ساخته بشود.البته صبر بر این مصیبت ها پاداش دارد ولی ما می توانیم جلوی خیلی از مصیبت ها را بگیریم .

فقر دیگر فقر تحمیلی است یعنی فقیری که ما در آن نقشی نداشته ایم و دشمن بر ما تحمیل کرده است .وقتی مسلمانان می خواستند از مکه به مدینه هجرت کنند، به آنها اجازه نداند که وسایلشان را ببرند و آنها بدون هیچ وسایلی به مدینه آمدند. و برای آنها آیه نازل شد که آنها بخاطر خدا فقیر شدند . این فقر اجر و پاداش دارد. وقتی اصحاب پیامبر در شعب ابیطالب در محاصره بودند فقیر بودند و هیچ امکاناتی نداشتند. فردی نزد حضرت امیر آمد و گفت که من شما را دوست دارم، حضرت فرمود: اگر دوستدار ما هستی فقر را بعنوان یک پوشش برای خودت نگه دار زیرا ممکن است که گرفتار آن بشوی. زیرا دشمن فقر را بر آنها تحمیل می کرد. اگر کسی در تنگنا قرار بگیرد باید فریاد بزند و از حقش دفاع کند. پس ما باید در مقابل فقر تحمیلی بایستیم. سفیر ایران در افریقای جنوبی آماری دادند که 40 درصد معادن طلای جهان در افریقا است ولی تمام این ثروت ها در دست یک عده ای از افراد است . اسلام می فرماید که در مقابل این فقر باید قیام کرد و حق را گرفت و بخاطر همین عده ای در افریقا جذب دین اسلام می شوند.

فقر دیگر فقر غیراختیار(امتحانی) است یعنی فرد تمام تلاش خودش را می کند ولی باز کارش درست نمی شود . در بقره آیه 155 داریم :ما شما را با مال و جان تان امتحان می کنیم . اگر کسی کوتاهی نکرد ولی مال چندانی بدست نیاورد ، این فقر غیر اختیاری است . در طول تاریخ از این نمونه ها زیاد داشته ایم . آیت الله قاضی اهل تلاش بوده است ولی فقیرانه زندگی می کرده و یازده فرزند داشته است و ایشان می فرمودند که امتحان من در فقر است .ممکن است که فردی بخواهد فقیرانه و زاهدانه زندگی بکند. گاهی انسان هر کاری می کند به جایی نمی رسد. آیت الله حائری در شرایط سختی زندگی می کردند و در همین شرایط سخت ، حوزه را هم اداره می کردند. شیخ محمد تقی بافقی مسئول شهریه طلبه ها بوده است و گاهی وقتی برای گرفتن شهریه ها نزد آیت الله حائری می آمدند، ایشان می فرمودند که الان سرمایه ای جز توکل نداریم .وقتی مرحوم بافقی این صحبت ها را از آیت الله حائری می شنیدند ، به مسجد جمکران می رفتند و همیشه دست پر برمی گشتند .

فقیر(غیراختیاری) صابر پاداش بیشتری دارد یا غنی شاکر؟ فقیر صابر، زیرا فقیر صابر در امتحان دائمی است و باید با آن کنار بیاید .البته غنی شاکر هم در امتحان است . امتحان یک غنی کمتر از امتحان یک فقیر نیست. مرحوم مجلسی می فرماید که قطعا فقیری که بر فقرش صبر می کند اجرش بیشتر است البته این مراتبی دارد . حالا غنی شاکر که مالش را از راه حلال بدست آورده است و آنرا را در راه خدا و خیر خرج می کند، نمی توان گفت که پاداش این فرد از فقیری که صبر کرده کمتر است .

چرا پیامبر فرموده است که فقر افتخار من است ؟ در سوره فاطر آیه 15 داریم : شما فقیر در راه خدا هستید. این فقر پیامبر یا فقر در راه خداست یا ساده زیستی است یعنی کسی دوست دارد که ساده زندگی کند. البته این می تواند فقر تحمیلی هم باشد. این فقر هم می تواند افتخار باشد. اینکه فرد فقیر باشد پاداش ندارد مگر اینکه فرد در مقابل این فقر تحمیلی یا غیر ارادی صابر باشد .اینها فقر مالی است و یک فقر معنوی هم داریم . این فقر هم برای دنیا و هم برای قیامت است .در نهج البلاغه در کلمات قصار ،کلمه 452 می فرماید: در قیامت مشخص می شود که چه کسی فقیر است یا ثروتمند. فردی نزد امام صادق (ع) آمد و گفت که من فقیر هستم و اصرار می کرد ولی امام قبول نکرد و فرمود که تو فقیر نیستی . امام سوال کرد که آیا حاضری صد دینار بگیری و از ما برائت کنی ؟ او گفت که نه هرگز حاضر نیستم که از شما جدا بشوم. امام فرمود: کسی که این سرمایه را دارد چرا می گوید که فقیر است .

سوال – صفحه 62 قرآن کریم را توضیح بفرمایید.

پاسخ – اولین آیه این صفحه در مورد فقر است .می فرماید :اگر می خواهید بهشت داشته باشید از آنچه که دوست دارید انفاق کنید. وقتی این آیه نازل شد ابوطلحه ی انصاری نزد پیامبر آمد و نخلستان خودش را که خیلی دوست داشت در راه خدا داد. و پیامبر فرمود: آفرین ، مبارک باشد ،این مالی است که سودش برای انسان می ماند. پیامبر فرمود که اگر در میان خویشاوندانت فقیری داری آنرا به او بده .

زید بن حارثه مرکبی داشت که خیلی محبوبش بود و آنرا در راه خدا داد. وقتی می خواستند یکی از شتران کوچک ابوذر غفاری را قربانی کنند او گفت که شتر بهتری را بردارید زیرا این برای من ماندنی است و اشاره به آیه بالا کرد. سفارش دین این است که از آنچه که دوست دارید انفاق کنید. آقایان نباید در خانه سخت بگیرند و روزی را توسعه ندهند و بگویند که اسلام گفته است که بر فقر صبر کنید. اگر مردی مالش را جمع کند و بر زن و فرزندانش سخت بگیرد، مالش برای وارث می ماند و خودش سودی نمی برد. ما نباید کاری بکنیم که آنها آرزوی مرگ ما را بکنند. اگر آقایان بخواهند،می توانند خودشان ساده زندگی کنند ولی نباید به خانواده شان سخت بگیرند.

خدایا همه ی فقیرها را غنی بفرما. انشاءالله یک فقیر هم در جامعه ی ما نباشد.