در مورد وصیت کردن توضیحاتی بفرمایید.

پاسخ – آیه 180 سوره بقره در مورد وصیت کردن سفارش کرده است. در روایتی از پیامبر داریم :کسی که وصیت نداشته باشد مایه ی ننگ دنیا و آخرت و عذاب آخرت است .زیرا گاهی با وصیت نکردن حقوق دیگران ضایع می شود. واقعا ننگ است که یک فرد مسلمان وصیت نداشته باشد و بعد از مرگش مشخص نباشد که به چه کسی بدهکار است و از چه کسی طلبکار است.

امام سجاد(ع) می فرماید: یکی از گناهانی که پشیمانی می آورد نداشتن وصیت است. انسان نباید یک کار به این آسانی را نباید از دست بدهد. پیامبر فرمود: سزاوار نیست که یک مسلمان شب را به صبح برساند درحالیکه وصیت نامه اش زیر سرش نباشد. یعنی اینکه وصیت نامه ی ما باید آماده و در دسترس باشد.

داریم: فریاد اکثر اهل آتش، از امروز و فردا کردن است .یعنی آنها در دنیا بودند و کارها را عقب می انداختند و امروز و فردا می کردند. بعضی ها وقتی می خواهند وصیت کنند آنرا به عقب می اندازند .بعضی ها می گویند که وصیت نکنید زیرا شگون ندارد ولی این حرف با باورهای دینی ما سازگاری ندارد. امام صادق(ع) می فرماید: میتی که چشمش باز است مهلت بستن چشم را نداشته و میتی که چشمش بسته است مهلت باز کردن چشم را نداشته است. مرگ با وصیت عقب و جلو نمی شود. در روایت داریم که وصیت کردن باعث طول عمر می شود.

بخش زیادی از پرونده های دادگاه ها مربوط به مسائل بعد از مرگ افراد است. گاهی مواقع در وصیت ابهاماتی است که باعث اختلاف بین خانواده ها می شود. با وصیت کردن، این بارها سبک می شود.

ما در زمان حیات مان می توانیم در مورد ثروت و دارایی های مان تصیماتی بگیریم مثلا آنرا ببخشیم یا وقف کنیم . ولی بعد از مرگ و در وصیت نامه ،اختیار اموال تا یک سوم مال بیشتر نیست. مثلا فردی پانصد هزار تومان دارائی دارد و در وصیت نامه نمی تواند بنویسد که من تمام اموال خودم را به مسجد می پردازم. حتی اگر فرزند ناخلف داشته باشد. محروم کردن از ارث امکان ندارد .حتی فرد نمی تواند بگوید که تمام اموالم را به یک فرزندم بدهم یا اینکه بگویم ارث دختر و پسر را مساوی تقسیم کنیم. اینها باطل است.

بعضی ها حق ارث دخترشان را می دهند و می گویند که بعد از مرگ دختر ارث نبرد. این کار زمانی محقق می شود که فرد تمام ورثه را جمع کند و از آنها رضایت بگیرد و همه موافق باشند. بعد از مرگ شما فقط می توانید تا یک سوم ،پانصد هزار تومان وصیت کنید. ما نباید بین فرزندان مان تبعیض قائل بشویم. مگر اینکه ما برای کارمان جهت خاصی داشته باشیم.

پیامبر خدا فرمود: اگر کسی خوب وصیت نکند نشانه ی این است که از عقل کامل و جوانمردی کامل برخوردار نیست و به شفاعت ما نمی رسد. حالا وصیت خوب چیست؟

ما باید در وصیت نامه حقوق الهی را بنویسید، اگر نماز و روزه ی قضا داریم آنرا بنویسیم. در وصیت نامه ی امام خمینی داریم که احتیاطی پنج سال نماز قضا بگیرید. اگر ما در وصیت نامه نماز قضا را ننویسیم، دینی بر گردن وارث نیست. دیگر اینکه در وصیت نامه مسئله ی حج را بنویسد. آیت الله حائری می فرمود که در خواب دوستم را دیدم که کور بود در حالیکه در دنیا چشم داشت. از طریق فرزندانش متوجه شدم که او واجب الحج بوده است ولی به حج نرفته است. کسانی که مستطیع بوده اند ولی به حج نرفته اند در هنگام مرگ به آنها می گویند که یا یهودی بمیر یا نصرانی. اگر کسی حج بر گردنش بوده است و آنرا در وصیت ننویسد باز هم برگردن وارث است که آنرا بجا بیاورند. البته اگر وارث خوب باشد.

اگر خمس و زکاتی بدهکار بودیم و ندادیم در وصیت بنویسیم. مسئله ی دیگر این است که در مورد رد مظالم بنویسیم. قسمت دیگر وصیت نامه باید در مورد حق الناس باشد یعنی اگر حق الناسی برگردن مان هست آنرا بنویسیم. از جمله حق الناس بحث مهریه همسر است .زیرا مهریه حق همسر است و اگر کسی در زمان حیات ندهد، باید وصیت کند که بعد مرگ مهریه همسرش را بدهند. حتی اگر کسی کل مالش به اندازه ی مهریه همسر باشد باید آنرا به همسر داد. زیرا مهریه جزو بدهی است. اگر فردی کل دارائی اش پانصد هزار تومان باشد اول باید دِین او پرداخت بشود یعنی خمس، زکات، کفارات، رد مظالم ، مهریه و بدهی به مردم . بعد از پرداخت بدهی ،باید به وصیت توجه کرد. مثلا اگر سی صد هزار تومان مانده است باید یک سوم آن که صد هزارتومان می باشد را بابت وصیت خرج کرد که این وصیت می تواند برای نماز قضا یا بابت کار خیر باشد. بعد دویست هزارتومان باقی مانده را بین ورثه تقسیم می شود.

بعضی پرسیده اند که آیا ما باید حتما یک سوم مال مان را وصیت کنیم یا خیر؟ وصیت یک سوم مال به وارث بستگی دارد. اگر وارثان نیازی مالی نداشته باشند و از نظر مالی وضع شان خوب باشد، فرد می تواند وصیت یک سوم مالش را بکند ولی اگر ورثه وضعیت مالی خوبی ندارند، فرد نباید از همه ی وصیت یک سوم مالش استفاده کند .روایت داریم امیرالمومنین می فرماید: اگر من یک پنجم مالم را وصیت کنم بیشتر دوست دارم تا یک چهارم را. و اگر یک چهارم مالم را وصیت کنم بیشتر دوست دارم تا یک سوم را. پس اگر ورثه نیاز مالی دارند هر چه کمتر ( از یک سوم مال) وصیت کنیم بهتر است .

اگر کسی از دنیا رفت ، اولین چیزی که بر او واجب است حساب کردن خمس سالش است. مثلا فردی فروردین ماه ،خمس مالش را می دهد و وقتی از دنیا می رود حتما باید خمس یازده ماه گذشته را بدهند ولی اکثرا حتی متدینین هم این کار را نمی کنند و کمتر کسی است که بگوید اول خمس مال را بدهیم بعد آنرا تقسیم کنیم. تا خمس مال داده نشود تصرف در مال جایز نیست. اگر طرف خودش زنده بود حتما خمس سالش را می داد.

اگر چند فرزند باشند که خمس دادن را قبول ندارند ولی یکی از آنها خمس دادن را قبول دارد می تواند از مالی که به او می رسد خمس را بدهد.

تعجیل به عمل کردن به وصیت هم مهم است. بعضی ها می گویند که ما فعلا کار داریم و بعد از چهلم به وصیت میت عمل می کنیم که این کار اشتباه است. فردی به خواب دوستش آمد و دوستش پرسید که حالت خوب است ؟ میت گفت که بعد از هفده روز حالم خوب شده است و بعد متوجه شدند که وصیت نامه ی این فرد را بعد از هفده روز باز کرده بودند. میت در آن دنیا گرفتار است .آیت الله احمدی میانجی نوشته بودند که من دنبال تشریفات نیستم و این تشریفات برای بزرگداشت زندگان است و شما برای کار مرده زودتر به وصیت عمل کنید.

نکته ی بعدی این است که ما باید وصی داشته باشیم یعنی چه کسی باید وصیت نامه را اجرا بکند. ما باید فرد مومنی را وصی خودمان قرار بدهیم و دوتا شاهد هم داشته باشیم. در زیر وصیت نامه ی شخصی شان امام خمینی ،چند عالم بزرگ امضا کرده اند. پس در وصیت نامه ،حتما شاهد داشته باشیم. امروزه می توان وصیت نامه را ثبت کرد. خیلی از دعواها سر وصیت نامه است که هر فرزندی ادعای یک وصیتی از پدر را دارد. و هر کدام یک وصیت نامه رو می کند. سر مال دنیا نمی توان براحتی مصالحه کرد. خوب است که وصیت نامه در محضر یک عالم باشد.

مرحوم مجتهدی می فرمودند که روزی یازده برادر و خواهر نزد من آمدند و وصیت نامه ی پدرشان را پیش من آوردند. آنها  گفتند که اگر ما بخواهیم به وصیت پدرمان عمل کنیم بیشتر مال می رود آیا می توانیم به وصیت نامه عمل نکنیم؟ من گفتم: خیر. پدر شما مدیون است. یکی از برادران گفت اگر ما این کار را نکنیم چه می شود؟ گفتم :پدرتان در آن دنیا می سوزد و آنها گفتند که اگر پدرمان بسوزد بهتر است یا ما یازده نفر بسوزیم؟ پس اولاد کاری برای ما نمی کند.

امیرالمومنان می فرماید: ای انسان خودت وصی خودت باش و هر کای می خواهی خودت انجام بده. اگر شما بدهی دارید همین الان که زنده هستید آنرا بپردازید یا اگر می خواهید کار خیری بکنید همین الان بکنید. ما نباید به امید دیگران باشیم.

بعضی از خویشاوندان  از ما ارث نمی برند. روایت داریم که اگر کسی برای خویشاوندی که وارث نیستند وصیت نکند، عملش با گناه به پایان رسیده است. در قرآن داریم که برای فرزندان و خویشاوندان وصیت کنید. ممکن است که ما در دنیا اقوامی داشته ایم که در دنیا به آنها نرسیده ایم و خوب است که در یک سوم مالی که وصیت می کنیم در مورد آنها هم وصیتی بکنیم. اگر پدر بزرگ دارایی دارد و فرزند و نوه فقیر است ،نفقه ی فرزند و نوه بر پدر بزرگ واجب است. یکی از پسرعموهای امام صادق(ع) قصد جان امام را داشت و امام هنگام وصیت فرمود که هفتاد دینار به او بدهید  زیرا قرآن دستور این عمل را داده است.

ما می توانیم مکرر وصیت نامه را تغییر بدهیم و در وصیت تجدید نظر کنیم. ما می توانیم همراه هر سال خمسی، وصیت را هم تغییر بدهیم.

کسی که از دنیا می رود تمام دیونش نقد می شود. مثلا اگر ما به فردی بدهکار هستیم و باید دوسال بعد بدهیم وقتی از دنیا می رویم باید همین الان بدهی را بدهیم زیرا اگر مال تقسیم بشود و شش ماه بعد آن طرف طلبکار بیاید، باید از چه کسی طلبش را بگیرد؟ پس بعد از فوت باید دِین های را بلافاصله پرداخت کرد.

اگر خانم یا آقایی هیچ مالی ندارند می توانند وصیت نکنند. ولی خوب است که همه یک وصیت اخلاقی داشته باشیم. این وصیت های اخلاقی می تواند در زندگی فرزندان آثاری داشته باشد. مثلا یک وصیت نامه ی اخلاقی بنویسید که فرزندان من، نماز و روزه یادتان نرود ،محرم و صفر را برپا کنید ،ایتام و بی بضاعت ها را فراموش نکنید و قبل از عید چند خانواده را تحت پوشش قرار بدهید .

سوال – صفحه 241 قرآن کریم را توضیح بفرمایید.

پاسخ – وقتی در زندان به یوسف گفتند که پادشاه گفته است که آزاد هستی. یوسف گفت که باید تکلیف من مشخص بشود و نمی خواهم شامل عفو بشوم. یوسف این ضربه ها را از مکر زلیخا خورد. قرآن می فرماید :از زن هایی که دست خودشان را بریدند بپرسید. یوسف نامی از زلیخا نُبرد و این اوج بزرگواری یوسف بود.

اگر پدر یا مادری به ما ظلم کردند، ما باید بزرگواری کنیم و از گذشتگان به بزرگواری یاد کنیم. ما نباید از پدرمان بدگویی کنیم و کینه ای داشته باشیم.

پس همه باید وصیت نامه داشته باشند حتی اگر مالی هم ندارند، آیا نماز و روزه ی قضا هم ندارند؟ شما احتیاطی نماز و روزه ی قضا را می توانید در وصیت بنویسید. فرهنگ داشتن وصیت نامه، فرهنگ احترام به حقوق خدا و مردم است. این فرهنگ باید در میان ما جا بیفتد. دیگر اینکه وصیت نامه نوشتن را جدی بگیرند و بدانید که از نوشتن آن ضرر نمی کنید. به قول امام علی(ع) ما باید خودمان وصی خودمان باشیم. فردی به پسرش گفت که وقتی من از دنیا رفتم این تیمچه را خراب کن و مدرسه بساز. شبی پسر داشت با پدر می رفت و فانوس دست پسر بود. پسر فانوس را عقب پدر برد و پدر گفت که ای پسر این فانوس برای جلو پای من است و چراغ پشت سر به درد من نمی خورد. پسر گفت که اگر چراغ پشت سر به درد نمی خورد چرا وصیت کرده اید که بعد از شما مدرسه بسازم و چرا خودتان این کار را نمی کنید؟

پیامبر طبق وصیت فردی انبار خرما را تقسیم کرد و فرمود که اگر یک دانه خرما را با دستخودش داده بود خیلی بهتر بود از دادن انبار خرما بعد از مرگش.

انشاء الله خداوند به ما توفیق بده که وصیت نامه داشته باشیم.