بسم الله الرحمن الرحیم. اگر بينندگان به خاطر داشته باشند، دو ماه قبل، شب اول ماه رجب دعايي را گفتيم كه پيامبر خدا وقتي هلال ماه رجب را مي‌ديدند مي‌خواندند. عرضه مي داشتند «اللَّهُمَّ بَارِكْ لَنَا فِي رَجَبٍ وَ شَعْبَانَ وَ بَلِّغْنَا شَهْرَ رَمَضَان‏» (بحارالانوار/ج95/ص376). شب اول ماه رجب عرضه مي‌داشتند خدايا رجب و شعبان را بر ما مبارك گردان و ما را به رمضان برسان. يعني مؤمنين از دو ماه قبل منتظر ضيافة الله رمضان بودند. چقدر بايد خدا را شكر كنيم كه الحمدلله به اين ضيافت رسيديم. خيلي‌ها به اين ضيافت نرسيدند. البته كساني كه به ماه رمضان مي‌رسند ديگر فرقي ندارد چه بتوانند روزه بگيرند، يا نتوانند آنها هم باز به ضيافت رمضان وارد شدند. خيلي‌ها به دليل بيماري يا دلايل ديگر شرعاً معذور از روزه گرفتن هستند و ناراحت هستند، مي‌گويند: ما از رمضان بهره نمي‌بريم. رسيدن به ضيافت الله حمد و شكر الهي دارد.

من اگر بخواهم يك روايت در مورد ماه رمضان بخوانم اين حديث را مي‌خوانم. گاهي خانواده‌ها مي‌گويند:      جمله‌اي را بگوييد كه جوان‌هاي ما در اين فصل گرم و روزهاي طولاني براي روزه گرفتن تشويق شوند. من اين حديث را مي‌خوانم كه شيخ صدوق در معاني الاخبار از پيامبر خدا نقل كردند. اگر كسي يك روز را روزه بگيرد، خداوند همه‌ي زمين را پر از طلا به عنوان پاداش در دنيا به او بدهد، باز اجرش كامل نشده تا روز قيامت. دنيا ظرفيت پاداش بندگان مؤمن را ندارد. البته «تطوعا» آمده است. يعني از روي ميل و رغبت باشد. گلايه نكنيم از اينكه چه روزهايي است! چقدر هوا گرم است! الآن كشورهاي مثل اسكانديناوي و نروژ و سوئد، فنلاند 22 ساعت تا 23 ساعت طول روزشان است.

اميرالمؤمنين فرمود: من از دنيا سه چيز را پسنديدم. روزه تابستان، مهماني دادن و پذيرايي از مهمان، جهاد در راه خدا.

پيامبر خدا فرمودند: «مَنْ أَفْطَرَ يَوْماً مِنْ رَمَضَانَ» اگر كسي مي‌تواند بدون عذر روزه بگيرد، اگر بدون عذر كسي يك روز را عمداً بخورد، از نظر فقهي كسي عمداً بخورد، مي‌گويند: بايد غذا كند، كفاره هم بايد شصت روز روزه بگيرد، يا شصت مسكين را طعام بدهد. حتي مي‌فرمايند: اگر كل عمرت را به جبران اين روز روزه بگيري، باز نمي‌شود. من امروز موظف بودم بگيرم، خدا همين امروز از من مي‌خواهد.

شخصي آمد به امام صادق (ع) گفت: فلاني مسافر بوده است.گفتم: مسافرت چيست؟ ما روزه مي‌گيريم. مسافر هم باشيم باز هم روزه مي‌گيريم. امام صادق فرمود: اگر به من خبر بدهند، كسي در سفر روزه گرفته است، يك آقايي مسافر بوده وظيفه‌اش افطار بوده است. وظيفه‌اش اين بوده روزه نگيرد. ولي گفته نه مي‌گيرم. اگر در سفر از دنيا برود، به من خبر بدهند، من بر جنازه او نماز نمي‌خوانم. همين دين مي‌گويد: اگر كساني كه توانايي دارند، يك روز را عمداً بخورند، تمام عمرشان نه، اگر تا آخر روزگار و پايان دنيا زنده باشند و روزه بگيرند، جبران آن يك روز كه خوردند نمي‌شود.

در روايت داريم سفارش شده كه ادم اگر به ماه رمضان رسيد، ديگر مسافرت نرود. اگر هم مي‌رود طوري باشد كه در سفر روزه‌اش را بگيرد. مثلاً بعد از ظهر از وطنش برود، قبل از ظهر هم به آنجا برسد و قصد ده روز كند.

از اميرالمؤمنين(ع) روايت داريم كه شيخ صدوق نقل كردند، اميرالمؤمنين فرمود: «ليس للعبد أن يخرج في سفر إذا حضر شهر رمضان» (خصال/ج2/ص614) اگر ماه رمضان رسيد، ديگر نبايد مسافرت برود. حضرت به آيه شريفه سوره مباركه بقره استدلال كردند. «فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ» (بقره/183) هركس ماه رمضان را درك كرد، بايد روزه بگيرد.

باز در حديث ديگري شيخ صدوق در من لا يحضر و مرحوم كليني در كافي دارد. از امام صادق(ع) است كه فرمودند: وقتي ماه رمضان رسيد جز در اين موارد ضروري كسي مسافرت نرود. 1- جهاد در راه خدا، 2- يا سفر حج است. 3- مال قابل توجهي است كه اگر انسان دنبالش نرود از بين مي‌رود. 4- برادر ايماني دارد، گرفتاري و مشكلي دارد. همين ديني كه مي‌گويد، مسافرت نرو، همين دين مي‌گويد: اگر برادر مسلمانت گرفتاري دارد، به خاطرش مسافرت برو.

فصل گرما است، روزها بلند است. مشغول كار هستيم. خوب هست كه كارفرماها مقداري تخفيف بدهند. اگر باور داريم خدا جبران مي‌كند. شما كارگر ساختماني داري، قرار بوده روزي هشت ساعت كار كند. شما بگو: ماه رمضان است. من دو ساعت براي خدا تخفيف مي‌دهم. يقين داشته باش خدا جبران مي‌كند و از جاي ديگر مي‌دهد. اگر مي‌توانيم خودمان به خودمان تخفيف بدهيم. كساني كه كارشان دست خودشان است، اگر مي‌توانيم خودمان ساعات كار خودمان را كم كنيم. حتي اگر مي‌توانيم تعطيل كنيم.

يك كسي به امام(ره) گفت: اين ماه رمضان روزها بلند است و خيلي گرما است. گفته بودند: ما وقتي روزه مي‌گيريم به كار ديگرمان نمي‌رسيم. امام فرمودند: روزه خودش كار است. اگر واقعاً چاره دارند، خودشان تخفيف بدهند تا از روزه ماه رمضان لذت ببرند.

كساني هستند كه واقعاً نمي‌توانند از كارشان بزنند. اين دو راه دارد. يك راهش اين است كه انسان مسافرت برود. ولو مسافرت عمدي باشد يعني براي فرار از روزه باشد. البته گفتيم: مسافرت مكروه است. ولي در عين حال چاره نيست.يك كسي كار سنگين دارد و نمي‌تواند روزه بگيرد، مي‌توانند صبح اول وقت 4 فرسخي مسافرت بروند. آنجا روزه‌شان را افطار كنند. وقتي برگشت ديگر وظيفه ندارد روزه بگيرد، در سفر افطار كرده و برمي‌گردد. كشاورزها، نانواها، اگر كساني كار سنگين دارند، يك پيشنهاد است.

مطلب ديگر راجع به دخترخانم‌هايي است كه سال اول است روزه مي‌گيرند، روزها طولاني و گرم است و دخترخانم‌ها توانايي‌شان كم است. پدر و مادرها در خانه غذاي خوب تهيه كنند. حتي داريم كه به مردها توصيه شده كه در ماه رمضان به خانواده‌هايتان توسعه بدهيد. «وَ عَلَى الَّذينَ يُطيقُونَهُ» (بقره/184) اگر كساني نمي‌توانند روزه بگيرند، توانايي ندارند، «فِدْيَةٌ طَعامُ مِسْكينٍ» قرآن مي‌فرمايد بايد كفاره بدهد. اگر دختر خانمي توانايي روزه گرفتن ندارد، كفاره بدهد.

مرحوم آيت الله سيد محمد كاظم طباطبايي يزدي(ره) در عروة الوثقي فرمودند: يكي از شرايط روزه اين است كه براي انسان ضرر نداشته باشد. شما يكوقت يقين داري روزه براي انسان ضرر دارد، يك وقت گمان دارم كه 80 درصد، 90 درصد روزه براي من مشكل است. احتمال عقلايي مي‌دهم كه روزه براي من ضرر داشته باشد. نبايد بگيرم. فرمودند: ضعف كفايت نمي‌كند. روزه گرسنگي و تشنگي دارد. اگر قابل تحمل است بايد ضعف را تحمل كرد. تشويق خيلي اثر دارد. خواهش مي‌كنم در امر روزه داري دختران سال اولي، تشويق كنيد. هم خانواده و هم بستگان تشويق كنيد.

يكي از عزيزان مي‌گفت: خدمت آيت الله مكارم رسيديم. از كتاب سال ولايتي برنامه‌اي در قم هست، كتاب‌هايي با موضوع اهل‌بيت (ع) معرفي مي‌شود. خدمت ايشان رفتيم و گفتيم: امسال كتاب شما انتخاب شده است. ايشان فرمودند: من نزديك هشتاد سال عمر كردم. هيچ آرزويي ندارم. دنبال پول و مقام و شهرت نيستم. ولي همين كه مي‌بينم شما به اين كتاب توجه كرديد، خوشحال شدم. تشويق از نه ساله تا نود ساله جايز است. خانم‌ها، آقايان را تشويق كنند. آقايان، خانم‌ها را تشويق كنند.

بزرگواري مي‌فرمود: مواظب باشيد نكند يك وقت در ماه رمضان آبروي ماه رمضان را ببريم. يعني ما بداخلاقي كنيم، يك مرد يا خانم بد اخلاقي كند كه بچه‌ها بگويند: اين چه ماه رمضاني است؟ آبروي ماه رمضان را نبريم.

در ماه رمضان يكسري مراقبت داشته باشيم. حضرت در نهج‌البلاغه در بخش كلمات حكمت آميز، كلمه 145 مي‌فرمايد: «كَمْ مِنْ صَائِمٍ لَيْسَ لَهُ مِنْ صِيَامِهِ إِلَّا الْجُوعُ وَ الظَّمَأُ» چه بسا روزه‌دارهايي كه از روزه جز گرسنگي و تشنگي سهمي ندارند. فقط يك وظيفه شرعي انجام داديم و هيچ ترقي و تكاملي نداشتيم. «وَ كَمْ مِنْ قَائِمٍ لَيْسَ لَهُ مِنْ قِيَامِهِ إِلَّا السَّهَرُ وَ الْعَنَاءُ» چه بسا شب زنده داراني كه از شب زنده داري‌شان فقط بيدار بودن و خستگي كشيدند. «حَبَّذَا نَوْمُ الْأَكْيَاسِ وَ إِفْطَارُهُمْ» خوشا به حال آنهايي كه مي‌خوابند.  بعضي بيدارند اما بيداري‌شان به گناه كشيده مي‌شود. روزه باشيم ولي فقط گرسنگي و تشنگي است. مراقبت اول اين است كه اين وسايلي كه ما در خانه‌هايمان آورديم، نظير ماهواره، اينها با دعا و قرآن و روزه و نماز و افطار و مراقبت چشم و گوش نمي‌سازد. حداقل در ماه رمضان جمع كنيم. ماه رمضان وسايل گناه را برداريم.

الآن اگر بگويند: اسرائيل با موشك چندين فلسطيني را به شهادت رساند، ما ناراحت مي‌شويم و عليه اين كار اسرائيلي‌ها خشمگين مي‌شويم و تظاهرات مي‌كنيم. ما در برابر موشك نظامي دشمن فرياد مي‌زنيم. آنوقت در برابر موشك فرهنگي دشمن چه مي‌كنيم؟ اين همان دشمني بود كه در داستان تحريم به طفل بيمار سرطاني ما رحم نكرد. آنوقت چطور مي‌شود كه موشك فرهنگي‌اش را خريداري مي‌كنيم و در خانه‌هايمان مي‌آوريم؟

يكي از قضات محترم از دوستان ما بود. به من مي‌گفت: آقاي حسيني اين پرونده‌هاي دادگاه خانواده را ببينيد، چند درصد اين طلاق‌هايي كه امروزه انجام مي‌شود، الآن از هر سه ازدواج يكي طلاق است. ايشان مي‌گفت: چقدر از طلاق‌ها به خاطر خيانت‌هايي است كه در خانواده‌ها است و اين خيانت‌ها به خاطر ديدن برنامه‌هاي خانوادگي است. طري به ما القاء مي‌كنند كه هيچ چيزي براي ما قبيح نباشد. اصلاً گناه معنا ندارد. اين همان شبيه خوني است كه مقام معظم رهبري فرمودند.

حضرت امير نشسته بودند، يك كسي سفره افطار اميرالمؤمني را آورد.اين سفره افطار كيسه‌اي مهر و موم شده بود. يك نفر گفت: آقا از شما انتظار نداشتيم، شما بخيل هستي؟ حالا كسي يك مقدار نان از بغل اين بخورد، چيزي نمي‌شود. حضرت تبسمي كردند. فرمودند: دوست ندارم چيزي وارد معده من شود كه مسير تهيه آن را نمي‌دانم.

خدا مرحوم ميرزا زاهد را رحمت كند. مي‌گويند ايشان يك مبلغي را براي ماه رمضان كنار مي‌گذاشتند. همه اموال ايشان صد در صد پاك بوده است. ولي يك مبلغي را كنار مي‌گذاشته مي‌گفته: من به پاكي اين يقين دارم. اين را براي خرجي رمضان گذاشتم. حداقل سفره رمضان ما حلال باشد. عزيزاني كه هنوز خمس مالشان را ندادند، چه مانعي دارد. به اندازه سفره سحرمان پاك كنيم. به دفتر مراجع تقليد رجوع كنيم بگوييم: آقا، اين پول ما را براي ماه رمضان حلال كنيد.

مرحوم زاهد مي فرمودند: در نجف دزدي بود ولي روزه مي‌گرفت. دم افطار كه مي‌شد خانه مي‌رفت و مي‌ديد همه اموالش دزدي است. گاهي يك دو ساعت از افطار مي‌گذشت، افطار نمي‌كرد. به افرادي التماس مي‌كرد و مي‌گفت: من مال پاكي ندارم. شما يك چيزي به ما بدهيد. مراقبت دوم اين است كه انشاءالله نان حلال سر سفره‌ها ببريم.

آقاي شريعتي: انشاءالله رمضان امسال ما پربار تر از سالهاي قبل باشد و خدا توفيق درك شب‌هاي قدر را به ما مرحمت كند. امروز صفحه‌ي 129 مصحف شريف قرار روزانه‌ي ما است. آيات 9 تا 18 سوره‌ي مباركه‌ي انعام تلاوت مي‌شود. اللهم صل علي محمد و آل محمد و عجل فرجهم.

«وَ لَوْ جَعَلْنَاهُ مَلَكًا لَّجَعَلْنَاهُ رَجُلًا وَ لَلَبَسْنَا عَلَيْهِم مَّا يَلْبِسُونَ(9) وَ لَقَدِ اسْتهُْزِئَ بِرُسُلٍ مِّن قَبْلِكَ فَحَاقَ بِالَّذِينَ سَخِرُواْ مِنْهُم مَّا كَانُواْ بِهِ يَسْتهَْزِءُونَ(10) قُلْ سِيرُواْ فىِ الْأَرْضِ ثُمَّ انظُرُواْ كَيْفَ كاَنَ عَقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ(11) قُل لِّمَن مَّا فىِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ  قُل لِّلَّهِ  كَتَبَ عَلىَ‏ نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ  لَيَجْمَعَنَّكُمْ إِلىَ‏ يَوْمِ الْقِيَامَةِ لَا رَيْبَ فِيهِ  الَّذِينَ خَسِرُواْ أَنفُسَهُمْ فَهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ(12) * وَ لَهُ مَا سَكَنَ فىِ الَّيْلِ وَ النهََّارِ  وَ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ(13) قُلْ أَ غَيرَْ اللَّهِ أَتخَِّذُ وَلِيًّا فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ هُوَ يُطْعِمُ وَ لَا يُطْعَمُ  قُلْ إِنىّ‏ِ أُمِرْتُ أَنْ أَكُونَ أَوَّلَ مَنْ أَسْلَمَ  وَ لَا تَكُونَنَّ مِنَ الْمُشْرِكِينَ(14) قُلْ إِنىّ‏ِ أَخَافُ إِنْ عَصَيْتُ رَبىّ‏ِ عَذَابَ يَوْمٍ عَظِيمٍ(15) مَّن يُصْرَفْ عَنْهُ يَوْمَئذٍ فَقَدْ رَحِمَهُ  وَ ذَالِكَ الْفَوْزُ الْمُبِينُ(16) وَ إِن يَمْسَسْكَ اللَّهُ بِضُرٍّ فَلَا كَاشِفَ لَهُ إِلَّا هُوَ  وَ إِن يَمْسَسْكَ بخَِيرٍْ فَهُوَ عَلىَ‏ كلُ‏ِّ شىَ‏ْءٍ قَدِيرٌ(17) وَ هُوَ الْقَاهِرُ فَوْقَ عِبَادِهِ  وَ هُوَ الحَْكِيمُ الخَْبِيرُ(18)»

ترجمه آيات:

«و اگر آن پيامبر را از ميان فرشتگان بر مى‏گزيديم باز هم او را به صورت مردى مى‏فرستاديم و اين خلط و اشتباه كه پديد آورده‏اند بر جاى مى‏نهاديم. (9) پيامبرانى را هم كه پيش از تو بودند مسخره مى‏كردند. پس مسخره‏كنندگان را عذابى كه به ريشخندش مى‏گرفتند فروگرفت. (10) بگو: در روى زمين بگرديد و بنگريد كه پايان كار تكذيب‏كنندگان چگونه بوده است. (11) بگو: از آن كيست آنچه در آسمانها و زمين است؟ بگو: از آن خداست. بخشايش را بر خود مقرر داشته، همه شما را در روز قيامت- كه در آن ترديدى نيست- گرد مى‏آورد. آنان كه به زيان خويش كار كرده‏اند، ايمان نمى‏آورند. (12) از آن اوست هر چه در شب و روز جاى دارد و اوست شنوا و دانا. (13) بگو: آيا ديگرى جز خدا را به دوستى گيرم كه آفريننده آسمانها و زمين است و مى‏خوراند و به طعامش نياز نيست؟ بگو: هر آينه من مأمور شده‏ام كه نخستين كسى باشم كه تسليم امر خدا شده باشد. پس، از مشركان مباش. (14) بگو: از عذاب آن روز بزرگ مى‏ترسم اگر از پروردگارم فرمان نبرم. (15) در آن روز، عذاب را از هر كه بگردانند مورد رحمت خدا واقع شده است، و اين كاميابى آشكارى است. (16) اگر خدا به تو محنتى برساند، هيچ كس جز او دفعش نتواند كرد، و اگر به تو خيرى برساند بر هر كارى تواناست. (17) و اوست قاهرى بالاتر از همه بندگان خويش و دانا و آگاه است. (18)»

آقاي شريعتي: انشاءالله زندگي همه ما منور به نور قرآن و معطر به عطر صلوات باشد. حاج آقاي حسيني اشاره قرآني امروز را بفرماييد.

حاج آقاي حسيني: آيه‌ي اولي كه تلاوت شد «وَ ما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ إِذْ قالُوا ما أَنْزَلَ اللَّهُ عَلى‏ بَشَرٍ مِنْ شَيْ‏ءٍ» (انعام/91) يكي از بهانه‌اي كه مشركين مي‌گرفتند، مي‌گفتند: خداوند بر پيامبر چيزي نازل نكرده است. مي‌گفتند: چرا پيامبر، بشر است؟ اگر پيامبري بايد باشد بايد فرشته باشد. قرآن مي‌گويد: نه! بايد از جنس خودتان باشد. «جاءَكُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِكُم‏» آن كسي مي‌تواند براي ما الگو باشد كه از جنس خودمان باشد. اگر ما از سيره تربيتي و حكومتي و علوي حضرت علي مي‌گوييم چون كسي از جنس ما است. ولو مقام عصمت و امامت دارد، اما اگر فرشته بود بهانه مي‌گرفتند.

شايد پيام اصلي اين آيه اين باشد كه ما گاهي مي‌خواهيم از پيامبر و اميرالمؤمنين توصيف كنيم، يك چهره‌ي آسماني ملكوتي و دست نيافتني توصيف مي‌كنيم. اين خدمت به اميرالمؤمنين نيست. در عين اينكه اميرالمؤمنين چهره آسماني و ملكوتي دارد، ولي براي ما زميني‌ها اسوه و الگو بوده است.

مراقبت سوم اين است كه يكي از مشكلاتي كه روزه را براي ما ايجاد مي‌كند، مسأله غيبت است. در كتاب تحف العقول از پيامبر نقل شده است: «وَ الْغِيبَةُ تُفَطِّرُ الصَّائِمَ وَ عَلَيْهِ الْقَضَاءُ» (تحف‌العقول/ص13) غيبت روزه را باطل مي‌كند و قضا دارد. نه به اين معني كه بگوييم باطل شد و غذايي هم بخوريم. اكثر فقها فرمودند پاداش معنوي‌اش كم مي‌شود. اما قضاي بعد از رمضان ندارد. اما پيغمبر فرمود: اگر غيبت كردي، گوشه دفترت بنويس، من روز سوم ماه رمضان غيبت كردم، اين روزه باطل شد، بعد از رمضان قضايش را به جا آورم. بعضي از بزرگان مثل شيخ طوسي فرمودند: واجب است قضاي روزه را برجاي آوريد.

خدا فيض كاشاني را رحمت كند. مي‌فرمودند: يك قطره آب روزه را باطل مي‌كند. غبار غليظ، دود روزه را باطل مي‌كند. انوقت مي‌شود با آبروي مؤمن بازي كرد، روزه باطل نشود؟

كسي داشت غيبت مي‌كرد. روزه بود. پيغمبر شنيد، فرمود: برايش غذايي بياوريد. اين چه روزه‌اي است؟!!!

مراقبت مهمي كه بايد بكنيم، روزه فقط عبادت فردي نيست. اميرالمؤمنين فرمودند: وقتي موقع افطار مي‌شد، پيامبر مي‌فرمودند: در خانه را باز كنيد، هركس مي‌خواهد بيايد. امام سجاد فرمود: افطاري دادن به يك نفر از روزه بيشتر ثواب دارد.

در حالات پيامبر داريم، پيامبر از همه جود و سخاوتش بالاتر بود. بيشترين جود و سخاوت پيامبر در ماه رمضان بود. اگر كساني اهل جود و سخاوت هستند، اوج سخاوتشان را بايد در ماه رمضان نشان بدهند.

كساني كه توانايي دارند، در حد توان خودشان اطعام بدهند. كمك كنند. هرچه زودتر و بدون منت و آبرومندانه شروع كنند.

از پيامبر سؤال كردند كه بهترين صدقه چيست؟ فرمودند: صدقه در ماه رمضان است. خيرات به پدر و مادر و بستگان هم در ماه رمضان انجام دهيد.

امام سجاد(ع) يك روز كه روزه مي‌گرفتند، گوسفندي را قرباني مي كردند، خود حضرت شخصاً آبگوشتي را درست مي‌كردند. خودشان غذا را مي‌چشيدند، اين غذا را نزديك افطار كه مي‌شد بين افراد توزيع مي‌كردند. بعد مي‌گفتند: افطار مرا بياوريد. افطار امام سجاد نان و خرما بود. ما اهل اين كار نيستيم. ولي ديگران را شريك كنيم.

بياييم در اين ماه كمي از تجملات سفره‌هاي افطارمان كم كنيم و قدري هم به ياد ديگران باشيم. از خدا مي‌خواهيم كه به ما توفيق بدهد اين مراقبت‌هاي ماه رمضان را در زندگي به جا آوريم.