حجت الاسلام والمسلمین ماندگاری
13/10/90
سوال – شما می گویید که بچه ها به پدرها بگویند که پول حرام به خانه نیاورید . مگر حرام فقط خوردنی است ؟ هزار تا چیز دیگر هم هست که برای تهیه آن باید پول داد . شمامی گویید که پول بد است . مگر انسان تلاش نمی کند که پول بدست بیاور هم برای اینکه به خدا نزدیکتر بشود و هم زندگی بهتری داشته باشد. ما نمی توانیم نقش پول را در جامعه ی امروزی نادیده بگیریم . من ماهی پانصدهزارتومان درآمد دارم که سیصد هزارتومان آن رابابتاجزاه خانه و صد و پنجاه هزار تومان آنرا بابت قسط می دهم و فقط پنجاه هزار تومان برای من باقی می ماند . آیا می شود که من به صاحبخانه بگویم که دارایی من اخلاق خوب و ایمان به خداست ؟ او سر ماه از من اجازه اش را می خواهد . لطف کنید درمورد دارایی بیشتر توضیح بدهید و کمتر در مورد مسائل احساسی صحبت کنید .
پاسخ – پول بد نیست بلکه نوع استفاده از آن مهم است . امیرالمومنین می فرماید: دنیا (پول ) خوب است بشرطی که آنرا در جایگاه خودش قرار بدهیم . من باید بدانم که پول یک وسیله است که امانت است و من برای رسیدن به آن باید تلاش بکنم و بدانم که این پول حساب و کتابی دارد . هستند کسانی که دارایی حلال بدست می آورند و هم خودشان با آن زندگی می کنند و هم با آن مشکلات دیگران را هم حل می کنند . پس ما نگفتیم پول بد است . آیا برای شما نوشته شده است که درآمد شما پانصد هزارتومان است ؟ اگر شما تلاش و تدبیر بیشتری بکنید می توانید درآمد بیشتری داشته باشید . شما نمی توانید درآمد خودتان را به هشت صد هزار تومان برسانید که شرمنده خودتان و زن و بچه تان نباشید ؟ ایشان حتما می توانند . اگر گرگ دنبال کسی بکند تا آنجا که گرگ می دود او هم می دود . در جامعه ی ما شغل ، فقط اشتغال دولتی است . همه می دانند که کار دولتی درآمدش کم است ولی چون استمرار دارد ، همه به آن اطمینان دارند . ما بجای اینکه به سازمان دولتی اطمینان کنیم بهتر است به خدا اطمینان کنیم .چرا ما در کنار کار دولتی ، کار آزاد نمی کنیم؟ ماباید کار بیشتری بکنیم و توکل مان هم بیشتر باشد . در کتب ما کشاورزی ثواب بیشتری دارد زیرا در کشاورزی به ما تضمین نمی دهند . در کشاورزی شما کار خودت را انجام می دهی و بقیه ی کار را به خدا می سپاری . یک کارمند دولت احساس می کند که نباید خیلی به خدا وصل باشد زیرا سر ماه حقوقش را می آید. یکی از فرمول های رزق حلال فکر و تدبیر است . ما گاهی اوقات مسیر تدبیر را از خودمان می گیریم و با استخدام در یکی از مشاغل دولتی حتی خدماتی ، قدرت مانور خودمان را کم می کنیم . در شغل آزاد فرد احساس می کند که اگر تلاش بیشتری بکند درآمدش هم بیشتر می شود ولی کارمند احساس می کند که هر چه تلاش می کند حقوقش ثابت است . اگر ایشان راهی به جز درآمد پانصدهزار تومان ندارند باید تلاش بکنند محلی را برای خانه اجاره بکنند که کرایه اش معقول تر نسبت به درآمدشان باشد. ما به هیچ وجه مجوز برای روزی حرام نداریم . ما با دست خودمان ، خودمان را در اضطرار می اندازیم . مثلا ما حاضریم با ماهی پانصدهزارتومان یک شغل دولتی داشته باشیم . من با این حقوق پانصد تومانی باید خانه ای را اجاره کنم که قیمت آن صد هزار تومان باشد . شما باید تلاش کنید که این کار را انجام بدهید . گاهی ما با دست خودمان ، خودمان را در چاه می اندازیم و بعد می گوییم :خدایا ما چاره ای نداشتم . امام باقر (ع) فرمودند : یک پایه ی کمال انسان ، تدبیر در معیشت است . انسان موجودی در راه رشد است. در قدیم همه شغل آزاد داشتند . در شغل آزاد هر چه تلاش بیشتربکنی درآمد بیشتری داری ولی در شغل اداری حقوق ثابت است. در مشاغل اداری توکل کمرنگ تر می شود . ما باید باور کنیم که در رزق و روزی مان ، یک قرارداد با خدا داریم . خدا با ما شریک می شود و ما باید تلاش با تدبیر و توکل داشته باشیم . ما هنوز این را باور نکرده ایم . ما فکر می کنیم که برای رزق و روزی یک طرف ما هستیم و یک طرف شرکت ماست . اگر حرکت ما بیشتر بشود برکت خدا هم بیشتر می شود. الان بازنشستگی ها زودرس شده است و فرد بازنشسته جوان دیگر تلاش نمی کند . اصلی ترین عامل رزق و روزی سعی و تلاش و فکر کردن است. ما این کار را نمی کنیم و بعد ما از خدا گِله می کنیم .
سوال – شما در مورد محل تامل بودن برخی از فعالیت بانک ها گفتید . شما در دل من که همسرم کارمند ساده یک بانک است و از صبح کار می کند، دلهره انداختید. وطیفه ی ما چیست ؟
پاسخ – ما از چند بُعد باید به آن توجه بکنیم . نظام مقدس جمهوری اسلامی آمده است تا احکام اسلامی را پیاده بکند. احکام اسلامی در بخش درآمد و معاملات خیلی سخت است . ما اعتقاد داریم که در بخش بانکداری و موسسات مالی قوانین اسلامی با دقت پیاده نمی شود . ما داریم به سمت اسلام حرکت می کنیم .اما الان اسلام کاملا اجرا نمی شود . قراردادهایی که در بانکها وجود دارد و مردم بر اساس آنها سود می دهند و سود می گیرند ، شرعی است . اما این کاغذ موجب حلال شدن نمی شود بلکه اجرای این قرارداد موجب حلال شدن است . مثلا در قرارداد مضاربه ، من مبلغی به شما می دهم و می گویم که فلان درصد سود برای من و بقیه برای شما و اگر ضرر هم کردیم آنرا تقسیم می کنیم . این یک قرارداد مضاربه ی شرعی است و هیچ اشکالی هم ندارد. شما می توانید بگویید که من الان علی الحساب ماهی سی هزار تومان بابت یک میلیون کارکرد به شما می دهم و در آخر سال با هم مصالحه می کنیم . این کار اشکالی ندارد . ولی اگر من بگویم که من یک میلیون به شما می دهم و شما هر کاری می کنید ،ماهی سی تومان به من بدهید، این پول نزول و حرام می باشد . اینکار جنگ با خداست . الان مردم به زبان می گویند که ما داریم از بانک نزول (بهره) پول مان را می گیریم . امام می فرماید که اگر این کلمه ی نزول را بگویید پول تان حرام می شود. روایت داریم که یک درهم ربا بالاتراز هفتاد مرتبه عمل منافی عفت با مادر خود در خانه ی کعبه است . الان این گناه در جامعه خیلی زیاد شده است . مسئولین بانکها مردم را به سمت صوری نگاه کردن به قراردادهای بانک سوق ندهند. جعاله ،مضاربه و مشارکت یک قاعده ی شرعی است و باید به احکام آن عمل بشود . یکی از مسائل رزق حلال دانستن مسائل شرعی آن است . مردم نمی دانند و براحتی لقمه شان را حرام می کنند . مردم سپرده به بانک می دهند و قرارداد می نویسند و سود علی الحساب می گیرند و بعد زیاد و کم آنرا حساب می کنند ، این شرعی است ولی اگر کسی می گوید پول به بانک می دهم و بهره یا نزول آنرا می گیرم این حرام می شود. اگر شما وام می گیرید و سود آنرا می دهید در واقع دارید به قراردادتان عمل می کنید . پس به قراردادها عمل بشود و کلمات ما بصورت شرعی رد و بدل شود . اگر مستاجر به صاحبخانه بگوید که پول پیش پنج میلیون تومان را ده میلیون تومان بکن و بجای اجاره دویست تومان ، صدتومان بگیر ، این حرام است . چون به صاحبخانه پول قرض می دهد که بجای آن قرض می خواهد اجارهی کمتری بدهد ، این حرام است . شما باید قرارداد را این طور بنویسید: اجاره ی به شرط رهن .( خانه را بشرطی ماهی صد تومان می دهم که مستاجر ده میلیون تومان به من قرض بدهد ) یکی از رموز حلال شدن لقمه ها همین کلمات شرعی است که ما می گوییم . الان در طلافروشی ، طلای شکسته می دهند و به اندازه آن طلای سالم می گیرند و مبلغی هم می دهند ، این کار حرام است . شما باید طلای شکسته ی خودتان را بفروشید ، این یک معامله است و بعد یک طلای دیگر بخر ، این معامله شرعی است . اگر مسئله شرعی را بپرسند راه حلال شدن آن وجود دارد . توصیه من به بانک ها و مسئولین بانک ها و کارمندها این است که مردم را به سمت قراردادهای صوری سوق ندهد . زیرا با این کار هم مردم را سمت گناه سوق می دهند و هم لقمه ی خودشان شبه ناک می شود. اگر وام را برای دار قالی می گیرید و با آن ماشین می خرید ، این اشکال شرعی دارد . دولت باید اعطای وام را راحت بکند و مردم را وادار به دروغ نکند . اگر مجبور شدند که وام بگیرند حتما سوال بکنند. جهل به معامله معامله را باطل می کند . پس اگر ما معامله ای را در بانک امضا می کنیم باید مفاد آنرا بدانیم . دین ما سخت نیست بلکه دقیق است . ازدواج و رابطه ی نامشروع چه فرقی با هم دارند ؟ در ازدواج فقط کلمه ی زوجت و قبلت را گفته اند ولی در رابطه ی نامشروع این کلمه را نگفته اند . پس شما براحتی لقمه ی خودتان را حرام نکنید .
سوال – سوره زمر آیات 48 تا 56 را توضیح بفرمایید .
پاسخ – آیه 54 می فرماید :به سوی خدا برگردید و تسلیم بشوید. موقعی که قیامت فرا برسد برگشت به سوی خدا سودی اندارد. حلال خوردن با حرام خوردن خیلی شباهت دارد . یکی از رموز بندگی این است که خدا برای بندگی ما یک سفره ی حلال گذاشته است و شیطان یک سفره حرام گذاشته است . این دو خیلی بهم شبیه هستند . شاید تفاوت فقط در نیت باشد . خدایا آنچه که تو گفتی من قبول دارم نه آنکه شیطان گفته است .
سوال – شوهر من در آشپزخانه ی یک شرکت کار می کند . او هر روز اضافه ی غذاها را به خانه می آورد . مسئولین شرکت اجازه نمی دهند که شوهرم غذاها را به خانه بیاورد و در شب آنها را دور می ریزند . راهنمایی بفرمایید .
پاسخ – دین به ما می گوید که جوری با بچه ها و زیر دستان مان رفتار نکنیم که آنها مجبور بشوند از راه حرام خودشان را تامین بکنند. مثلا پدر به بچه اش پول تو جیبی نمی دهد و بچه همین پول را از جیب پدر بدون اجازه بر می دارد . اگر شما پدر این پول را خودت به بچه ات می دادی ، این پول حلال بود، برای بچه ات برکت می کرد ،می توانستی از او حساب و کتاب هم بکشی و او را هم تربیت هم بکنی . تو به بچه ات پول ندادی ، او دزدی کرد و نمی توانی از او حساب و کتاب هم بکشی . چرا عاقل کند کاری که باز آرد پشیمانی ؟ مسئول آشپزخانه ها ، در آخر بگویید که همه می توانند به اندازه ی نیاز از این غذاها ببرند . با این کار هم اسراف نمی شود و هم آنها شما را دعا می کنند . آنها بدون اجازه این کار را می کنند و خلاف می کنند . در موردغیبت هم همین طور است . وقنی ما راه گفتگو را می بندیم طرف غیبت می کند . اگر ما راه گفتگو را باز بگذاریم پشت سر ما غیبت نمی کنند. ما باید راه حلال را باز بگذاریم که راه حرام بسته بشود .
سوال – پدر ما اهل خمس دادن نبوده است ولی او با اصرار ما برای پرداخت خمس مالش مراجعه کرده است و چهارصد هزار تومان خمس مال او شده است . نظر ما این است که خمس مال پدرمان بیشتر از اینها می شود. ولی پدرم این را قبول نمی کند که دوباره مال خودش را حساب کند . راهنمایی بفرمایید .
پاسخ – یکی از زمینه های لقمه ی حرام زمینه ی خانوادگی است . وقتی خانواده زیاد مصرف کند پدر را به سمت مال حرام سوق می دهد . این کار فرزندان خیلی زیباست . حالا که پدر شما به حرف شما گوش داده است دست او را ببوسید . دستور اسلام این است که شما به پدرخوش بین باشید و چون به حرف شما گوش کرده است باید دست او را ببوسید . شما که مجتهد نیست . به پدرتان حسن ظن داشته باشید . شما مواظب باشید با سخت گیریهای بیش از حد و بدبینی پدرتان را از کار خیر پشیمان نکنید . یکی از فرمولهای برکت ادای واجبات مالی است . در مورد خمس باید گفت که هر انسانی دوست دارد برای اینکه مال او برکت پیدا کند شریک داشته باشد و هر چه اعتبار شریک بالاتر باشد برای فرد بهتر است . آیه 41 سوره ی انفال که در مورد خمس است می فرماید که خدا و پیامبر را در مال خودتان شریک کنید . ما روی اموال مان تابلویی بزنیم که یک پنجم مال ما برای خدا ، رسول و فرزندان رسول است . درخمس اعتقاد به توحید موج می زند . شیطان به ما می گوید که این دسترنج تو است چرا آنرا به دیگران می دهی ؟ ولی انسان موحد می گوید که سرمایه ، آب ، خاک و نور را خداداد و من کارگر خدا هستم . یعنی انسان موحد اعتقاد دارد که صاحب مال خداست و من کارگر هستم . اگر من حق خدا را در مال خودم محفوظ بدارم یعنی مال خودم را جدا از خدا ندیده ام . در خمس دعا هم هست . امام رضا (ع) می فرماید : پردات خمس ما را در راه مکتب یاری می کند . چون بخشی از خمس برای ترویج دین مصرف می شود و بخشی از آن برای فقرا مصرف می شود. وقتی شما خمس می دهید مشمول دعای امام رضا (ع) قرار می گیرید . شما از خمس مال تان یک لقمه به دیگران می دهید ولی آنها هزاران دعا برای شما می کنند. ظاهر خمس کم کردن مال است . اما باطن خمس هم برکت پیدا کردن هم شراکت هم سرمایه گذاری آخرت است . فردی گفت که من پولی ندارم که خمس بدهم . من به او گفتم که شما می خواهید از بانکی وام بگیرید. ابتدا باید یک دفترچه در آنجا باز کنید . هر کس می خواهد از خدا و پیامبر وام برکت بگیرد برای خودش دفترچه (سال خمسی ) باز کند .
سوال – من در سال 80 مبلغ یک میلیون و پانصد هزار تومان از بانک وام گرفته ام .الان بعد از گذشت چندسال ، من بعلت فقر و تنگدستی نتوانستم آنرا پرداخت بکنم اصل و سود و آن شش میلیون تومان شده است . آیا این کار صحیحی است که بانک ها انجام می دهند ؟
پاسخ – این قطعا شبه دارد . این مشکل بانک ها باید حل بشود . این دیر کرد و جریمه ها ی بانک به گفته ی مراجع تقلید و رهبر انقلاب اشکال دارد . در مکتب ما قرض گرفتن مکروه است . پس تا جایی که امکان دارد نباید قرض گرفت . در کتب ما دیر پرداخت کردن هم گناه است . روایت داریم : معطل کردن کسی که می تواند قسط خودش را بپردازد ولی آنرا به تاخیر بیندازد ظلم است . اینکه مردم قسط های شان را عقب بیندازند یک عادت شده است . بعضی ها کارهای خودشان را در اولویت قرار می دهند ولی قسط بانک را پرداخت نمی کنند. کسی که واقعا از روی ناچاری وام گرفته است و الان قدرت پرداخت را ندارد ، بانکها باید جریمه های این شخص را ببخشند . برای این فرد باید یک چاره ای اندیشیده بشود تا دچار حرام نشود .
سوال – فرمول کلی رزق حلال در زندگی چیست ؟
پاسخ - در دین ما برای رزق حلال فرمولی وجود دارد. عناصر این فرمول عبارتند از : اعتقاد به رازقیت خدا، تلاش حداکثری مدبرانه ، متوکلانه و صبورانه ، قناعت خود و خانواده ، پرهیز از هر حرامی که لازمه اش پرسش شرعی است، داشتن انصاف ، صدقه ، احسان و نیکوکاری ، سحر خیزی ، نمازاول وقت ، صله ی رحم و خوش اخلاقی .
خدایا باران رحمتت را بر ما نازل بفرما ، خدایا گناهانی که مانع نزول رحمت تو شده اند از ما ببخش و بیامرز ،خدایا لذت حرام را از ما بگیر و لذت حلال را به ما بچشان .