آداب عزاداری و سرفصل های آداب عزاداری چیست ؟
پاسخ – با تشکر از همه ی آنهایی که اقامه ی عزای حسینی می کنند چه از آن بچه هایی که هیئتهای کنار کوچه ای دارند و چه کسانی که در مسجدها و حسینیه های بزرگ عزاداری برپا می کنند چه از آن خانم هایی که در خانه دورهم دیگر جمع میشوند . این روز ها همه مشغول عزاداری هستند و هرکس هم می خواهد یک جوری در این قضیه مشارکت داشته باشد . ضمن ارج نهاندن به همه ی عزیزان و عزاداری ها و تاکید بر حفظ این ها که به تعبیر امام این انقلاب را عاشورا زنده نگه داشته است ، من چند نکته را اشاره می کنم . نکته ی اول اینکه ما در فرائض دینی مان واجبات در درجه ی نخست است .بعد نوبت به مستحبات میرسد . بعد نوبت به ترک مکروهات میرسد . در روایت داریم : عابدترین مردم کسی است که واجباتش را خوب انجام بدهد . مبادا واجبات لطمه ببیند . آنچه که به گردن ما فریضه است یعنی عزاداری ما موجب فوت نمازمان نشود . عزاداری ما موجب ترک خمس مان نشود .بگوییم که این هزینه را برای عزاداری امام حسین (ع) کردیم و دیگر خمس نمی پردازیم . عزاداری ما موجب نشود که چیزی که به گردن ما لازم است انجام ندهیم . مثلا مالی که با آن عزاداری می کنیم باید مباح باشد . مال باید حلال باشد . اهمیت به واجبات نخستین نکته است . سیره ی امام حسین (ع) هم این جوری بوده است . در ظهر عاشورا چند نفر از اصحاب بیشتر نمانده بودند اکثر اصحاب قبل از ظهر شهید شدند ، پشت سرامام نماز جماعت و سر وقت خواندند . آن هم مقابل دشمن که باعث شهادت بعضی از آنها شده است . اینها میرساند که هیئت های عزاداری ما روز عاشورا و تاسوعا برنامه را جوری تنظیم کنند که اول اذان به نماز بایستند و لطمه ای به نماز وارد نشود . گاهی اوقات دیده میشود که در مسجدی نماز جماعت است . چند ردیف دارند نماز میخوانند و عده ای هم کنار کوچه ایستاده اند و منتظر هستند که نماز تمام بشود و آنها عزاداری کنند . هر دو کار خوب است ولی چرا یک خوب را فدای خوب دیگر کنیم ؟ عزاداری خوب است ولی در نماز جماعت هم شرکت کنید . نکته ی دومی که تاکید می کنم این است که ما در هر حال در انجام هر کاری باید از آزار مردم بپرهیزیم . فتوی بعضی از مراجع و امام این است که در مکه طواف باید بین مقام ابراهیم و خانه ی خدا باید در فاصله 13 متری باشد ولی تاکید میکنند که اگر باعث آزار مردم میشود و زحمت دارد لازم نیست . اگر قرار باشد انجام واجبی باعث لطمه به دیگران بشود ، شرع این اجازه را به ما نمی دهد. آقایانی که متصدی هیئت ها هستند مواظب باشند که جلوی پارکینگ مردم ماشین پارک نکنند . و موتور جلوی خانه ی مردم نگذارند . البته من از مردم درخواست میکنم که دراین ایام کمی کوتاه بیایند و حتی بگویند که از پارکینگ های خانه ی ما هم استفاده کنید . لامپ های جلوی خانه را هم روشن میکنیم .اگر در کوچه ای ده تا خانه است و یک خانه روضه دارد آن نه خانه میهمان نیستند و این صاحبخانه میزبان ، این روضه مال این کوچه است . پس صاحب خانه باید ماشینش را در خانه ی پدرش بگذارد تا پشت در خانه فضا برای عزاداران باشد. دسته جات عزاداری مراعات بعضی مکانها مثل بیمارستانها را بکنند . نکته سوم این است که تاکید بر عزاداری سنتی است . خیلی ها می پرسند که چه جوری عزاداری کنیم ؟ سینه بزنیم یا نزینم ؟ این نوع پرچم را برداریم یا برنداریم ؟ آیا میشود یک دستورالعمل خاصی بدهید ؟ عزاداری به فرهنگ ملتها آمیخته است . اگر پدر یک خانواده در تهران از بین برود و یک پدری در کرمان از بین برود آیا هر دو خانواده یک جور عزاداری میکنند ؟ خیر . هر کدام با فرهنگ خودشان عزاداری میکنند . مثلا اگر در فلان استان ما نخل بلند میکنند این یک نماد عزاداری و فرهنگ مردم است . جای دیگری می بینید که این نماد در سنگ زنی و گنجاندن در نوع اشعار است . تا مادامی که حرام الهی با آن مخلوط نشود اشکالی ندارد ولی اگر غنا و موسیقی در کار آمد و یا اشعار بگونه باشد که وهن اهل بیت باشد اشکال دارد . نکته ی چهارم اخلاص در عزاداری است . به تعداد عزاداران نگاه نکنید . مجلس باید برای خدا باشد . چرا مسجد قبا در تاریخ مانده است؟ زیرا بنیان آن برای تقوا است . چرا مسجد ضرار از بین رفته است ؟ زیرا روی هم چشمی مسجد قبا ساخته شده است . این ها در خانواده ها خیلی مهم است.بعضی خانواده ها عزاداری میگیرند و چند شب شام می دهند . خواهر یا برادر این آقا می گوید که برادر من چند شب شام داده است ولی من نمی توانم بدهم ولی چای و خرما هم کم است . خیر این چای و خرما هم خوب است و به او نگاه نکنید . لا یکلف الله نفسا الا وسعها . همه ی مردم در عزاداری مشارکت کنند . الان که در آستانه تاسوعا و عاشورا هستیم . همه حتی با یک پرچم زدن در خانه شان خودشان را در عزاداری دخیل کنند . و اگر با اخلاص باشد ماندگار میشود . گاهی مجلسی با دو نفر تشکیل شده است و مرضی امام زمان (عج) بوده است . امام چقدر خالصانه برای اباعبدالله عزاداری میکردند . امام در هیچ حادثه ای جلوی دوربین اشک نمی ریخت حتی در شهادت عزیزترین افراد این مملکت مثل کوه ایستاه بود ولی تا مرحوم کوثری السلام علیک یا ابا عبدالله می خواند شانه های امام می لرزید . آیت الله گلپایگانی در روز عاشورا خانواده اش را جمع میکردند و این مرجع جهانی خودش روضه می خواند . این می رساند که در خانه ی خودم هم می توانم با تعداد کم عزاداری کنم . پس در عزاداری از ریا پرهیز کنیم . نکته ی پنجم این است که اهل بیت گفته اند که وقتی دور هم جمع میشوید یکی از کارهایتان احیاء امر ما باشد . یعنی کلمات و احادیث و روایات . در عزاداری هم آن فردی که سخنرانی میکند احترام دارد و هم آن عزاداری احترام دارد ، در هر دوی آنها شرکت کنیم . هر کدام در جای خودش باشد و از یکدیگر تکریم کنند . این سخنرانی ها معرفت ما را بالا می برد و آموزش دین به ما میدهد . در روایت داریم : اول دین معرفت است . امام حسین (ع) در روز عاشورا خیلی خطبه خواندند . ایشان در آن روز خیلی مصیبت دیدند . چقدر خطبه خواندند و چقدر مصیبت خواندند ؟ بالا سر علی اکبر آمد . مصیبت خواند که تو رفتی و پدرت تنها ماند . آمار خطبه ها و ادعیه های امام حسین (ع) به مراتب بیشتر از مصیبت خوانی است . مصیبت نمک آش است .نباید جایش با آش عوض بشود . آخرین نکته هم این است که ما در عزاداری نباید مرتکب حرام بشویم . عزاداری نباید موجب غصب در ملک یا مال کسی بشود . محرمات با عزاداری ما آمیخته نشود . محرمات شکلی و محتوایی هستند .یک موقع شکل حرام است . اینکه آقایان عزاداری میکنند و خانم ها بیننده هستند . این خیلی بد است . چرا باید این طور باشد ؟ زینب کبرا در روز عاشورا تماشاچی بود یا حاضر در صحنه بود ؟ زینب بالای سر شهدا نیامد ؟ زینب بچه ها را آرام نکرد ؟ زینب در دوروازه ی کوفه خطبه نخواند ؟ نجنگید ولی خط حسین را ادامه داد . جهاد بر زن نیست ولی عزاداری بر زن هست . مسئولان هیئت ها تنظیم کنند که آقایان ساعت نه صبح و خانم ها ساعت ده صبح عزاداری کنند . در راه پیمایی حضور داشته باشند بجای ایستادن و تماشاچی بودن این کار را بکنند . بصورت یک راهپیمایی با شعار آرام عزاداری کنند .البته من نمی گویم که خانم ها به خیابان بیایند . وظیفه ی ما است که تکریم کنیم و اگر اشتباهاتی دیدیم تذکر بدهیم .
سوال – سوره نساء آیات 11- 7 را توضیح دهید .
پاسخ – آیات در مورد ارث است ولی در آیه 9 می فرماید : مردم باید از خدا بترسند و وقتی حرف می زنند استوار و محکم حرف بزنند . در جای دیگر قرآن هم داریم. صحبتی سدید است که مبنا داشته باشد و از روی استدلال باشد ، از روی هوا نباشد که بگوییم طرف خورده و برده و بعد معلوم بشود که حرف دروغ است و آبروی طرف رفته است . تازه اگر هم حرف درست باشد نباید آبروی کسی را ببریم . عزاداران و هیئت ها در این روزهای قرآن را فراموش نکنند . اینکه سر اباعبدالله بالای نیزه قرآن خوانده ، در ورود به کربلا قرآن خوانده ، در خروج ازمدینه قرآن خوانده ، شب عاشورا قرآن خوانده ، این ها می رساند که قرآن باید برای ما محور باشد. نامه ای که امام برای مردم کوفه نوشتند اول آن با قرآن شروع شده بود . فرمودند : امام کسی است که قرآن را پیاده می کند . توصیه میکنم در شب عاشورا و تاسوعا ، خواندن قرآن و تفسیر آن در مجالس را فراموش نکنید .
سوال – راز جاودانگی و ماندگی تاسوعا و عاشورا در چیست ؟
پاسخ – جاودانی و ماندگاری هر حادثه ای دلایلی برای خودش دارد . خیلی اتفاقات در تاریخ افتاده و فراموش شده است یا اگر مانده منفی مانده است .ممکن است که ما از یزید و قابیل نام ببریم ولی بعنوان یک چهره ی منفی نام می بریم . اگر یک جریانی در قلب های اقشار مختلف ماند و یک محبت و حرارتی ایجاد کرد که هیچ وقت سرد نمیشود ، دلیل دارد و نمی تواند تصادفی باشد . این ماندگاری چندین علت دارد . اولی این است که اراده ی الهی است . وقتی خدا اراده کند که چیزی ماندگار بشود میشود . خدا اراده کرد نام ابراهیم بمانند لذا ماند . خود ابراهیم هم دعا کرد و تمام فرقه ها برای ابراهیم احترام قائل هستند . اراده ی خداوند هم بخاطر این است که آن حادثه صلاحیت ماندگاری و همیشگی شدن را دارد . وقتی ابراهیم هاجر و اسماعیل را به سرزمین مکه آورد و خواست آنها را تنها بگذارد گریه اش گرفت . و دعا کرد که خدایا دلهای مردم را به اینها جذب کن . الان همه دلها به سمت این دو جذب شده است . همه جا حرف اسماعیل ، هاجر ، منا ، صفا ، مروه و هجر اسماعیل که باید درو آن بچرخی و بنا به قولی آنجا خانه ی اسماعیل است . وقتی قنداقه ی حسین را بدست پیامبر دادند ، پیامبر هم همین دعا را کرد . خدایا دلهای مردم را به حسین من جذب کن . پیامبر فرمود : شهادت حسین من در دل مردم حرارتی ایجاد میکند که هرگز سرد نمیشود . عامل دوم حق محوری است . سوره رعد آیه 17 خدا مثالی از حق و باطل می زند . می فرماید : وقتی باران از آسمان می آید و چاله ها پر میشود و سیل راه می افتاد ، روی سیل حباب هایی تشکیل میشود و می فرماید که باطل مثل این حباب ها هستند و حق مثل آب است . آب می ماند و حباب از بین می رود . پس حق می ماند و باطل از بین می رود . ما جذب حق میشویم . چون امام حسین (ع) حق و سپاه دشمن باطل بود ، امام ماندگار شد و اگر هم نام باطل ماند به باطل بودن شان ماند . گاندی می گوید که امام حسین (ع) الگوی من است . او مسلمان هم نبود . در باره ی امام حسین (ع) مستشرقین و غربی ها کتاب نوشته اند . عامل سوم عمل صالح است که اگر برای خدا باشد می ماند و محبوبیت ایجاد میکند.قرآن می فرماید :اگر کسی ایمان و عمل صالح داشته باشد خدا عملش را ماندگار میکند و محبتش را در دلها می اندازد . همان که میگویند : تو نیکی کن و در دجله انداز است . حضرت زهرا (س) سه شب نان به اسیر ، یتیم و مسکین داد و کسی هم خبر نداشت و واقعا هماهنگی نبود ولی سوره ی هل اتی نازل شد و ماندنی شد . وقتی حضرت علی (ع) در مسجد هنگام رکوع انگشترش را به فقیر داد کسی نبود . چه کسی او را مطرح کرد ؟ سوره ی مائده آیه 55 می فرماید : انما ولیکم الله و رسوله . عمل امام حسین (ع) خالص بود . عمل صد در صد صالح در یک بیابان تفتیده تمام شد ولی خدا آن را منتشر کرد . عامل چهارم که اهمیت دارد جامعیت عاشورا است . عاشورا یک حادثه ی تک بعدی نیست . حادثه هایی بوده اند که یک بعدی بوده اند مثل مبارزه با ظلم ، مبارزه برای رسیدن به قدرت اما حادثه ی عاشورا ابعاد مختلفی دارد . اخلاص ، نماز ، قرآن ، تقوی ، ایثار و همه چیز دارد . یک نمایشگاهی است که تجلی اخلاق و معارف و احکام فقهی است . یکی از نویسندگان می نویسد : کربلا اردوگاه فضائل و دشمن اردوگاه رذائل بود . این طرف نماز ، قرآن ، دعا و سبقت گرفتن به کار خیر و آن طرف دشمنی کینه و رذائل . وقتی یک حادثه ای جامع باشد ماندگار میشود . یکی عرفانش را می گیرد ، یکی شعرش را می گیرد و یکی فدا شدن شش ماه اش را می گیرد . درستی و درشتی در مقابل هم هستند ، زشتی و زیبایی مقابل هم هستند و نکته آخر عناصر است که باعث ماندگاری میشود .در راس عناصر امام حسین (ع) است که شمس است . ماه بنی هاشم است و اصحاب نجوم هستند یعنی نهضتی که شمس و قمر و نجوم دارد . در نهضت هایی که تابحال داشته ایم رهبری امام معصوم نبوده است . بعد از کربلا مختار قیام کرد ، علی بن زید قیام کرد ولی در راس نهضت کربلا یادگار آل کساء است . از امام صادق سوال شد که چرا شهادت امام علی (ع) یا شهادت امام حسن (ع) مثل شهادت امام حسین (ع) نشد ؟ بخاطر نوع شهادتشان بود ؟ امام فرمود : مرگ حسین مرگ همه ائمه بود . او عصاره پنج تن بود . در شب عاشورا وقتی حضرت زینب او را خطاب میکند می گوید : ای باقی مانده از گذشته ، ای حسین . او آخرین فرد از آل کساء است . خورشید که بالا بیاید نجم دیده نمیشود . اگر خورشید امام حسین (ع) نبود هر کدام از ستارگان کربلا خودشان یک خورشید بودند . نقش زینب کبری و خانواده اش هم که این حادثه را مطرح کردند در ماندگاری کربلا مهم بود .
سوال – سیر عزاداری تا به امروز را توضیح دهید .
پاسخ – اولین عزاداری در گودی قتلگاه با عزاداری زینب شروع شد . بعد در مدینه امام سجاد (ع) هر وقت آب میدید اشک می ریخت اما اجازه ی عزاداری رسمی نبود . عزاداری ها صرفا فردی بود . هم در کربلا فردی بود و هم در مدینه بخاطر فضایی که بود ، عزاداری فردی بود و حدود 34 سال عزاداری ها این طوری بود . در زمان امام باقر(ع) و امام صادق (ع) مجالس ابتدایی و ساده بود . امام صادق (ع) می نشست و مجلس تشکیل میداد و کمیت میخواند و او گریه میکرد و بعد رسما مجلس تشکیل میشد و رسما روز عاشورا مطرح میشد . در زمان امام سجاد (ع) نمی توانستند عاشورا را مطرح کنند . بعد زمان امام رضا (ع) مجالس نیمه رسمی میشود و مردم هم عزاداری میکنند و بعد رسمیت در زمان حکومت های شیعی است مثل زمان آل بویه . و بعد در دروان صفویه اوج میگیرد و بعد از انقلاب اوج بیشتری گرفت .
دو دعا در کنار هم میکنم . یکی اینکه خدایا شفاعت حسین را نصیب ما بکن و دیگری اینکه ما را کنار حسین ثابت قدم بدارد .