همت یعنی چه و چطور می توانیم همت مضاعف داشته باشیم ؟
پاسخ - امسال بعنوان کار مضاعف و همت مضاعف نامیده شده است . واژه ی همت یک واژه ی عربی است و در روایات ما هم زیاد به آن اشاره شده است . حدیث داریم : ارزش هر انسانی به اندازه ی همت اوست . در دعا هم داریم : خدایا من از همت ، بلندترینش را از تو میخواهم . امام صادق (ع) میفرماید : سه چیز انسان را از رشد باز می دارد ، یکی کوتاه همتی است ، قدرت چاره اندیشی نداشته باشند و ضعف تصمیم گیری و اندیشه . همت یعنی تلاش هدفمند . ما یک وقت کاری انجام می دهیم بدون هدف ولی من کاری را انجام میدهم برای هدفی ، تلاشی را بکار می برم برای رسیدن به هدفی . فرض کنید بنده می خواهم کارشناسی ارشد قبول بشوم ، همتم را معطوف میکنم ، مطالعه میکنیم ، کوشش می کنم برای اینکه به این برسم . همت دوجور است ، همت پاک و همت ناپاک . حدیث داریم : بعضی همت ها همت انسانهای زیرک است و بعضی همت انسانهای کوتاه فکر . اگر کسی تمام تلاشش فقط در حد سطح دیپلم باشد ، این همت کوتاه است البته این با آرزوهای بلند ، آمال و خیال پردازی هم متفاوت است . همت بلند یعنی اینکه کسی می گوید : ما هفتاد سال عمرمیکنیم و تلاش مان را هم دراین دنیا میکنیم . خانه میخریم ، کارهای دنیایی انجام می دهیم ولی حیف است که عمر را همه اش صرف امور دنیایی بکنیم و بهتر است صرف امور آخرتی بکنیم و برای خودمان بهشت بخریم ، به این همت عالی میگویند . حدیث داریم : همت مومن بیشتر برای آخرت است تا برای دنیا . بچه هنوز ناهار نخورده ، میگوید مامان شام چه داریم ؟ یعنی تمام هم و غمش این است که شام و ناهار چه بخورد . حضرت علی (ع) می فرماید : هرکس همه ی هم و غمش برای شکمش باشد ، تمام ارزش آن به اندازه ی فضولات شکمش است . نمی گوید من امشب بخوابم و نمازم را اول وقت بخوانم یا بلند بشوم و نماز شب بخوانم یا اینکه امشب با وضو بخوابم که بعد از نماز صبح درس بخوانم . یکی هم میگوید بخوابم که صبح بلند بشوم و صبحانه ی خوبی بخورم . پس اگر تلاش شما در بُعد مادی رفت ، همت شما هم مادی میشود و اگر تلاش شما در بعد معنوی بود ، همت شما هم معنوی میشود . مثلا شما و من نماز می خوانیم ولی نماز یکی عرشی و نماز یکی فرشی میشود . چرا ؟ یکی نماز می خواند زیرا می گوید : خدا گفته و من خدا را دوست دارم و میخواهم با او حرف بزنم . حالا یک می گوید که من الان نماز می خوانم چون اگر نخوانم به جهنم می روم یعنی از ترس جهنم می خوانم و اگر خدا جهنم نداشت ، نماز نمی خواند . یکی میگوید : من نماز می خوانم چون خدا بهشت میدهد و ما میخواهیم درآن دنیا هم خوش باشیم ، نهر شیر و عسل و کاخ داشته باشیم . یکی هم میگوید که بابام گفته اگر نماز نخوانی ، از تو راضی نیستم و یکی هم می گوید که من می خواهم استخدام بشوم و باید دیده بشوم و در گزینش بگویند که این اهل نماز است . کسی که نماز جمعه میرود ممکن است تمام این علتها باشد . حضرت علی (ع) می فرماید : اگر بهشت و جهنم هم نبود من باز هم عبادت میکردم . فکر نکنم که ما این جوری باشیم یعنی به ما بگویند که همه به بهشت می روند و جهنمی هم نیست . اینکه می گویند : همتت بلند باشد یعنی هدف بزرگ و عالی داشته باشید . حضرت امیر می فرماید : هر کس همتش پست است ، خوبی هایش هم کم است . فردی خدمت پیامبر رسید و پیامبرهم او را می شناخت . رسول خدا به او فرمود : یک دعای مستجاب پیش من داری ، هرچه میخواهی از خدا بطلب . اگر ما به جمعیتی بگوییم که روی کاغذ هر حاجتی دارند بنویسند چون مستجاب میشود ، ببینید چه می بینید . یکی می نویسد عاقبت بخیری و یکی می نویسد شفای مریض ها و یکی ممکن است افق دیدیش یک ماشین پیکان باشد . رسول خدا به او این را گفت . مثل اینکه بگویید یک چک سفید بنویس . حضرت قول داد که حاجتش مستجاب بشود . او گفت : در منطقه ای که ما هستیم ، منطقه ی چرای حیوانات خیلی کم است و میخواهم که این منطقه زیاد بشود . ببینید یعنی خسران محض . یعنی تمام هدفش این بود . یکی گفت : خدایا به اندازه ی پدرم به من علم بده . پدرش توی سرش زد و گفت : من به اندازه ی امام صادق از خدا علم خواستم ، این شدم و تو که به اندازه من علم میخواهی ، هیچی نمی شوی . البته بلند پروازی فرق می کند . همت این است که آن استعدادی که دارم و توانی که دارم ، افزایش بدهم و تلاش کنم . مضاعف نه اینکه دو برابر بشود ، اینکه همت اعلی و بلند بشود . یعنی کارخانه ها تلاش کنند و تولیدات شان را بیشتر کنند . در استقلال کشور سعی کنیم وابستگی مان کمتر بشود . در درس سعی کنیم رتبه های بالاتر بگیریم البته برای کسب همت بلند علامتها و نشانه هایی و راه کارهایی هست که بعدا خواهم گفت .
سوال – نشانه های همت بلند چیست ؟
پاسخ - کتاب غرر الحکم ، سخنان حضرت علی (ع) دسته بندی شده است . روایتی داریم که کار زیبا نشانه ی بلند همتی است یعنی آدمی که همت بلند دارد در کارها ، زشتی ها را کنار می گذارد و زیبایی های کار را نشان می دهد . مثلا میخواهد صحبت کند ، دروغ زشت است ، انسان بلند همت دروغ نمی گوید . می خواهد مقامی کسب کند ، عیبی ندارد حضرت سلیمان هم از خدا سلطنت بی نظیر خواست ، اما از راه شرعی و با تلاش و کار نه اینکه یکی را زمین بزند که خود را بالا ببرد یا می خواهد اعتباری کسب کند ، آبروی کسی را بریزد . می خواهد پولدار بشود ، از راه ربا نمی رود . سراغ رشوه نمی رود و در مسیر بندگی حرکت می کند . ما دو جور کار داریم . قرآن هم می فرماید : سیئه با حسنه مساوی نیست ، خبیث با طیب مساوی نیست ، نور با ظلمت مساوی نیست . خوب شما کارهای زشت و زیبا را روی کاغذ لیست کنید . صداقت زشت است یا زیبا ؟ غیبت چطور ؟ دروغ چطور ؟ امانتداری چطور ؟ اعتدال چطور ؟ اسراف قناعت ؟ روایتی از امام کاظم داریم که 75 زشتی و 75 زیبایی را گفته است . حضرت امام خمینی این حدیث را شرح کرده اند و چاپ شده است . امام می فرمایند که این 75 تا نشانه ی عقل است و 75 تای دیگر نشانه ی جهل است . یکی از نشانه های بلندی همت ، این است که کارهایش زیباست . این حدیث برای کارگر ها هم هست . شما هم کار را زیبا انجام بده . نه اینکه همینکه ماشین از کارخانه بیرون آمد ، پیچ ماشین شل بشود و عیب پیدا کند . آقایی که داری لوله کشی ساختمان می کنی طوری نباشد که تا خانه را تحویل گرفتند ، ابتدا سیفون آن خراب شود . شما که لوله کشی میکنید ، کم نگذارید ، چسب به اندازه ی کافی بزنید که کار خراب نشود . همه کارهایشان را زیبا انجام بدهند از معلم ، استاد و نقاش . علامت دوم در حدیث داریم که انسانهای بلندهمت شجاع هستند . شجاع یعنی در موقعیت های مختلف ترس بر او غلبه نمیشود . البته باید در ترس منطقی احتیاط کرد . ترس های موهوم خیر . شجاعت مثل حضرت علی (ع) در میدان های جنگ . مثل جوانان در جبهه های جنگ . حالا چرا شجاعت نشانه ی بلند همتی است ؟ زیرا افق دیدش فقط همین چند روز دنیا نیست . و این است که اگر جبهه برود و شهید هم بشود ، باز پیروز است . علامت سوم در روایت داریم که نشانه های انسان بلند همت این است که احسان می کنند . دست بده دارد و نمی گوید که اگر بدهم ، خودم چکار کنم ، اگر کمک کنم خودم ندار میشوم . بعضی ها فکر می کنند آنچه را که می دهند ، فنا میشود . خیر انسانی که بلندهمت است به دیگران کمک میکند . خوب امسال سال همت مضاعف است ، چکار کنیم ؟ یکی اینکه کارها را زیبا انجام بدهیم به دیگران احسان داشته باشیم . چهارم در روایت داریم : یکی از راه های بلندهمتی این است که چشم داشت به دیگران نداشته باشیم و عزت نفس داشته باشیم . بلند همتی نشانه اش کرامت است . اکتفا به داشته هاست . بعضی ها میگویند که ما به جایی نمی رسیم . این حرفها چیست ؟ وقتی انقلاب اسلامی پیروز شد ، ما تولید صلاح امروز را داشتیم ؟ امام فرمودند که ما تحریم اقتصادی شدیم ، باید جشن بگیریم . ما تولید صلاح و موشک را در پرتوی همین تحریم ها داریم . وقتی به ما گفتند که شما نمیتوانید ، استعدادها شکوفا شد . پس بلند همتی آن است که ما به داشته های خودمان را شکوفا کنیم . ارزش دارد که انسان با داشتهای خودش زندگی کند . و همه چیز را بدست بیاورد . بعضی از بزرگان ما مثل سکاکی در چهل سالگی درس را شروع کرد و حافظه اش هم ضعیف بود و داستان را این طور نقل می کنند که در بیابان قطره های آب را دید که به روی سنگی میخورند و سنگ سوراخ شده است . گفت : دل من که از این سنگ سفت تر نیست . علم هم هر چه روان باشد ، از آب روانتر نیست . علامه طباطبایی وقتی به قم برای درس خواند آمد ، نتوانست و درس را رها کرد و به تبریز رفت و شروع به کشاورزی کرد . ولی دوباره شروع کرد و علامه شد . ملا صالح مازندرانی در حافظه بگونه ای بوده که بعضی مواقع راه منزلش را گم می کرده است . ولی تلاش کرد و جزء مشاهیر شد . این نشانه های انسان های بلند همت است . همت مضاعف کار مضاعف یعنی همت کار هم می خواهد . همت همراه با کار باید باشد .
سوال – همسر من چندین سال است که ما را به هیچ مسافرتی مخصوصا مشهد مقدس نبرده است . هر وقت می گویم تلاشی بکن خدا می رساند ، میگوید که من اهل قرض کردن نیستم . آیا این نشانه ی کم همتی نیست ؟
پاسخ - روایتی در کتاب کافی از شیخ کلینی روایت شده است که پیرمردی پیش پیامبر آمد و گفت : من همان کسی هستم که شما در زمان جاهلیت به طائف آمدید و من شما را میهمان کردم و پیامبر به او گفت که هر حاجتی داری از ما بخواه . گفت : من دویست تا گوسفند با چوپان میخواهم. همت او در همین حد بود . پیامبر فرمود : این همت بلند نداشت ، کاش مثل آن پیر زن بنی تسرائیل بود . آن پیر زنی که در زمان حضرت موسی ، وقتی موسی دنبال قبر یوسف بود او گفت من می دانم ولی باید دعا یمن را مستجاب بکنی . موسی گفت خوب چه میخواهید . او گفت : می خواهم در بهشت در کنار تو باشم . شما بین این دو شخصیت مقایسه ای بکنید . حضرت آسیه وقتی از خدا حاجت می خواهد می گوید خدایا خانه ای در بهشت نزد خودت به من بده . یکی از راههایی که میشود انسان های بلندهمت را شناسایی کرد ، افق دعاهایشان است . معروف است که انسان وقتی اولین نگاهش به خانه ی خدا می افتد ، دعایش مستجاب میشود . فردی گفت من تا وارد شدم و چشمم به مسجد الحرام افتاد گفتم : خدایا من پول این عمره را قرض کرده ام ، آنرا بپرداز . گفتم : خوب تو دعا می کردی که هر سال عمره بیایی . به دعاهای انبیاء در قرآن نگاهی بیندازید . حضرت موسی 18 دعا در قرآن دارد . حضرت ابراهیم 25 دعا در قرآن دارد و کتابی هم چاپ شده است بنام دعاهای انبیاء در قرآن . بعضی از دعاها در قرآن مطلق نیست یعنی از زبان پیامبر خاصی نیست . بعضی ها را می گوید : ابراهیم یا موسی این دعا را کرد . موسی وقتی میخواست پیش فرعون برود گفت : خدایا به من شرح صدر و دریا دلی بده که تا فرعون گفت که من خدا هستم ، عصبانی نشوم و در گوش او نزنم . این شرح صدر می خواهد . و تحمل کنم و کار را برای من آسان کن . ابراهیم می گوید : خدایا به من حکمت بده ، خدایا به من توفیق بده شکر تو را بدست بیاورم . در قرآن 170 دعا وجود دارد . بیشترین دعا در قرآن طلب مغفرت است . در این سوال بحث تفریط مطرح است . اسلام میانه روی را تاکید میکند . این آقا کم همتی بخرج می دهد که هیچ وقت به مسافرت نمی رود . امام رضا (ع) فرمود : هر کس این هفت کار را بکند خودش را مسخره کرده است . انسان عاقل هیچ وقت خودش را مسخره نمی کند . کسی که خودش را دست بیندازد دیوانه است . یکی از آن این است که کسی که از خدا توفیق بخواهد ولی تلاش نکند . مثلا دلش می خواهد نماز صبح را اول وقت بخواهد ولی یک نصف شب می خوابد و ساعت هم نمی گذارد و هر روز هم می گوید که ای خدا این توفیق حاصل نشد . خیر شما قدری زودتر بخواب و ساعت هم بگذارد . مثل شاگردی که نمره ی بیست می خواهد ولی هیچ وقت درس نمی خواند . کسی که می خواهد مشهد برود ، یک قلک گوشه ی خانه اش بگذارد و روزی هزار تومان در آن بیندازد . کم کم جمع کند و در تابستان وقتی پولها جمع شد با توجه به پول های جمع شده ، تدارک ببیند و به مسافرت برود . حرم امام رضا درجه بندی ندارد ممکن است هتل ها درجه بندی داشته باشد . این مصداق کوتاه همتی است و نشانه ی کم همتی ایشان است .

سوال – شغل من بنایی است و تمام دستهایم ترک خورده است و خون می آید ولی همسرم راضی نیست و می گوید مبل می خواهم ولی من نمی توانم بخرم . من پنج دختر دارم . آیا من باید تلاش بیشتری بکنم یا قرض بکنم ؟
پاسخ - خواهر محترم میشود یک سقفی برای این آقا مشخص کنید که همتش را چطور زیاد کند ؟ صبح تا شب بنایی میکند ، آیا شب تا صبح هم کار کند ؟ آیا تلاش بیشتری بکند ؟ هر چیزی یک تعریفی دارد . حالا آقایی در اداره کار می کند و ماهی چهارصد هزار تومان دارد و با اضافه کاری میشود شش صد هزار تومان ، او نمی تواند درآمدش را به پنج میلیون تومان برساند . حالا این آقای بنا ، درآمد ماهیانه اش پانصد هزار تومان است درخواست من پنج میلیون است با هم مطابق نیست . این بلند پروازی است ، همت بلند نیست . بنظر میرسد که هرکس که همتش را مضاعف کند ، فقط برای کارهای دنیایی نیست. همین آقای بنایی که سر کار رفت و انگیزه اش این است که برای رفاه خانواده اش کار کند و سربار جامعه نباشد ، این یک همت بلند است یعنی ثواب می برد . حالا اگر رفت پول بدست بیاورد که با آن به زیارت برود ، این کارش عبادت است . معنای همت بلند این است که حداکثر تلاش را بکند به انگیزه ی عالی . یاس نداشته باشد ، ناامید نباشد ، خودکم بین نباشد . مثلا کسی می خواهد سخنران بشود می گوید ای بابا من پیش پدر خودم نمی توانم حرف بزنم ، چطور می توانم سخنران خوبی بشوم ؟ خیر این درست نیست . با همت بدست می آید . همت عالی ز فلک بگذرد مرد ز مَلک بگذرد . هدف عالی ، تلاش خوب میشود همت عالی . گاهی تلاش داریم ، همت هم داریم ولی ناامید هستیم . می گویند : مورچه وقتی می خواهد از دیواری بالا برود ، پنجاه بار می افتد تا بالاخره بالا می رود . بعضی ها می گویند چند بار در زندگی شکست خورده ام . معنی همت بلند یعنی موانع را نادیده بگیرد . بعضی ها خودشان مانع تراشی می کنند . حالا من پسری هستم که در کنکور قبول نشده ام و کار خوبی پیدا نکرده ام و نتوانسته ام ازدواج هم بکنم . یک نشانه ی بلند همتی این است که آن شکست را نادیده بگیرند و مقدم پیروزی در نظر بگیرند .
سوال – گاهی اوقات با مادرم دعوا میکنم و مادرم گریه می کند . من مادرم را اذیت می کنم اما پشیمان می شوم و از او عذر خواهی می کنم و به پایش می افتم . خدا با این اعمال من چه میکند ؟
پاسخ - یکی از نشانه های بلند همتی این است که بتواند بر کارهای زشتش غلبه کند . هارون الرشید عادت کرده بود که گِل می خورد . یک وقتی بزرگی رد میشد و دید که دست او گِل است ، گفت : کو همت شاهانه ؟ گل را انداخت و دیگر تمام شد . یکی از علما بود عادت به دخانیات داشت . پزشک گفت : این برای شما ضرر دارد . او گفت همه را جمع کن . خیلی است که کسی که عادت دارد ، یک مرتبه کنار بگذارد . نگویید نمیشود امکان دارد . بعثت انبیاء برای این بوده است که بتوان خلق و خوی را عوض کرد . هدف این بوده که بشر تغییر کند . کسی که نمی تواند اخلاقش را عوض کند یعنی کم همت است . اما باید توجه داشت که این تغییرات باید تدریجی باشد . این کار شما یعنی رنجاندن مادر و این اذیت کردن مادر است و گناه است و باید این را ترک کنند .
سوال- برای رسیدن به رشد و تکامل و تعالی چکار باید کرد ؟
پاسخ - برای رسیدن به رشد و تکامل ما نیاز به همت داریم . ما دو نوع همت داریم . همت دنیوی و اخروی . حضرت علی (ع) می فرماید : کسی که همه ی همتش دنیا باشد وقتی میخواهد جدا بشود ، غصه می خورد . عمروعاص جلوی علی ایستاد و می خواست فرماندار مصر بشود . شب عید فطر مریض شد و بستگانش را جمع کرد و گفت که من این دنیا را سخت بدست آورده ام چون جنگ های زیادی کرده بود و در تاریخ است . گفت : من دلم نمی خواهم از این دنیا بروم ، برای من کاری بکنید . گفتند : نمیشود . گفت : من دینم را برای دنیا فروختم ، نه دین را بدست آوردم و نه دنیا را . دین که معلوم است و دنیا را هم دارم از دستم می گیرند . عالم بی عملی داشت می میرد و به خدا ناسزا می گفت . گفتند که این حرفها چیست ؟ گفت : به من حیات داده ، زندگی داده و حالا دارد من را از آنها جدا می کند . پس او ظالم است . قرآن می فرماید : بلعم عالم بود و باید رشد میکرد زیرا علم انسان را بالا می برد . بلعم به زمین چسبید و نتوانست رشد کند . اگر شما به خانه ات خیلی وابسته باشی وقتی زلزله بیاید ، خیلی غصه می خوری . حتی در مورد اولاد که دوست داشتن اولاد خوب است ولی وابستگی به آن خوب نیست . امام حسین (ع) علی اکبر را خیلی دوست داشت ولی او را از خودش جدا کرد . همت عالی این است که تمام تلاش خودش را صرف دنیا نکند ، صرف آخرت هم بکند . اولین کار این است که ما داستان زندگی انسانهای بزرگ را بخوانیم . کتابی است که در مورد زندگی انسانهای بزرگ و دانشمندان اسلامی است ، چطور شد که به اینجا رسیدند ؟ در واقع به تاریخ نگاه کنیم و دوم اینکه ببینیم که استعداد چه کاری را داریم ؟ دانش آموزی بود که ریاضی را خوب یاد نمی گرفت و معلم از دستش خسته شد و گفت من هرکاری می کنم تو این درس را یاد نمی گیری و درهمان موقع دانش آموز نقاشی زیبایی روی میز کشیده بود . معلم استعداد او را کشف کرد و به والدین او گفت : این را بفرستید نقاشی یاد بگیرد . مثلا در کنکور طرف دوست دارد مهندسی عمران برود ولی مهندسی برق قبول میشود . شما اگر به رشته ای علاقه داشته باشی خسته نمی شوی . یکی دیگر از کارهایی که باعث میشود همت ما بلند بشود این است که آسیب ها را بشناسیم . علت چیست که هر چه می دوم ، همتم شکوفا نمیشود ؟ باید مانع را پیدا کرد .