در خصوص انتظارهای خداوند متعال از بندگان خود زمانی که می فرماید : یا ایها الناس و یا ایها الذین آمنوا توضیحاتی بفرمایید.
پاسخ – سوره ی مائده از سوره هایی است که در اواخر عمر پیامبر اکرم (ص) نازل شد . برخی گفته اند که دو یا سه ماه بعد از آن، رسول خدا از دنیا رفتند . گرچه این سوره الان در جزء ششم قرار دارد ولی ترتیب قرآن براساس ترتیب نزول آیات نیست . اولین سوره ای هم که بر پیامبر نازل شد سوره ی علق است که در اواخر قرآن قرار دارد . بیشترین آیات ولایت در سوره ی مائده قرار دارد . به همین خاطر این سوره دارای یک برجستگی است. آیات اول و دوم این سوره با یا ایها الذین آمنوا شروع می شود . در آیه ی اول می فرماید: ای کسانی که ایمان آورده اید به عقود خود پایبند باشید .عقود جمع عقد بوده و به معنای گره زدن است . زمانی که دوچیز را به هم متصل می کنند، مثلاً نخی را به نخ دیگری می بندند به آن عقد می گویند . به همین خاطر است که به ازدواج عقد می گویند و به معنای پیوندی است که مرد و زن با یکدیگر می بندند . در این آیه می فرماید : ای مردم به پیمان های خود وفادار باشید . به این آیه در مسائل مختلف بخصوص خرید و فروش زیاد استناد می شود . وفای به عهد و عقد یک اصل فطری و بین المللی است .بد قولی و پیمان شکنی فطرتاً اشتباه است . سوره ی توبه یکی از سوره هایی است که بسم الله الرحمن الرحیم ندارد چون پیام آن تند بوده و با برائت از مشرکین شروع می شود . در ابتدای این سوره می فرماید : ای پیامبر ارتباط خود را با مشرکین قطع کنید و... در آن زمان اسلام آشکار شده بود و همه ی مردم فهمیده بودند که اسلام چه مبانی دارد . تقریباً مشخص شده بود که بت پرستی بی دلیل و بی مبنا است به همین دلیل خداوند تسامح با مشرکین را کنار گذاشته و با صراحت مسئله ی برائت از مشرکین را عنوان می کند . ولی در همان آیه ی اول می فرماید : مگر اینکه شما با یک مشرک پیمانی داشته باشید . اگر پیمان داشتید نباید آن را بشکنید. در روایت داریم که سه چیز بین المللی است : 1- احترام به والدین 2- امانت داری 3- وفای به عهد . حضرت علی (ع) نامه ای به مالک اشتر نوشته که نویسنده ای می گفت می توان آن را با اعلامیه ی حقوق بشر مقایسه کرد . حتی نامه بر این اعلامیه برتری دارد . چرا که این نامه در چهارده قرن پیش و توسط یک نفر نوشته شده است . اعلامیه ی حقوق بشر توسط حقوقدانان دنیا نوشته اند . حضرت امیرالمومنین در نامه ی پنجاه و سه ی نهج البلاغه سفارش هایی به مالک اشتر کرده اند که بسیار عجیب است . حضرت می فرمایند : در میان واجبات چیزی بالاتر از وفای به عهد نیست و همه ی مردم با تمام اختلاف آرایی که دارند روی یک چیز تعهد دارند که آن هم وفای به عهد است . بنابراین این اصل ارتباطی با مذهب و مرام فرد ندارد . به همین جهت در روایات داریم که اگر کسی وفای به عهد و پیمان ندارد، دین و آیین ندارد. در زیارت حضرت ابوالفضل شهادت می دهیم که تو تسلیم بوده و امام خود را تصدیق کرده و وفای به عهد داشتی . بنابراین اوفوا بالعقود یک اصل مبنایی ، فطری و بین المللی بوده و اساسی برای تمامی روابط بشری است . اگر به این اصل عمل نشود تمامی ملازمات زندگی بشر از هم می پاشد . یکی از مفسرین می گوید که عقد و عهد سه گونه است . 1- عهد با خدا 2- عهد با مردم 3- عهد با خود .به پیمان با خدا، عهدالله می گوید. خدا در قرآن می فرماید:اِنَّ عَهدَ کانَ مَسئولا از تعهدی که شما نسبت به خدا دارید در روز قیامت سوال می کنیم . ما حداقل روزی ده بار در نماز می گوییم: اِهدنا اَلصِراطِ المُستَقیم . خدایا ما را به راه مستقیم هدایت کن، ما تو را می پرستیم ، ما از تو کمک می خواهیم . در واقع عهد با خدا ادعای بندگی و استعانت است . خدا به ما گفته که از شیطان تبعیت نکنید ما هم قبول کرده ایم . خدا به ما گفته از من اطاعت کنید ما هم قبول کرده ایم . زمانی که ما می گوییم اشهد ان لا اله الا الله و اَشهدُ انَّ مُحمدَ رسولُ الله، مسلمان می شویم . اسلام آوردن تعهد ایجاد می کند . در جلد نود و سه بحار الانوار آمده است که حضرت امیر (ع) درمسجد کوفه سخنرانی می کردند ، یک فردی بلند شد و گفت من یک سوال دارم . خدا گفته دعا کنید من اجابت می کنم . پس چرا من هرچقدر دعا می کنم به اجابت نمی رسد . امام فرمودند : به هشت دلیل . تمام این دلایل به وفای به عهد باز می گردد . مثلاً شما از شیطان برائت می جویید ولی به طرف او می روید و حرف او را گوش می دهید . خدا را دوست دارید ولی با او مخالفت می کنید. می گویید که بهشت خوب است ولی از آن دور می شوید . شما می گویید جهنم بد است اما به آن نزدیک می شوید . در شب های احیاء ما چند بار از آتش جهنم به خدا پناه می بریم . دروغگویی ،غیبت ، نخواندن نماز اول وقت و غیره آتش است . همه ی این موارد بد عهدی ما با خدا است . در سوره ی یاسین خداوند می فرماید : مگر ما با شما تعهد نکردیم که به حرف شیطان گوش ندهید ، پس چرا گوش می دهید ؟ خدا به ما وعده داده که اگر شکر کنید روزی شما را زیاد می کنم . خدا حتماً این کار را می کند ولی ما باید شکر را بجا بیاوریم . خدا فرموده که اگر به من توکل کنید من شما را کفایت می کنم . بنابراین ما باید به خدا توکل کنیم . فرموده اگر در زندگی دعا کنید من اجابت می کنم ، توبه کنید شما را می بخشم ، مرا یاد کنید من هم شما را یاد می کنم . در جایی هم خداوند می فرماید : شما به عهد خود عمل کنید من هم به عهد خود عمل می کنم . در حدیث داریم که القرآنُ عَهدُالله . یکی از مصادیق عهد با خدا قرآن است . امروز چقدر ما عامل به قرآن بوده و زندگی های خود را با آن منطبق می کنیم ؟ نماز عهد خدا است . از یکی از معصومین روایت است که هرگاه صدای اذان بلند می شد می فرمود : وقت عمل به عهد و پیمان است . رعایت همگی واجبات و محرمات عهد با خدا است . قسمت دوم عهد با مردم است . عهد با مردم بسیار گسترده است . مهریه و صداقی که در هنگام ازدواج بین زن و مرد قرار می گیرد ، یک عهد است . چرا برخی از آقایان از همان اول می گویند چه کسی داده و چه کسی گرفته است ؟ این یعنی عدم وفای به عهد . البته نباید خانم ها شوهران خود را از همین امروز مجبور به پرداخت آن کنند . ولی آقایان هم باید آن را به همسران بپردازند . در عین حال بخشیدن مهریه هم از طرف خانم ها خیلی ثواب دارد . گاهی مهریه ها آنقدر سنگین است که آقا نمی تواند آن را پرداخت کند و تا آخر عمر خود نیز چنین پولی را بدست نمی آورد ، چقدر خوب است که خانم مقداری از آن را ببخشد . این کار یک نوع الفت ایجاد می کند . اما اگر مرد احساس کند که همیشه یک سلاحی به نام مهریه در دست همسرش است و خانم هم احساس کند که مرد می خواهد از این قضیه سوء استفاده کند ، مسلماً الفتی ایجاد نخواهد شد . در بحث روابط اجتماعی می توان وفای به عهد بین مردم و مسئولین را نام برد . نماینده ی مجلسی که سوگند می خورد، در واقع عهد بسته است. اگر نماینده از روی عناد و غرایز شخصی رأی بدهد به عهد خود خیانت کرده است . یک پلیس متعهد شده است که از جان ، مال و ناموس مردم حمایت کند . اگر این شخص رشوه بگیرد و یا برخوردهای او براساس حق نباشد در واقع عهد خود را زیر پا گذاشته است . اینکه افراد باید از لحاظ مالی تأمین شوند یک بحث دیگری است اما یک پزشک که قسم خورده است ، نباید فردی را که بیمار است و نیاز به عمل جراحی دارد با زیر میزی های سنگین مواجه کند . پزشک تعهد دارد که بیمار خود را درمان کند . وفای به عهد در تمام ارکان جامعه خود را نشان می دهد . قول و قرار نیز نوعی وفای به عهد است . (قبل از بعثت ) روزی رسول گرامی اسلام (ص) با عمار یاسر قرار گذاشتند که هم زمان گوسفندان خود را برای چرا ببرند . پیامبر (ص) سرساعت آمدند اما عمار یک مقدار دیر کرد . وقتی عمار آمد دید که پیامبر گوسفندان را نگه داشته است . عمار پرسید چرا شما نرفتید . پیامبر (ص) فرمودند که من با شما قرار گذاشتم که با هم برویم. در جنگ خیبر یک مقدار فتح قلعه ی خیبر طول کشید . آب و غذای مسلمانان تمام شده بود و خیلی به زحمت افتاده بودند . در همین حال یک چوپان با تعداد زیادی گوسفند آمد و مسلمان شد. او به حضرت گفت که من چوپان یهودیان خیبر هستم و این گوسفندان متعلق به آنها است . حضرت فرمودند : تو باید این گوسفندان را به آنها بازگردانی . حجاج ابن یوسف فرد بسیار خبیثی بوده و جنایت های زیادی کرده است . فردی را گرفتند و می خواستند اعدام کنند . چون نزدیک مغرب بود ، حجاج گفت : الان شب است فردا صبح حکم را اجرا می کنیم . آن فرد اعدامی به نگهبان خود گفت من با همسر و فرزندان خود وداع نکرده ام اجازه بده من بروم و فردا صبح اول وقت باز می گردم . نگهبان قبول کرد ولی نگران بود که آن فرد دیگر باز نگردد . فردا صبح قبل از طلوع آفتاب فرد اعدامی بازگشت . نگهبان از او پرسید که چه چیزی باعث شد که بازگردی ؟ زندانی گفت وفای به عهد یک اصل است و به ما این مسئله را یاد داده اند . روزی مسلمانی در شهر مدینه یک انگشتر پیدا کرد . هرچقدر به دنبال صاحب آن گشت او را پیدا نکرد . مردم گفتند که این انگشتر متعلق به فلان یهودی است . مسلمان به دنبال فرد یهودی رفت و او را پیدا کرد . بعد از پرسیدن مشخصات انگشتر آن را به او داد . یهودی تعجب کرد و گفت آیا شما می دانستید که این انگشتر متعلق به یک فرد یهودی است . مسلمان گفت : بله . یهودی گفت : آیا می دانستید که چقدر این انگشتر قیمتی است ؟ مسلمان گفت : بله . یهودی گفت : آیا احتیاج مالی داشتید یا خیر؟ مسلمان گفت : بله بسیار هم احتیاج مالی دارم .پس چه انگیزه ای باعث شده که این انگشتر را نفروشید و پول آن را بر ندارید ؟ مسلمان گفت : یک لحظه این فکر به ذهن من رسید . اما فکر کردم فردا قیامت می شود . حضرت موسی یک طرف و پیامبر اسلام نیز یک طرف می ایستند . من و توی یهودی را آنجا می آورند . اگر حضرت موسی رو کند به پیامبر (ص) و بگوید: آیا شما به پیروان خود وفای به عهد را نگفته بودید ؟ پیامبر (ص) نزد حضرت موسی شرمنده خواهد شد . قرآن کریم از حضرت اسماعیل یاد می کند و به پیامبر (ص) نیز می گوید از او یاد کن چرا که او صادق الوعد بود . افرادی که ازدواج می کنند نباید قول های دروغ به همسر خود بگویند . باید صادقانه برخورد کنند . گاهی فرد بدخلق است و یا بخل دارد این مسئله را به همسر خود عنوان نمی کند و امیدوار است آن صفات را در خود از بین ببرد ، اما اگر فرد یک ایراد کلیدی دارد ، نباید آن را پنهان کند . یکی از گناهان بسیار بزرگ شکستن پیمان ها و عهد ها است . عهد با امام معصوم و حجت خدا نیز نباید شکسته شود . الان ماه ذیحجه است . به اعتبار کتاب های شیعه و سنی بسیاری از افراد در غدیر حاضر شدند و با حضرت امیر (ع) پیمان بستند وبه ایشان تبریک گفتند . حتی گفتند که شما مولا و سرپرست همه شده اید اما بعداً همه چیز را فراموش کردند. در نهج البلاغه است که وقتی طلحه و زبیر آماده شدند که به عمره بروند ، حضرت امیر فرمودند : من که می دانم شما نمی خواهید به عمره بروید ، دروغ می گویید . شما به مکه می روید تا نیرو جمع کنید و با علی بجنگید . ابن عباس می گوید : وقتی که امیرالمومنین (ع) به خلافت رسیدند ، من مکه بودم و خبر نداشتم که خلیفه ی سوم در مدینه به قتل رسیده و حضرت امیر جایگزین شده است . زمانی که به مدینه آمدم به من گفتند که حضرت امیر (ع) به خلافت رسیده است و مردم جمع شده اند که با ایشان بیعت کنند . خواستم به نزد ایشان بروم، هم گزارش سفر بدهم و هم از اوضاع اطلاع پیدا کنم . او می گوید: دیدم که یک فردی که زیاد سابقه ی خوبی نداشت از خانه ی حضرت امیر خارج شد . به نزد حضرت رفتم و گفتم : این فرد چه کاری با شما داشت ؟ آقا فرمودند : آمده بود به من توصیه کند که با معاویه درشام درگیر نشوم . به من گفت: که شما فعلاً او را برکنار نکنید و یک قول هایی هم به او بدهید ، زمانی که جای پای شما محکم شد او را برکنار کنید . من در جواب گفتم که علی چنین کاری نمی کند . وفای به عهد خیلی اهمیت دارد . ما نمی توانید چیزی را وعده کنیم و بعداً براساس مصلحت آن را برهم بزنیم . وفای به عهد با مردم شامل : دولت ، نمایندگان مجلس ، قضات ، پزشکان ، روحانیون و غیره می شود . وزارت آموزش و پرورش باید بداند که کودکان ابتدا در نزد معلمان تربیت می شوند . شخصیت هایی که به مراکز آموزش عالی می آیند اگر در کودکی و نوجوانی درست تربیت نشده باشند ، نمی توانند ایمان خود را حفظ کنند . باید کاری کرد که معلمان تأمین باشند و فقط به کار تعلیم و تربیت بپردازند . معلمی هم که در این پست قرار گرفته باید بداند که تعهد دارد به کودکان بدرستی درس بدهد . نمی تواند به هر دلیلی از این کار کم بگذارد . کودک نباید قربانی مشکلات اقتصادی شود .
سوال – درخصوص آیات 77 تا 82 سوره ی مبارکه ی مائده توضیح بفرمایید.
پاسخ – آیه ی ابتدایی این صفحه دوبار در قرآن تکرار شده است . خدا به پیامبرگرامی اسلام می فرماید : ای پیامبربه اهل کتاب بگودر دین خود غلو نکنید . چون غلو باعث می شود انسان از حد اعتدال خارج شود و بیشترین لطمه را به اعتقادات و باورها می زند . مسیحیان می گفتند که حضرت عیسی فرزند خدا است . این حرف غلو است و حضرت عیسی بنده ی خدا است . در جلد بیست و شش بحار الانوار مرحوم مجلسی یک سلسله روایاتی را آورده است که ائمه ی ما به همین آیه استناد می کردند و می فرمودند که مسلمانان مراقب باشید شما هم دچار همان اشتباه مسیحیان نشده و نسبت به ما غلو نکنید . مبادا بگویید که مثلاً خدای ما حسین (ع) است . این حرف غلو بوده و کفر است . گاهی ممکن است این مشکل در جلسات احساسی ما پیش بیاید . روزی یک فردی در نزد امام رضا (ع) گفت : علیٌ الهُنا ، ، خالِقُنا ، رازِقُنا ، آقا سه بار بر پیشانی خود زدند و فرمودند : سبحان الله ، سبحان الله ، سبحان الله . علیٌ بشرٌ ، علی مانند ما بشر بوده است . قرآن می فرماید : پیامبر (ص) هم بشر است ، فقط معصوم و عالم به غیب بوده و یک سری برجستگی هایی دارد . انسان باید خط قرمز ها را نگاه دارد . هرچقدر بخواهد می تواند از حضرت علی (ع) تعریف کند ولی همینکه بگوید ایشان نبی است ، غلو است . خود حضرت امیر می فرمایند : یا رسول الله با مرگ شما نبوت تمام شد . دعبل اشعار خود را ابتدا به نزد امام رضا(ع) می آورد و به ایشان عرضه می کرد و از ایشان تأیید می گرفت، سپس برای مردم می خواند . مبحث بعدی این آیه در خصوص خوردن گوشت انعام است . می فرماید : خدای تبارک و تعالی برای شما آن چیزی را که می خواهید از چهارپایان استفاده کنید حلال کرده است . مگر مواردی که خدا منع کرده باشد .
سوال – عهد با خود چه معنایی دارد ؟
پاسخ – عقد دو طرفه است . ابتدا عهد با خدا است . خدا می فرماید : من را یاد کنید ، شما را یاد می کنم . عبادت کنید ، بهشت را به شما می دهم . در مورد عهد با مردم هم به همین صورت است . مثلاً مردی با همسر خود پیمان می بندد که مهریه بپردازد ، همسر هم با او پیمان می بندد که مخالفت نکند و براساس خواسته های شوهر خود عمل کند . معلم اگر تعهد دارد به دانش آموزان درس بدهد ، آنها هم متعهد هستند که درس بخوانند و آموزش و پرورش نیز متعهد است که حقوق معلم را بپردازد . عهد با خود یعنی اینکه انسان با خود پیمان بندد . اگر فردی مشکلی دارد مثلاً دروغ می گوید می تواند با خود پیمان بندد و یک ما سعی کند تا این صفت بد را ترک کند. عهد چند صورت است . یکی اینکه می توان عهد را شرعی کرد . مثلاً اینکه کسی عهد کند اگر دروغ بگوید مبلغی را صدقه بدهد . مسلم است که وقتی چند بار صدقه بدهد ، سعی می کند که دیگر دروغ نگوید . اگر انسان تعهد شرعی را انجام ندهد کفاره دارد . گاهی هم تعهد اخلاقی است . مثلاً فرد وسواسی با خود تعهد می کند که از امروز وضوی او بیش از دو دقیقه طول نکشد . این فرد تعهد شرعی نکرده اما اگر به عهد خود عمل نکند زمینه ی عهد شکنی های دیگر را فراهم کرده و ضعف اراده پیدا می کند. روز غدیر پیامبر گرامی اسلام (ص) حضرت امیر (ع) را به عنوان مولای ما قرار دادند . ما متعهد می شویم که با ایشان مخالفت نکرده و سخن ایشان را گوش بدهیم . تعهد با خود مقدمه ی تعهد با خدا و مردم است .
