آیا دیدگاه ابن تیمیه و اهل سنت درباره یزید یکی است؟
ابن تیمیه نظریه پرداز تفکر وهابیت ، به دلیل علاقه و گرایش بسیاری که به خاندان اموی داشته است، بغض و کینه عجیبی نسبت به ائمه علیهم السلام در دل خود داشت و همین کینه و بغض وی باعث شد تا به دفاع از جنایات بنی امیه و انکار واقعیتهای تاریخی بپردازد ، محکوم نمودن قیام امام حسین علیه السلام و دفاع از جنایات شوم یزید نمونه ای از کینه ورزیهای وی به خاندان اهل بیت رسالت است .
قبل از نقل قضاوتهای غیر منصفانه ابن تیمیه پیرامون جنایات یزید و دفاع وی از او ، ابتدا طی مقدمه ای کوتاه به ذکر شواهد تاریخی جنایات یزید از منابع معتبر اهل سنت پرداخته و سپس ارزیابیها و قضاوتهای ابن تیمیه درباره این جنایات و توجیهات وی را بیان کرده و در نهایت دیدگاههای علمای اهل سنت را در نقد سخنان ابن تیمیه ذکر می نماییم .
ابن خلدون از مورخان اهل سنت مى نويسد:
چون ستم يزيد و كارگزارانش فراگير شد و فرزند رسول خدا صلى الله عليه و آله و يارانش را كشت مردم سر به شورش برداشتند.(۱)
وقتى اسيران كربلا به مدينه بازگشتند امام سجاد عليه السلام و زينب كبرى عليها السلام با سخنان خود مردم مدينه را تحت تأثير واقعه عاشورا و آن چه در راه كوفه و شام و مجلس يزيد ديده بودند قرار دادند.
نابسامانى هاى سياسى :
از ديگر عوامل مؤثر در قيام مردم مدينه روشهاى ناشايست اخلاقى و تصميم گيرى هاى ناشيانه سياسى بود كه مردم شاهد آن بودند ، از آن جمله انتصاب مردى خشن و سختگير مثل وليد بن عقبه از سوى يزيد به عنوان حاكم مدينه بود كه گر چه با اعتراض مردم، يزيد وى را عزل كرد ولى به جايش عثمان بن محمد بن ابى سفيان را كه او نيز جوانى مغرور، بى تجربه و بى دقت بود به حكومت حجاز منصوب كرد .(۲) در زمانى كه او والى مدينه بود واقعه حرّه اتفاق افتاد (۳)
اين عوامل عقده هايى متراكم و فرصتى مناسب براى قيام بود اما احتياج به جرقه اى داشت و آن جرقه زمانى پديد آمد كه مردم راه را بر ابن مينا نماينده تام الاختيار يزيد بستند و از خروج اموال گرد آورى شده توسط او جلوگيرى كردند.(۴)
ابن مينا موضوع را به والى مدينه گزارش داد. او هم در نامه اى يزيد را مطلع كرد و او را بر عليه مردم مدينه برانگيخت. يزيد با خشم گفت:
به خدا سوگند لشكر انبوهى به طرف آنها گسيل خواهم كرد و آنان را زير سم اسبان لگدمال خواهم نمود. (۵)
مردم مدينه پس از بيعت با عبداللَّه بن حنظله، والى مدينه را از شهر اخراج كردند. يزيد لشكرى به فرماندهى مسلم بن عقبه به سوى مدينه فرستاد. او به مسلم چنين سفارش كرد:
مردم مدينه را سه بار دعوت كن، اگر اجابت نكردند، در صورتى كه بر آنان پيروز شدى سه روز آنان را قتل عام كن، هر چه در آن شهر باشد براى لشكر مباح خواهد بود. پس از آن، از مردم بيعت بگير كه برده و بنده يزيد باشند! آنگاه به سوى مكه حركت كن (۶)
مردم مدينه كه از حركت لشكر شام اطلاع يافته بودند براى مقابله و دفاع آماده شدند. شاميان با خيانت يكى از مردان قبيله بنى حارثه به شهر نفوذ كردند (۷) مقاومت مردم را در هم شكستند. آنان به هر سو حمله مى بردند و اهل مدينه را مى كشتند. پس از آن با كشتن عبداللَّه بن حنظله مقاومت باقيمانده مردم را در هم شكستند و بر كل مدينه مسلط شدند.
ابن قتيبه مى نويسد:
ورود لشكر شام در بيست و هفتم ماه ذى الحجه ۶۳ ه.ق اتفاق افتاد و تا دميدن هلال ماه محرم مدينه به مدت سه روز در چنگال سپاه شام غارت شد. (۸)
مسلم بن عقبه چنان كه يزيد بن معاويه گفته بود ؛ پس از تصرف مدينه به لشكر شام گفت : دست شما باز است هر چه مى خواهيد انجام دهيد. سه روز مدينه را غارت كنيد (۹)
ناگوارتر از قتل و غارت شاميان نسبت به مردم مدينه و باقيمانده نسل صحابه رسول خدا صلى الله عليه و آله و مهاجر و انصار، اقدام ايشان در هتك ناموس اهل مدينه بود. هزاران زن هتك حرمت شدند، هزاران كودك زاييده شدند كه پدرانشان معلوم نبود، از اينرو آنان را اولاد الحره ناميدند.(۱۰)
كوچه هاى مدينه از اجساد كشته شدگان پر و خونها تا مسجد پيامبر صلى الله عليه و آله بر زمين ريخته شده بود.(۱۱) كودكان در آغوش مادران مردند (۱۲) و صحابه پير پيامبر مورد آزار و بى حرمتى قرار گرفتند. (۱۳) مسلم بن عقبه پس از آن برخى چهره هاى سرشناس و مؤثر در قيام مدينه را احضار كرد و طى محاكمه هاى ويژه آنان را به اعدام محكوم نمود. او در اين محاكمات از احضار شدگان مى خواست به عنوان اينكه برده و بنده يزيد باشند با وى بيعت كنند. برخى از چهره هاى معروف اين رخداد اسفبار عبارت بودند از:
ابوبكر بن عبداللَّه بن جعفر بن ابىطالب (۱۴)، دو فرزند از زينب دختر امّ السلمه (۱۵) ، ابوبكر بن عبيداللَّه بن عبد اللَّه بن عمر بن خطاب (۱۶) معقل بن سنان (يكى از پرچمداران پيامبر صلى الله عليه و آله در فتح مكه) (۱۷) فضل بن عباس بن ربيعة بن حارث بن عبدالمطلب (۱۸)
ابو سعيد خدرى (از اصحاب پيامبر صلى الله عليه و آله كه در دوازده غزوه همراه پيامبر صلى الله عليه و آله بود) (۱۹) و عبداللَّه بن مطيع (۲۰)
انكار دستور يزيد به خراب كردن كعبه :
ابن تيميه در این باره می گوید :
پادشاهان مسلمين از بنى اميه و بنى عباس و نايبان آنان شكى نيست هيچ يك از آنان قصد اهانت به كعبه را نداشتند. نه نايب يزيد، نه نايب عبد الملك حجاج بن يوسف و نه غير از اين دو نفر بلكه عموم مسلمين كعبه را تعظيم مى كردند. مقصود آنان محاصره ابن زبير بود و به منجنيق بستن هم به جهت او بود نه كعبه. يزيد كعبه را خراب نكرد و قصد سوزاندن آن را نيز نداشت. نه او و نه نايبان او و اين مورد اتفاق مسلمانان است. بلکه این فرزند زبير بود که کعبه را خراب نمود...(۲۱)
در پاسخ به او باید گفت :
ابن اثير در كتابش مى نويسد:
چون مسلم بن عقبه از جنگ با اهل مدينه و غارت آن فارغ شد با لشكريانش به طرف مكه حركت كرد تا با ابن زبير مقابله كند. او در نيمه راه مرد. بعد از آن حصين بن نمير فرماندهى لشكر را به عهده گرفت. آنان چون به مكه رسيدند در آنجا اقامت كردند و بقيه محرم و صفر و سه روز از ماه ربيع الاول را با فرزند زبير و طرفدارانش جنگيدند. در اين میان خانه خدا را به منجنيق بسته و آن را به آتش كشيدند ...(۲۲)
ابن قتيبه هم مى نويسد:
لشكر حصين بن نمير حركت كرد تا به مكه رسيد. عده اى اسب سوار را فرستاد تا پايين مكه را به دست گيرند. در آنجا وسايل جنگى و منجنيق ها را نصب نمودند و به لشكريان خود دستور داد روزى ده هزار سنگ به طرف مكه رها كنند(۲۳)
سيوطى نیز از ذهبى نقل مى كند:
چون يزيد با اهل مدينه آن عمل را انجام داد؛ لشكر حره به جهت جنگ با فرزند زبير به طرف مكه حركت كرد ...چون به آنجا رسيدند فرزند زبير را محاصره كرده با او به قتال بر آمده با منجنيق سنگباران نمودند ... از شرارت و شعله هاى آتش آنان پرده هاى كعبه و سقف آن سوخت ...(۲۴)
و اما نظر علماى اهل سنت درباره يزيد:
اكثر علماى اهل سنت يزيد بن معاويه را به خاطر كشتن امام حسين عليه السلام و جنايات ديگرش شديداً مورد طعن و سرزنش قرار داده اند:
آلوسى چنین می نویسد :
هر كس بگويد يزيد با اين عملش معصيت نكرده و لعنش جايز نيست بايد در زمره انصار يزيد قرار گيرد (۲۵)
ابن خلدون می گوید :
غلط كرده ابن العربى مالكى كه مى گويد حسين عليه السلام به شمشير جدش كشته شد (۲۶)
سعد الدین تفتازانى هم معتقد است :
رضايت يزيد به كشتن حسين عليه السلام و خوشحالى او از آن و اهانت به اهل بيت از متواترات معنوى است (۲۷)
حتی جاحظ نیز که از متعصبین و معاندین اهل سنت نسبت به اهل بیت رسول خداست به یزید که می رسد، چنین می گوید :
جناياتى كه يزيد مرتكب شد از قبيل كشتن حسين عليه السلام، به اسارت بردن اهل بيتش، چوب زدن به دندانها و سر مبارك حضرت، ترساندن اهل مدينه و خراب كردن كعبه همگى دلالت بر قساوت، نفاق و خروج او از ايمان دارد. يزيد فاسق و ملعون است و هر كس از دشنام دادن ملعون جلوگيرى كند خودش ملعون است(۲۸)
دكتر طه حسين هم می نویسد :
گروهى گمان مى كنند يزيد از كشته شدن حسين عليه السلام با آن وضع فجيع تبرّى جسته و گناه اين عمل را به گردن عبيداللَّه انداخته اگر چنين است چرا عبيداللَّه را ملامت و عقاب نكرد و از ولايت عزل ننمود؟(۲۹)
تمجيد از يزيديه:
طايفه اى از يزيديه وجود دارند که در حق يزيد غلو مى كنند . ایشان منصوب به شيخ عدى بن مسافر اموى هستند. آنان صفت خدايى به شيطان و نبوت به يزيد داده اند. ابن تيميه معاصر با اين طايفه بوده و با آنان ارتباط تنگاتنگى داشته كه از اين جهت شك و ترديد را برانگيخته و اين امر مهر تأييدى بر نصب و عداوت او نسبت به اهل بيت پيامبر صلى الله عليه و آله بلكه خود پيامبر است. او در نامه اى به اتباع اين فرقه مى گويد: از احمد بن تيميه به هر كسى از مسلمانان كه منصوب به سنت و جماعت و منصوبين به جماعت شيخ عارف مقتدى ابو البركات عدى بن مسافر اموى و هر كس كه پيرو اوست و اين نامه به او مى رسد. خداوند شما را به پيمودن راهش موفق گرداند ... درود و رحمت خدا و بركات او بر شما باد (۳۰)
منابع :
[۱]تاريخ ابن خلدون، ج ۲، ص ۳۷
[۲]نهاية الارب، نويسنده:نویری، احمد بن عبد الوهاب ج ۶، ص ۲۱۶
[۳]المعارف، کتابی از ابن قُتَیْبِه ص ۳۴۵
[۴]تاريخ يعقوبى،نوشته احمدبن ابی یعقوب بن جعفربن وَهْب بن واضح یعقوبی ج ۲، ص ۲۵۰
[۵]وفاء الوفا،نويسنده:سمهودی، علی بن احمد ج ۱، ص ۱۲۷
[۶]اخبار الطوال، نویسنده: ابوحنیفه حمدبن داود دینوری ص ۳۱۰ كامل ابن اثير، ج ۴، ص ۱۱۲
[۷]اخبار الطوال، نویسنده: ابوحنیفه حمدبن داود دینوری ص ۳۱۰ وفاءالوفا، نويسنده:سمهودی، علی بن احمد ج ۱، ص ۱۲۹
[۸]الامامة و السياسة،نويسنده:ابن قتیبه، عبد الله بن مسلم ج ۱، ص ۲۲۰ و ۲۲۱
[۹]همان، ج ۲، ص ۱۰
[۱۰]الامامة والسياسة، نويسنده:ابن قتیبه، عبد الله بن مسلم ج ۲، ص ۱۰ تاريخ الخلفا،نویسنده: سیوطی ، عبدالرحمن بن ابوبکر ص ۲۰۹
[۱۱]كامل ابن اثير، ج ۴، ص ۱۱۳
[۱۲]الامامة و السياسة، نويسنده:ابن قتیبه، عبد الله بن مسلم ج ۱، ص ۲۱۵
[۱۳]اخبار الطوال، ابوحنیفه حمدبن داود دینوری ص ۳۱۴
[۱۴] نهاية الارب، نويسنده:نویری، احمد بن عبد الوهاب ج ۶، ص ۲۲۷
[۱۵] همان
[۱۶]المعارف، کتابی از ابن قُتَیْبِه ص ۱۸۷
[۱۷]وفاء الوفا، ج ۱، ص ۱۳۳
[۱۸]نهاية الارب، ج ۶، ص ۲۲۷
[۱۹] حلية الاوليا، نویسنده: ابونعیم ، احمد بن عبدالله ،۳۳۶ - ۴۳۰ق ج ۱، ص ۳۶۹
[۲۰]نسب قريش، نویسنده : الزبيري، مصعب بن عبد الله ص ۳۸۴
[۲۱] منهاج السنه، المؤلف: تقي الدين أبو العباس أحمد بن عبد الحليم بن عبد السلام بن عبد الله بن أبي القاسم بن محمد ابن تيمية الحراني الحنبلي الدمشقي ج ۴، ص ۵۷۷
[۲۲] كامل ابن اثير، ج ۳، ص ۳۱۶ تاريخ طبرى، ج ۴، ص ۳۸۱ و ۳۸۲
[۲۳]الامامة و السياسة، نويسنده:ابن قتیبه، عبد الله بن مسلمج ۲، ص ۱۲ شذرات الذهب، ابن عماد حنبلى، ج ۱، ص ۲۸۷
[۲۴]تاريخ الخلفا، نویسنده: سیوطی ، عبدالرحمن بن ابوبکرص ۲۰۹ اخبار مكه، ازرقى، ج ۱، ص ۲۰۲
[۲۵]تفسير روح المعانى، نویسنده: آلوسی ، محمود بن عبدالله ۱۲۱۷ - ۱۲۷۰ق ج ۲۶، ص ۷۳
[۲۶]مقدمه ابن خلدون، ص ۲۵۴
[۲۷] شرح عقايد نسفيه، تفتازانی ص ۱۸۱
[۲۸]رسائل جاحظ،نويسنده:جاحظ، عمرو بن بحر ص ۲۹۸
[۲۹]الفتنة الكبرى، نویسنده دکترطه حسین ج ۲، ص ۲۶۵
[۳۰]الوصية الكبرى، ابنتيميه، ص ۵
