گروه  اهل سنت    
    
سئوال كننده : يزدان
 
اصل روايت :
 
عن جبير بن مطعم  قال: أتت النبي صلى الله عليه[وآله] وسلم  امرأة فكلمته في شيء فأمرها أن ترجع إليه، قالت: يا رسول الله أرأيت إن جئت ولم أجدك ؟ كأنها تريد الموت . قال: «فإن لم تجديني فأتي أبابكر».
 
جبير بن مطعم مي گويد : زني خدمت رسول خدا صلي الله عليه [وآله] و سلّم شرفياب شد و پيرامون موضوعي با حضرت صحبت نمود حضرت به او فرمود : برگرد و بعدا دوباره مراجعه کن ! آن زن عرضه داشت:اگر آمدم و شما را نيافتم چه کار کنم ؟گويا قصد آن زن بعد از رحلت رسول خدا بوده . حضرت فرمودند : اگر آمدي و من را نيافتي به ابو بکر مراجعه کن .
 
تاريخ اسلام ، ترمذي ( 279 هـ ) ، ص ۱۱ و صحيح بخاري ، محمد بن اسماعيل (258 هـ ) ، ج 5 ، ص 73 .
 
پاسخ اجمالي :
 
1 . اين روايت را تماماً از جبير بن مطعم نقل كرده‌اند كه ذهبي او را از طلقاء دانسته است
 
2 . نووي در شرح صحيح مسلم تصريح نموده:
 
 فليس فيه نص على خلافته وامر بها
 
اين روايت بر خلافت ابوبکر دلالت ندارد
 
3 . همچنين نووي تصريح نموده :
 
بل هو اخبار بالغيب الذي اعلمه الله تعالى به
 
 إين روايت خبر از غيبي است كه رسول اکرم صلي الله عليه وآله وسلم نسبت به اتفاقي که در آينده مي افتد (و دلالتي بر تاييد خلافت ابوبكر ندارد) .
 
4 . اين روايت در مقابل روايتي قطعي الصدور در فضائل اميرالومنين عليه السلام جعل شده است .
 
5 . راوي عبارتي را اضافه نموده تا از روايت بهره برداري خاص نمايد.
 
6 . اين سئوال اساسي همواره مطرح مي باشد: که به چه دليل اهل سنت روايات متقن ومحکمي همچون روايت غدير خم و حديث ثقلين را که از محکم ترين اسانيد از طريق عامّه و خاصّه بر خوردار است را نپذيرفته ولي در مقابل به هر روايت سست و بي اساس وبا ضعيف ترين سلسله سندي که به شکلي بتواند خلافت خلفاي ثلاثه را نه اثبات بلکه به ذهن تداعي نمايد را به آن تمسک نموده و نازل منزله وحي الهي فرض ميکنند و در موارد مختلف به آن استناد مي کنند؟
 
پاسخ تفصيلي :
 
1 . تمام كساني كه اين روايت را نقل كرده‌اند از جبير بن مطعم آورده‌اند كه ذهبي او را از طلقاء شمرده‌ است .
 
 جبير بن مطعم :  ابن عدي بن نوفل بن عبد مناف بن قصي . شيخ قريش في زمانه ، أبو محمد ، ويقال : أبو عدي القرشي النوفلي ، ابن عم النبي صلى الله عليه وسلم  من الطلقاء .
 
سير اعلام النبلاء ، ذهبي ( 748 هـ ) ، ج 3 ، ص 95 .
 
2 . نووي در شرح صحيح مسلم راجع به حديث مورد بحث مي‌نويسد :
 
واما قوله صلى الله عليه وسلم في الحديث الذي بعد هذا للمرأة حين قالت يا رسول الله أرأيت ان جئت فلم أجدك قال فإن لم تجديني فأتي أبا بكر فليس فيه نص على خلافته وامر بها بل هو اخبار بالغيب الذي اعلمه الله تعالى به .
 
شرح مسلم ، النووي ( 676 هـ )، ج 15 ، ص 155 .
 
و امّا حديث پيامبر اکرم صلي الله عليه [وآله]وسلم که بعد از اين مي آيد و در باره زني است که به رسول خدا صلي الله عليه [وآله]وسلم عرض کرد يا رسول الله ! اگر زماني شد که آمدم و شما را نيافتم چه کنم ؟ حضرت فرمودند : در آن هنگام به ابوبکر مراجعه کن .در اين حديث هيچ گونه تصريحي بر خلافت ابوبکر و امر به آن از سوي رسول اکرم صلي الله عليه [وآله]وسلم وجود ندارد بلکه صرفا خبري است که آن حضرت از غيب داده و خداوند او را به اين مطلب آگاه نموده است .
 
 
 
3 . نووي در شرح صحيح مسلم همچنين مي‌گويد :
 
... بل هو اخبار بالغيب الذي اعلمه الله تعالى به
 
شرح مسلم ، النووي ( 676 هـ ) ، ج 15 ، ص 155 .
 
 در اين روايت هيچ گونه نصّ صريحي از رسول خدا صلي الله عليه و آله وسلّم بر اين مطلب که خليفه بعد از من چه کسي است وجود ندارد.  
 
توضيح اين که :
 
نکته جالب توجه ديگري که مي توان از اعتراف نووي در متن فوق استفاده نمود اين که بر فرض هم که اين روايت از رسول اکرم صلي الله عليه وآله وسلم صادر شده مي بود مي توانست به عنوان خبري از غيب توسط رسول اکرم محسوب گردد مبني بر اين که در آينده چنين اتفاقي خواهد افتاد و اين هرگز دلالت بر محبوبيت و تاييد اين اتفاق از سوي آن حضرت ندارد وچه بسا اين اتفاق مي تواند علي رغم ميل باطني حضرت بوده باشد .
 
يعني در حقيقت حضرت از يک واقعه خارجي که در آينده به وقوع مي پيوندد خبر مي دهد به اين شکل که حضرت به آن زن مي فرمايد: تو هنگام رجوع به من کس ديگري که ابوبکر باشد را خواهي يافت که بر جايگاه من تکيه زده است . واين موضوع نظاير ديگري نيز دارد ، مانند آن خبر غيبي که رسول خدا صلي الله عليه و آله وسلّم در باره عائشه فرمودند : «تقاتل علي بن ابي طالب و تنبحها کلاب الحوآب» که حضرت در خبر غيبي خود به عائشه فرمودند :در آينده در منطقه اي بين کوفه و بصره با علي [عليه السلام] به جنگ خواهي پرداخت .
 
حال آيا مي توان اين خبر از غيب را به منزله امر به اين عمل وتصحيح فعل عائشه تلقي نمود ؟ کاري که وقتي عائشه در همان سرزمين حوآب به ياد آن سخن رسول خدا صلي الله عليه و آله وسلّم افتاد به خود لرزيد وگفت : «انا لله و انا اليه راجعون» و خواست منصرف گردد اما چه فائده که باز هم با فريب عبد الله بن زبير به کارزار خود با امير المومنين  عليه السلام ادامه داد .
 
4 . اين روايت دقيقا در مقابل روايتي ساخته شده که احمد بن حنبل و طبراني آن را با سلسله سند صحيح آورده اند و آن اين که رسول اکرم صلي الله عليه وآله و سلم در شان امير المومنين علي ابن ابي طالب عليهما السلام فرموده‌اند :
 
لمّا حضر رسول الله صلى الله عليه وسلم قالت صفية : يا رسول الله ، لكل امرأة من نسائك أهل تلجأ إليهم ، وإنك أجليت أهلي ، فإن حدث حدث فإلى من ؟ قال صلى الله عليه وآله وسلم : " إلى علي بن أبي طالب " .
 
و چون زمان وفات ( شهادت رسول خدا ) صلى الله عليه وآله وسلم فرا رسيد [ ام المومنين ]صفيه به آن حضرت عرضه داشت : يا رسول الله بعد از شما هر کدام از همسرانتان به کسي پناه مي برند حال با وجود آن که خانواده من به فرموده شما جلاي وطن کرده اند اگر اتفاقي براي شما بيافتد من به چه کسي پناه ببرم ؟ حضرت فرمودند : تو به علي بن ابي طالب مراجعه کن .
 
مسند ، احمد بن حنبل ( 241 هـ ) ، ج 6 ، ص 300 .
 
هيثمي روايت فوق را صحيح دانسته و در باره آن گفته :
 
رواه الطبراني ورجاله رجال الصحيح .
 
اين روايت را طبراني نقل كرده و تمام رجال در سند آن را نيز صحيح دانسته است .
 
 مجمع الزوائد ، هيثمي ( 807 هـ ) ، ج 9 ، ص 113 .
 
5 . اکثريت قريب به اتفاق کتاب هايي که اين روايت را ذکر کرده اند در رواياتشان عبارتي دارند که به وضوح مي رساند اضافه اي از سوي راوي در روايت ايجاد گرديده و آن عبارت « کانها تريد الموت»«کانها تعني الموت » « کانها تعرض الموت » است که راوي از پيش خود تفسير نموده است . يعني در حقيقت اين بخش از روايت بر فرض صدور دسيسه اي از سوي راوي است که اگر اين بخش را حذف کنيم در ظاهر روايت هيچ گونه دلالتي براي بعد از شهادت و رحلت رسول خدا صلي الله عليه وآله وسلم نخواهد داشت . به اين معنا که راوي مي گويد : يا رسول الله ! اگر آمدم  و شما را نيافتم اينجا راوي اضافه مي کند يعني بعد از رحلت ، شما را نيافتم در حالي که چنين اضافه اي از ظاهر روايت فهميده نمي شود . و چه بسا ممکن است در امور دنيوي وروزانه کسي آمده باشد و از رسول خدا تقاضايي نموده باشد و حضرت فرموده باشند برو و بعدا مراجعه کن ، و چون مراجعه نمودي ومرا نيافتي به ابو بکر مراجعه کن .
 
و با اين قرينه مي توان پي برد که در چند کتاب معدود ديگر نيز روايت مي توانسته به همين شکل بوده باشد که در آنها ديگر اضافه از سوي راوي را حذف نموده اند .
 
متوني که روايت را با دسيسه و اضافه راوي (« کانها تريد الموت»«کانها تعني الموت » « کانها تعرض الموت »)آورده اند ه شرح زير است :
 
1 . سنن کبراي بيهقي ج  ص153 .
 
2 . فتح الباري ابن حجر ج7ص 16 .
 
3 . عمده القاري العيني ج 16  179 4 .
 
4 . صحيح ابن حبان ج 15 ص 292
 
5 . التمهيد ابن عبد البر ج 22 ص 126
 
6 . آسد الغابه ابن اثير ج1 ص272 .
 
7 . صحيح مسلم ج 7 ص110 .
 
8 . البدايه والنهايه ابن کثير ج6 ص 231 .
 
9 . صحيح بخاري ج4 ص 191 و ج8 ص 127 .
 
10 . جالب تر از همه تاريخ  مدينه دمشق ابن عساکر ج 30 ص 220 است که تصريح نموده : « قال ابن حمدان انک تعرض بالموت »( ابن حمدان مي گويد : بعد از موت شما) يعني ابن عساکر تصريح دارد که اين بخش جزء حديث نبوده و راوي يعني ابن حمدان آن را اضافه نموده است .
 
سئوال اساسي :
 
 در پايان اين سئوال اساسي همواره مطرح است که چرا اهل سنت روايات متقن ومحکمي همچون روايت غدير خم و حديث ثقلين را که از محکم ترين اسانيد از طريق عامّه و خاصّه بر خوردار است را نپذيرفته ولي در مقابل به هر روايت سست و بي اساس و با ضعيف ترين سلسله سندي که به شکلي بتواند خلافت خلفاي ثلاثه را نه اثبات بلکه به ذهن تداعي نمايد را به آن تمسک نموده و  نازل منزله وحي الهي فرض ميکنند و در موارد مختلف به آن استناد مي کنند؟
 
موفق باشيد
 
گروه پاسخ به شبهات
 
مؤسسه تحقيقاتي حضرت ولي عصر (عج)