در قسمت های قبل درباره ی آغاز پیدایش حس مذهبی ، نوع برخورد والدین و مربیان با كودك ، پرسشهای مذهبی كودكان و حالات مذهبی كودك مطالبی عنوان شد . در این قسمت می خوانیم...

عوامل مؤثر در پرورش
تعلیمی كه افراد از مربیان دریافت می دارند خود ممكن است سبب و موجبی برای پذیرش بهتر و بیشتر مذهب و یا ترك و فرار او از مذهب شود . انسانها در سنین رشد و بزرگسالی در وضع و موقعیتی هستند كه سوابق زندگی، خوی و رفتار مربیان و الگوها ، احساس تعلق و نیاز آنها به مذهب و تعالیم آن در رشد و در عمل مذهبی شان تأثیر می گذارد . تمرین های مذهبی امروز در سرنوشت حیات بعدی آنها مؤثر است و بههمین نظر در پرورش مذهبی اینان هشیاری هایی لازم و ضروری است .

وظایف خانواده
تأثیر تعالیم و روشهای مذهبی در كودك از یك سو بستگی دارد به دیگر عوامل نفوذ در خانواده ، از پدر و مادر و دیگر افراد ارشد . كودك بر اساس آنچه كه دیده و شنیده ، چه درست و چه غلط می آموزد و عمل می كند و از این دید نقش خانواده در كودك فوق العاده است .
از نظر علمی آمادگی خانواده برای پذیرش مذهب و عمل به آن ممكن است سبب پیدایش آمادگی بیشتر در كودك شود . با همهیآگاهی های فطری كه در كودك سراغ داریم فراموش نخواهیم كرد كه اگر خانواده،نامسلمان و غیر مذهبی باشند كودك هم آن چنان خواهد بود.

به كودك باید رسیدگی كرد . والدین هم چون باغبانی دلسوزند كه نسل را نیكو پرورش می دهند و از ابتلای به آفات مصونش می دارند . رسول خدا (ص) از والدین گله دارد كه به فرزندان خود نمی رسند و به آنها دین نمی آموزند و یا محیطی برای او پدید نمی آورند كه در آن مذهب حاكم باشد . ما معتقدیم كه اگر والدین و مربیان بهطور صحیحی جنبه مذهبی كودك را رهبری كنند و بكوشند كه بذر محبتآفریدگار را در روان كودك نافذ سازند شوق و اشتیاق فوق العاده ای در طفل راجع به مذهب پدید خواهد آمد .

وظایف مدرسه
مدرسه خانه دوم كودك است و اولیای مدرسه نقش پدر و مادر را دربارهبچه ها ایفا می كنند . راه و رسم معلم و دیگر افراد مدرسه برای طفل،درس آموز است . چه بسیار است بدرفتاری ها و نابسامانی هایی كه در حال و كار كودكان دیده می شود و نشأت گرفته از روش معلم و مدرسه است .
از گرفتاری ها و بدبختی های برخی از كودكان این است كه خانواده به اتكا و امید مدرسه دست از انجام وظایف خود كشیده و گمان دارد كه مدرسه به تربیت دینی كودكان می پردازد و مدرسه هم در این تصور است كه خانواده كوشش و تلاش خود را درباره كودك انجام می دهد و نیازی به مدرسه نیست . بههمین نظر است كه ما معتقدیم خانه و مدرسه می بایست هماهنگ گردند تا هم برنامه ای در طول یا عرض هم پیاده كنند و هم روشی در پیش گیرند كه طفل احساس دو گونگی نكند و رفتاری منضبط داشته باشد .

قواعد مورد استفاده
1- قاعده محبت : اصولاً اِعمال روش خشونت آمیز و مستبدانه در تربیت اسلامی امری محكوم است ما تنها در موارد خاصی كه بدانها اشاره خواهد شد می توانیم درباره كودكان اِعمال سندیت كنیم . طفل را با محبت به راه آورید ، سركشی او را از روی مهر و نوازش،مهار و او را آرام كنید . عمل خوب مذهبی كودك را بستایید كه این امر خود سبب تداوم رفتار مثبت در كودك خواهد شد. ‌كودكان مصداق لقب سریع الرضا هستند ، با محبتی به راه می آیندو با تأییدی دل را به گرو شما خواهند سپرد . اصولاً در تعبیرات مذهبی ما دین چیزیجزحب و محبت نیست . شما اصرار نداشته باشید كه با هیجانات منفی او را به راه آورید كه این،امری محال و ناشدنی است.
2- بهره مندی از لذایذ : برای طفل در جنبه مذهب سابقه شیرین پدید آورید. بهحساب این كه شما روزه دارید . او را به خود وانگذارید . برخی از پدران و مادران بهحساب این كه خود روزه دارند كودكان خود را به گرسنگی وامی دارند ،‌ به فكر غذای او نیستند و یا در غذای او سر و وضعی قائل نمی شوند و این مسئله ای است كه سبب بدبینی كودك به روزه و ماه رمضان خواهد شد .

در جلسات مذهبی كام او را شیرین كنیدو از لذائذ بهره مندش سازید. همه اشك و ناله و بر سر و سینه زدن نباشد كه طفل از آن چندان خشنود نیست . بگذارید او علاقهمند شودوبار دیگر همراه شما به جلسه بیاید و در ضمن خوردن چای و شیرینی چهار كلمه بشنود و یكی دو كلمهیآن را یاد بگیرد. به هرحال كاری كنید كه مذهب برای او غم انگیز و دردناك نباشدو تنفر و انزجار در او ایجاد ننماید.

3- تشویق و تحریض : گاهی كودك دو ركعت نماز شكسته بسته ای را در گوشه ای می خواند و شاید برای خودنمایی و یا جلب محبت شما بهنزدتان میآید و بهشما می گوید نماز خواندم !!. در برابر این عمل او بی تفاوت نباشید . ضمن این كه می كوشید خودنمایی او اوج نگیرد،او را تشویق كنید. كار او را بستاییدو بگذارید كه این امر در او ریشه دار شود . و آنگاه كه سود نداد از راه اعمال قدرت و سندیتوارد شوید.

بنای تربیت شما باید بهگونه ای باشد كه فرزندتان حدود ده سالگی در امر مذهب خودكار و خودگردان بار آیدو نیازی به امر و نهی شما در انجام اعمال مذهبی نداشته باشد . خود نمازش را بخواند اگر چه بر پسر در آن سن واجب نیست و اگر كوتاهی كرد پس از موعظه ها و تذكر می توان به تنبیهش پرداخت . اِعمال فشاربه كودكقبل ازهشت سالگیممكن است موجبات سرخوردگی او را از مذهب فراهم آورد و روح كودك را آزرده سازد و حتی در مواردی ممكن است نتایجی معكوس بهبار آورد.ولی پس از این سنین اِعمال فشار بهصورتی اندیشیده و بجا عیبی نخواهد داشت .

نكته ای مهم
و بالاخره ما بهعنوان والدین و مربیانومعلمان،مسئول نیك و بد اخلاق و رفتار مذهبی كودكانیم . از ما وظیفه و تكلیف خواسته اند كه در این راه بذل سرمایه كنیم . بر ما وظیفه است از همهیشیوه های موجود برای حفظ و رشد مذهبی كودكبگیریم و زمینهیفطری را در او رشد داده و بپرورانیم .این وظیفه تا 21 سال ادامه خواهد یافت اگر پس از این تاریخ نتیجه ای نیافتیم ما را سرزنشی نخواهد بود .
در طریق تربیت كودك ضروری است از امدادهای الهی استفاده كنیم و هم از خداوند مدد بخواهیم كه ما را در راه حفظ و به ثمر رساندن این امانت ها موفق گرداند و این امری است كه حتی حضرات معصومین هم خود را از آن بی نیاز نمی دانستند . امام سجاد (ع) در دعای خود از خداوند می خواهد كه او را بر حسن تربیت و نیكو بهعمل آوردن فرزندان و ادبشان كمك فرماید .

در ادامه بحث مراقبت های لازم ، هشدارها ، استمدادها و علل سستی در عقاید مذهبی را بیان خواهیم كرد.