در قسمت قبل مطلب مربوط به نقش الگوهای رفتاری در پرورش احساس مذهبی را مطرح نمودیم اینك می خوانیم ...
تقلید و یادگیری مشاهده ای ، اساس رفتار و آموخته های اولیه انسان است . در واقع یادگیری از طریق تقلید و تأثیر رفتارهای كلامی و غیر كلامی الگوها ، از همان سالهای اول تولد كودك وجود دارد . به عنوان مثال یادگیری زبان تا حدود نسبتاً زیادی بر اساس تقلید است. كودك از همان ماههای اول صداهایی را كه به صورت كلمات می شنود مرتباً تقلید می كند و همین صداها به تدریج درونی شده ، یادگیری زبان را برای كودك میسر می سازد .
مسلماً كودك نسبت به صداهایی كه مشابه صدای مادر و پدر و دیگر اطرافیان است حساسیت بیشتری نشان می دهد و همین امر بتدریج پایه های اجتماعی شدن كودك را فراهم می سازد . با توجه به این مسئله بسیار مهم و در نظر گرفتن این نكته كه همواره حواس كودك متوجه اطرافیان می باشد ، بسیار شایسته است هنگامی كه پدر ، مادر و یا دیگر اعضای خانواده كه در خانه نماز می خوانند ، ترتیبی دهند تا آن جا كه مقدور است نماز خواندن آنها در حوزه توجه سمعی كودك – كه فوق العاده حساس و تأثیر پذیر است و از چند ماه قبل از تولد فعال می باشد – و همچنین در صورت امكان در محدوده ی دید نوزادان و كودكان خردسال قرار داشته باشد.
از آن جایی كه اولین مرحله در یادگیری مشاهده ای ، توجه كودكان و نوجوانان به رفتارهای كلامی و غیركلامی الگوهاست و با درك این حقیقت كه اگر یاد گیرنده به رفتار الگو توجه نكند ، چیزی از رفتار او را نخواهد آموخت ، لازم است رفتار الگوها همواره برای مشاهده كنندگان ، گیرا ، جذاب و خوشایند باشد. لذا این مرحله از یادگیری مشاهده ای ، هنگامی كه متضمن بار عاطفی و احساسی خوشایند است، بیشترین تأثیر را در رفتار كودكان و نوجوانان می گذارد و بالطبع به یادسپاری رفتار مورد نظر نیز راحت تر و آسان تر انجام می پذیرد.
در مرحله دوم یادگیری مشاهده ای ، كودك رفتار الگوها را به صورت رمزهای كلامی یا تجسمی به خاطر می سپارد و چنان كه اشاره شد هر قدر الگو محبوب تر باشد ، یادسپاری رفتار او آسان تر است.
زمانی كه الگوهای رفتاری محبوب كودكان و نوجوانان با تعظیم و تكریم و با چهره ای مصمم و در عین حال گشاده و متبسم به نماز می ایستند و با خالق هستی سخن می گویند ، كودكان نه تنها از تماشای این حالت دچار سرور و احساس رضامندی می شوند ، بلكه سعی می كنند با انگیزه ی فراوان ، این قبیل رفتارهای الگوها را به خاطر بسپارند . اشتیاق بازآفرینی این رفتارها را می توان از نگاههای نظاره گر آنها دریافت .
كودكان و نوجوانان در نخستین فرصت مناسبی كه برایشان فراهم می آید و به محض آن كه به آمادگیهای لازم دست می یابند ، سعی می كنند كه رفتار آموخته شده را از خود نشان دهند. نماز خواندن كودكان در كنار پدر و مادر و یا به تنهایی بدون آن كه اولیا از آنان خواسته باشند و یا مستقیماً به آنها آموزش داده باشند بیانگر همین حقیقت است. بدیهی است اگر این رفتار كودك كه خود انعكاسی است از رفتار الگوها ، مورد تأیید و تشویق والدین و الگوها قرار گیرد ، تمایل و انگیزه كودك برای افزایش انجام آن رفتار بیشتر می شود.
لازم به تذكر است كه آن دسته از رفتارهای الگوها ، اعم از رفتار مطلوب و نامطلوب كه مورد توجه مستقیم و یا غیرمستقیم كودكان قرار می گیرد ، طبعاً توسط آنان آموخته می شود . حال اگر امكان تكرار و انجام آن رفتارها برای كودكان وجود نداشته باشد ، نمی تواند دلیل بر این باشد كه آنها رفتارهای مورد نظر را یاد نگرفته و یا به خاطر نسپرده اند. در بسیاری از موارد ، كودك با تخیل و یا تكرار ذهنی رفتاری كه مشاهده نموده ، توانسته است رفتار مورد نظر را در حافظه اش حفظ كند. فی المثل اگر پدر یا مادری در خانه سیگار می كشد اما تقلید و یا تكرار این رفتار را در فرزند خود مشاهده نمی كند ، نباید از این امر كه كودك رفتار او را یاد نگرفته است ، كاملاً اطمینان داشته باشد . اگر فرزندان با توجه ، كنجكاوی و اشتیاق ، رفتار پدر و مادر را مشاهده كنند ، بالطبع آن را فرا می گیرند ، ولی در حال حاضر رفتار مورد نظر را از خود بروز نمی دهند ( یادگیری نهفته ) و ممكن است بعدها اگر فرصت مناسبی پیش آید آن رفتار ( سیگار كشیدن ) را از خود نشان دهند. بنابراین با اذعان به این حقیقت كه رفتارهای والدین به طور كلی مورد توجه و یادسپاری فرزندان است ، باید سعی نمود كه هرگز زمینه بدآموزی پنهان و آشكار برای كودكان فراهم نگردد.
از سوی دیگر زمانی كه اولیا و مربیان تمایل دارند رفتارهای مطلوب آنها همانند راستگویی ، صداقت ، ایثار ، حفظ حجاب ، نماز و ... عمیقا مورد توجه و یادگیری كودكان و نوجوانان قرار گیرد ، لازم است همواره در عملكردهای خود ثابت قدم بوده ، چهره ای مصمم و متبسم و شخصیتی عاطفی ، منطقی و قابل اعتماد داشته باشند .
هر قدر شخصیت الگوهای بزرگسال برای كودكان و نوجوانان محبوب و دوست داشتنی باشد ، تأثیر پذیری آنها افزایش می یابد . واضح است كه هرگز نباید به اجبار مانع مشاهده رفتارمان توسط كودكان شویم و نیز هیچ گاه نباید با اعمال زور و فشار كودكان را وادار به تقلید یا تبعیت از رفتار بزرگسالان بنماییم . در عوض شایسته است بیش از هر چیز رفتارهای مطلوب خود را افزایش دهیم و بر آن باشیم كه با كودكان و نوجوانان رابطه ای دوستانه و صمیمی داشته باشیم . اگر چنین فضایی بر خانواده ها و مدارس حاكم باشد و اولیا و مربیان بهترین و مطمئن ترین دوست و همراه برای كودكان و نوجوانان باشند ، بسیار آسان و بدون زحمت ، رفتارشان مورد توجه و تقلید آگاهانه آنها واقع می شود . پیامبر بزرگوار (ص) می فرماید : المرء علی دین خلیله و قرینه . انسان همواره پیرو باورها و رفتارهای دوست و همنشین خود است.
ادامه دارد ...
كاربر محترم در قسمت بعدی می توانید مطالب مربوط به نقل خاطره هایی زیبا درارتباط با تعظیم و تكریم « نماز » توسط الگوهای رفتاری را مطالعه نمایید.
