معنی و مفهوم پرورش مذهبی ( قسمت پنجم )
 
در قسمت قبل به زمینه های پرورش مذهبی پرداختیم . اینک در ادامه می خوانیم ...
 
اصول پرورش مذهبی :
 
در این مبحث اصول و نکاتی که رعایت آن از طرف والدین و مربی جهت پرورش صحیح مذهبی کودک ضرورت دارد مطرح می شود:
 
1- اصل حب: اساس تربیت در سال های اولیه تولد بر روی محبت است . کودک باید چنان خوگیرد که از آنچه مورد نظرش نیست چشم بپوشد . به عبارت دیگر مربی بدون سختگیری بسیار در برابر عمل نادرست کودک باید بگوید "آن را دوست ندارم" و در برابر عمل نیکویش باید بگوید "آن را دوست دارم" و طفل باید رفتار و کردارش را بر روی این دو جنبه ( دوست دارم – دوست ندارم ) والدین قراردهد. این امر از راه نگاه محبت آمیز و یا نفرت آمیز والدین ، سخن رضایت آمیز، سکوت ، بی اعتنایی یا اعتنا، ابراز مهر و یا خشم والدین امکان پذیر است و در طی آن کودک باید مزایای دوست داشتن و زیان های دوست نداشتن والدین را دریابد.
 
2- اصل تشویق : کودک هر عمل نیکی که انجام داد انتظار پاداشی دارد و والدین باید این انتظار را برآورده کنند. اما باید توجه داشت که تشویق نباید به صورت رشوه درآید.
 
کودک باید عمل خوب را به عنوان وظیفه شخصی و اجتماعی انجام دهد بدون این که توقعی برای ستایش آن داشته باشد ؛ ولی والدین به این عنوان که او فردی وظیفه شناس است باید تشویقش کنند.
 
تشویق بهتر است صورت مالی پیدا نکند ؛ مثلاً هرگز نباید گفت اگر نماز خواندی به تو هزار ریال می دهم ، بلکه اولاً او باید خواندن نماز را مانند دیگر اعضای خانواده وظیفه خود بداند ؛ ثانیاً تشویق ما از او به عنوان ابراز رضایت از انجام وظیفه اش باشد یعنی نشان دهیم که از عملش خشنودیم و بعد درسنین بالاتر به او بفهمانیم که خدا هم از این عمل خشنود است.
 
بهتر است تشویقات مکرر نباشد زیرا در آن صورت ارزش واقعی تشویق از میان می رود.
 
تشویق ، بی اندازه زیاد نباشد بدان گونه که اگر کودک ، عملی مهم تر و ارزنده تر انجام داد دیگر لغتی برای وصف رضایت بسیار خود از آن عمل نداشته باشیم.
 
همیشه تشویق در حدی باشد که در آن آدمی برای وصول به مدارج عالی تر و جلب رضایت بیشتر والدین و آفریدگار مجال بیشتری داشته باشد. از حدود هشت سالگی می توان گفت که نتیجه دوست داشتن خدا ، بهشتی با چنان نعمت ها و لذتهاست و نتیجه دوست نداشتن او عـِقاب و کیفر است.
 
این روش در قرآن هم مورد نظر است و آیات بسیاری نشان می دهند که خدا فلان عمل و یا عاملین فلان رفتار را دوست دارد یا ندارد.
 
مسئله مهم در این امر آن است که گاهی سخت گیری و خشم و غضب در طریق تربیت لازم است ولی نباید بیشتر از محبت و اعتدال باشد. تجارب نشان می دهد که مذهبی ترین افراد در خانواده های با محبت و معتدل و مهربان و پرورش یافته اند. کمبود محبت موجب احساس تنهایی و غربت می شود، و حتی ممکن است زمینه های خطرناکی چون فرار از خانه ، خودکشی و خودفروشی را فراهم آورد.
 
3- اصل سندیت و اعمال قدرت والدین : در آن هنگام که کودک به عللی بخواهد اصول مورد نظر را رعایت نکند و تنها مجری نظرات خود باشد والدین باید اعمال قدرت کنند ، امر و نهی کنند و در اجرای آن کمال مراقبت را نمایند. والدین در تمام مراحل تربیتی مادام که مسئولیت سرپرستی کودک را بر عهده دارند به صورت مستقیم و پس از آن به صورت غیر مستقیم نقش پندگویی و تذکر و تسلط و اقتدار خود را حفظ کنند ؛ حتی در روایات اسلامی ، برای کودکان متمرد از دستوروالدین سخن از تنبیه به میان آمده است منتهی اغلب به معنای لغوی آن یعنی آگاه کردن است و یا تنبیهی که موجب دیه شود.
 
4- اصل اعتدال: در پرورش مذهبی رعایت اعتدال نیز یک اصل است، هرگز نباید تکلیف برای کودک شاق باشد فی المثل به فرموده معصوم (ع ) کودک را با خود به مسجد ببرید ولی هرگز طول ندهید . او را به نماز تشویق کنید ولی به نماز شب و انجام نوافل وادارش نکنید. به روزه تشویقش کنید ولی هر وقت که خسته و گرسنه شد او را وادار به افطار نمایید ( امام صادق ع ).
 
کودک را به مجالسی که برای احیاء تشکیل می شود در صورت عدم تمایل نبرید ؛ اجبارش نکنید که حتماً بیدار بماند . حتی در سخنی از معصوم آمده است که ما کودکان را وا می داریم که نمازظهر وعصر را با هم بخوانند و نیز مغرب و عشاء را در یک موقع و به دنبال هم بخوانند. انجام تکالیف مذهبی به صورتی نباشد که کودک یک بار در ظهر و یک بار دیگر در عصر خود را آماده نماز کند و از این باب احساس رنج نماید.
 
5- اصل پیرایش محیط : در تربیت اسلامی کوشش می شود که محیط از هرگونه بد آموزی و عامل انحرافی دور باشد. بدین سان در محیط خانه ، مدرسه و اجتماع بدآموزی و انحراف نیست و به عبارت دیگر عامل تربیتی و اجتماعی یکدیگر را خنثی نمی کنند. وسائل سمعی و بصری و ارتباط جمعی در جهت خلاف پرورش مذهبی نباید باشد. مربی باید خود را موظف به رعایت این جوانب بداند.
 
ادامه دارد...
 
در قسمت بعد به ذکر مراحل پرورش می پردازیم.