معنی و مفهوم پرورش مذهبی ( قسمت ششم )

در قسمت قبل به زمینه های پرورش مذهبی پرداختیم . اینک در ادامه می خوانیم...

مراحل پرورش

شک نیست که هر سنی مقتضایی دارد. برنامه ای که درباره یک کودک سه ساله اعمال می شود با برنامه ای که درباره یک کودک ده ساله و یا چهارده ساله عمل می شود به کلی متفاوت است.

درست است که پرورش مذهبی از آغاز تولد انجام می شود ولی قبل از تولد مراقبت هایی باید انجام شود که آن هم جزو پرورش مذهبی است. پرورش مذهبی به حقیقت از حین انتخاب همسر و بعد از ارتباط زناشویی شروع می شود. افکار مادر در دوران حمل ، غذاها ، برخوردها و رفتارها در آن مؤثر است.

پس از تولد ، والدین تا 21 سال درباره فرزند خود مسئولیت مستقیم دارند و کوتاهی درباره فرزندان گناهی بزرگ در برابر خدا ، و جرمی نابخشودنی در برابر جامعه است .

در کتب روایتی ، این دوره 21 سال است و به سه دوره هفت ساله و هر کدام به دوره های جزیی تر قابل تقسیم است.

هفت سال اول: دوره تکوین است . و پرورش مذهبی در حقیقت از همان روز اول تولد شروع می شود و آن از طریق انجام مراسم مذهبی است.

آنچه درباره کودک عمل می شود : مراسم گفتن اذان و اقامه در دو گوش او و کام برداشتن با تربت امام حسین (ع ) ، غسل مولود دادن ، ختنه کردن ، تراشیدن موی سر و هم وزن آن از طلا یا نقره صدقه دادن ، تسمیه به نام های نیکو، عقیقه ؛ بعدها به همراه رشد و در سنین مختلف تکالیف گوناگونی به کودک داده می شود.

مثلاً از سه سالگی آموزش جمله تهلیل است ( ذکر لا اله الا الله ) ، از 5/3 سالگی آموزش شهادت به رسالت محمد (ص) از چهار تا پنج سالگی تمرین صلوات، از پنج سالگی آموزش دست چپ و راست ، از شش سالگی آموزش قبله ، سجده و رکوع ، از حدود هفت سالگی تمرین نماز و بیدار شدن برای سحری است .

مراقبت هایی نیز لازم است . فی المثل از شش سالگی دختر، و از هفت سالگی پسر نباید گونه ی را جنس مخالف را ببوسد.

مردی به امام صادق ( ع) از دختر شش ساله کنیز خود حکایت کرد و امام فرمود او را نبوس ، در آغوش خود نگیر و بر دامن خود منشان.

در دوران کودکی نباید فراموش کرد که چهار سال اول تولد بسیار مهم و در پایه گذاری شخصیت ، دارای اهمیت فوق العاده است بدان گونه که می توان گفت هفتاد درصد شخصیت کودک در این سن پایه گذاری می شود.

هفت سال دوم– دوره ای است که باید کودک تحت کنترل اندیشیده والدین و مربی از نظر اعمال و رفتار باشد و لااقل به دو دوره هشت تا ده ، و 11 تا 14 سالگی تقسیم می شود.

در این دوره نیز به تناسب سن و رشد ، تکالیف مذهبی برای کودک فراهم می شود. مثلاً در آغاز این دوره مسئله شستن دو کف دست و تا پایان نه سالگی تمرین وضو و از ده سالگی اجباراً به نماز باید وادار شود.

ایمان واقعی به مذهب از حدود 12 سالگی در کودک پیدا می شود . در این سن تا حدود قابل توجهی می توان مفاهیم اصیل مذهب را به او منتقل کرد. ضمناً فراموش نکنیم مبانی اخلاقی و تربیتی به مفهوم آداب معاشرت و رسوم وسنن در همین دوره باید به کودک منتقل گردد.

پایان این دوره همزمان با دوره نوجوانی است و کودک با تجاربی که در زمینه های مختلف به دست آورده بالنسبه فردی مستقل وصاحب نظر می شود.

هفت سال سوم : دوره تمرین و عمل به آموخته ها است . در این دوره نیز که خود به سه مرحله پایان نوجوانی ، دوران بلوغ و دوره جوانی قسمت می شود آدمی زیر نظر مربی و تحت مراقبت آنها به انجام وظیفه بپردازد.

بخش اعظم عنایت والدین باید متوجه دوران بلوغ باشد که دوره رشد احساسات و نوعی تولد مجدد است.

افراد دراین دوره راجع به معتقدات خود حیرانند و نیاز به تجدید نظر دارند . از فکر بهشت و دوزخ ناراحتند ، نمی دانند پس از مرگ چه می شود و سرانجام کارشان به کجا منتهی می گردد.

نیاز آنان به راهنمایی در این دوره به اوج می رسد و مربیان باید زیر بازوی آنها را بگیرند و هدایتشان کنند.

ایمان به مذهب از شانزده سالگی اوج می گیرد و در صورتی که به الگوهای کاذبی برخورد کنند خطراتی برایشان در جنبه مذهب وجود خواهد داشت .

پایان بلوغ و از حدود هجده سالگی دوره استقلال تقریبی است ، دقت و استقلال منطقی در او رشد می یابد و می توان از این طریق به آموزش افراد پرداخت.

نکات مورد توجه در تربیت :

1- مسئله جنس : در تربیت اسلامی نوع پرورش دختر و پسر متفاوت است واین تفاوت به مناسبت وجود تفاوت های طبیعی و تفاوت های وظیفه ای است.

در جنبه تفاوت های طبیعی ، مذهب نیز مانند علم قائل به این است که پسر و دختر از نظر روحی و جسمی با هم تفاوت های آشکاری دارند. رشد آنها در مراحل مختلف سنی ، احساس و عاطفه آنها و از همه مهمتر بلوغ جنسی و عقلی آنها با هم فرق دارد و می دانیم که عالی ترین نظام تربیتی آن است که این تفاوت ها و نکات را در نظر گیرد.

در جنبه تفاوت های وظیفه ای نیز ، از نظر علم و مذهب پسران و دختران با هم تفاوت دارند. دختران برای حمل و نگهداری کودکان ، باروری و بارداری و آنگاه پرورش فرزند آماده می شوند و پسران برای انجام وظایف سنگین اجتماعی آمادگی می یابند. و باز هم آگاهی داریم که عالی ترین سیستم تربیتی آن است که این تفاوت های وظیفه ای را مورد نظر داشته باشد.

2- نوع مسائل مورد آموزش : از نکات مهمی است که در امر تربیت باید مورد نظر باشد. نوع مطالبی که به افراد می آموزیم باید با سن و متقضای سنی و عقلی افراد مطابقت داشته باشد. آنچه که به یک دختر 15ساله آموخته می شود هرگز به پسر آموخته نمی شود و نیز در آموزش دینی ، دختر ده ساله باید بیش از پسر ده ساله به مسائل دینی خود آگاه باشد پس آموزش بیشتری لازم دارد .

ادامه دارد ...

در قسمت بعد به تعریف تربیت ، وظیفه و اهمیت و عاملان آن می پردازیم.