معنی و مفهوم پرورش مذهبی ( قسمت هشتم )
در قسمت قبل به تعریف ، نقش و وظیفه تربیت و عاملان آن پرداختیم . اینك در ادامه می خوانیم ...

والدین و كودك
والدین نخستین مسئول صلاح وفساد جامعه اند و آنان را در قبال خدا و اجتماع مسئولیتی عظیم است كه سهل انگاری در آن قطعاً عقوبتی به همراه خواهد داشت . در این امر عظیم مادر را بیش از پدر مسئولیت است زیرا كودك بخش اعظم روحیات و مخصوصاً جنبه های عاطفی و احساسی را از مادر فرا می گیرد.
در حدیثی از معصوم آمده است كه ، پایه های سعادت و شقاوت كودك در رحم مادر گذارده می شود واین از آن باب است كه تغییر وراثت غیر ممكن است و خصایص و روحیات مادر به صورت مستقیم به كودك منتقل می شود.

همچنین در حدیث آمده كه بهشت زیر پای مادران است و این از آن باب است كه بخش اعظم سعادتمندی و در خور بهشت شدن كودك توسط مادر پایه گذاری می شود.

والدین شخصیت كودك را رنگ می دهند، خط مشی و رفتار او را در زندگی معین می كنند و براساس روش تربیتی خود كودكی آرام و یا نامتعادل می پروانند. درست است كه بلوغ و رشد جسمی زمینه را برای ازدواج فراهم می كند، اما برای پدر و مادر شدن ، زمینه رشد عقلی و اخلاقی و عاطفی لازم است.

افراد قبل از ازدواج باید به وظایف خود آشنا ، و به مسائل كلی تربیت آگاه ، و در قبال مسئولیت خود هوشیار باشند.

تربیت كودك اگر چه به ظاهر از بدو تولد او آغاز می شود ولی با در نظر داشتن تأثیر جنبه های وراثتی در واقع سالها و ماهها قبل از تولد شروع می شود و اَقـّل تقویم زمانی از هنگام انتخاب همسراست و اسلام از این زمان به بعد گام به گام برای ایجاد و پرورش نسل مراقبت هایی دارد كه دستورات و برنامه های آن را در كتب فقهی و اخلاقی اسلام می توان یافت و ما برای نمونه به مباحثی از آنها اشاره می كنیم .

انتخاب همسر:

اسلام اجازه نمی دهد كه آدمی با هر انسان دیگری درآمیزد و تشكیل نسل دهد، بلكه برای همسر شرایطی ذكر می كند بدین قرار:

1- از نظر خانوادگی ، همسر باید دارای اصالت باشد، از خانواده ای شرابخوار و معتاد نباشد و نیز والدین حق ندارند كه فرزند خود را به همسری فردی شرابخوار، قاطع رَحـِم و فاسق در آورند.

در سخنی از پیامبر آمده است كه : از گیاه سبزی كه در كنار مزبله ها می روید دوری كنید. پرسیدند منظور از آن چیست ؟ فرمود: منظور زن زیبارویی است كه در خانواده ای بدكار به دنیا آمده باشد.

2- از نظر خویشاوندی گو این كه حرمتی برای ازدواج با اقارب نیست ولی توصیه شده است با افرادی كه از نظر خویشاوندی رابطه نزدیك دارند وصلت به عمل نیاید. "لا تـَنكـِحوا القرابَة القـَریبه" و آن گاه درباره دلایل این امرگفته شده كه ممكن است فرزندانی ناقص از آنان به وجود آید یعنی همان امری كه طب امروز بدان اشاره دارد.

3- در جنبه جسمی توصیه شده است كه همسر رشید ، توانا و نیرومند و از نظر بنیه قوی باشد.

در سفارش حضرت علی ( ع) به برادرش عقیل راجع به انتخاب همسر كه نتیجه اش منجر به انتخاب ام البنین شده است، به این نكته برمی خوریم كه حضرت می فرماید می خواهم از او، فرزندانی قوی بنیه و نیرومند داشته باشم . ضمناً همسر باید از زیبایی نسبی و سن متناسب و رشد كافی برخوردار باشد.

4- از نظر اخلاقی به گفته ی شهید ثانی همسر باید دارای ملكه عفت و اصالت باشد.

در سخنان بسیاری كه از معصوم آمده توصیه شده است كه فرشته خویی كودكان نشان دهنده صفات ارجمند والدین است. و نیز فرمودند نیكو بنگرید كه نطفه خود را در كجا قرارمی دهید زیرا صفات ارثی به كودك منتقل می شوند.

5- در جنبه روان توصیه شده است كه همسر دارای كمبود ذهنی و احمق نباشد. پیامبر فرمود: از مزاوجت با همسر احمق خودداری كنید زیرا مصاحبت آن موجب بدبختی و گرفتاری است و فرزند او از نظر فكری تباه است.

مراقبت های قبل از تولد:
اكنون همسری با رعایت شرایط یاد شده انتخاب شده و قرار است زمینه مزاوجت فراهم آید.
از لحظه مزاوجت تا تولد نیز مسائلی مطرح است كه اهم آنها عبارت اند از :

1- در زناشویی : ذكر نام خدا ، به یاد غیر نبودن ، افكار و اندیشه ناصواب نداشتن ، دعا برای داشتن نسلی صالح و پاك ، داشتن ایده های عالی و انسانی و مانند آن .

2- دوران حمل : مادر با جنین خود نـُه ماه رابطه وراثتی و خونی دارد . توصیه های تربیتی خواه از نظرمكاتب و خواه از نظر مذاهب در این دوره بسیار است.

تحقیقات و تجارب علمی نشان داده است كه غذاها، داروها، مناظر زشت و زیبا ، هیجانات ، اضطراب ها ، ترس ها، نگرانی ها ، خشم ها و كین ها و افكار و اندیشه های مادر در جنین اثر می گذارد. بیماری هایی چون قند، سرخجه و تب شدید در جنین مؤثر است . خواسته ها و تمایلات ، ایده های پست و بلند مادر، طرز برخورد او با همسر، با دیگران ، با پدیده ها ، با تحولات طبیعی ، و تغییرات اجتماعی در جنین مؤثر است و از این جا مفهوم "السعید سعید فی بَطن اُمّه و الشقی شقی فی بَطن اُمّه "كاملاً روشن می شود.

3- لحظه تولد : این لحظه از لحظات حساس در سعادت یا بدبختی كودك است. ممكن است تا این لحظه تمام زمینه ها برای نابغه شدن كودكی موجود بوده و در آن لحظه آن امكانات ضایع شده باشد.

روی این اصل ، هم در كتب علمی وهم در كتب مذهبی سفارش های بسیاری در این مورد شده است.

كودك از آن كیست ؟
كودك از آن والدین نیست زیرا والدین حق هیچگونه دخالت و اعمال نظر منفی درباره فرزند خود ندارند . تلاش ها و كوشش ها فقط می تواند در جنبه مثبت و در جهت ارتقاء او باشد نه در جنبه كاستن او . این امر تا آن حد مورد توصیه است كه فرموده اند والدین حق كتك زدن كودك به حدی كه موجب دیه شود ندارند. البته اولویت های تربیتی از آن والدین است به شرطی كه در جهت سازندگی طفل باشد در غیر این صورت می توان كودك را پدر و مادر ستاند و مسئول دیگری برای تربیتش گمارد.
آیا كودك از آن اجتماع است ؟ مطمئناً كودك از آن اجتماع هم نیست ، زیرا افراد اجتماع هم مانند والدین حق هیچگونه دخالت و اعمال نظر منفی درباره كودك را ندارند. فقط می توانند در جهت ارتقا و جنبه های مثبت او گام بردارند.

برخی از صاحبان مكاتب ، كودك را از آن دولت می دانند.

البته دولت حق اظهار نظر در باره كودك برای ارتقاء او را دارد ولی حق خرید و فروش او و سلب آزادی او را ندارد.

آیا كودك از آن خودش است ؟ اتفاقاً پاسخ این سؤال هم منفی است . آدمی از آن خود نیست زیرا حق ندارد خود را به سوی انحطاط سوق دهد، موجب سقوط خود گردد و نمی تواند برخود صدمه و لطمه ای وارد آورد، حق خودكشی و خود فروشی ندارد. اختیاراتش درباره خود فقط در حدِ تعالی مقام خویش است نه تنزل مقام .

پس كودك از آن كیست؟ آنچه را كه با قاطعیت می توان گفت این است كهكودك از آن خدا و امانت اوست ، پدر و مادر، اجتماع و دولت و حتی خود او امانتدار خدایند.

آنچه كه درباره این امانت وظیفه دارند حفظ و حراست و در جنبه ی فزودن اوست نه كاستنش . همه وظیفه دارند كه در برابر این امانت مراقبت نمایند تا آنگاه كه صاحب امانت آن را به سوی خود ببرد.

در نگهداری از این امانت ، البته والدین اولویت دارند و حتی از نظر مذهب موظفند. به عبارت دیگر كودك حقوقی نسبت به والدین دارد و آنان برعكس در برابر او وظایفی دارند كه در صورت كوتاهی در انجام وظیفه مورد بازخواست قرار می گیرند

ادامه دارد...

در قسمت بعد به وظایف والدین در تربیت می پردازیم.