3وظیفه مهم پدران در قبال فرزندان
از منظر اسلام، پدر دارای نقشی ویژه و منحصر به فرد در نظام تربیتی خانواده می‎باشد، به طوری که هیچ جایگزینی برای آن وجود ندارد. همان گونه که پدر وظیفه دارد نیازهای جسمی فرزند را فراهم کند، در جهت تربیت صحیح او نیز باید به جدّ کوشش نماید.
پدر و کودک
1. تربیت دینی فرزند
امام صادق علیه‏السلام می‎فرماید: «در تأدیب و تربیت فرزند، نهایت جدّیت و سعی خود را به کار برید.»1
متأسفانه امروزه به سبب فاصله گرفتن از آموزه های دینی، نقش پدر در تربیت فرزند کم رنگ شده است و تنها نقش اقتصادی اش در خانه بروز و ظهور دارد، از این رو در خانه هایی که پدر فقط نقش «نان آور» را دارد و فرزندان فرصت تعامل و همانندسازی با پدر را ندارند، از تربیت مطلوب محروم می‎شوند..
دین اسلام شروع تربیت فرزند را در دوران جوانی، نوجوانی، کودکی و یا حتی در دوران جنینی نمی‎داند؛ بلکه مبدأ آن را از همان دوران قبل از فرزند دار شدن می داند.
حضرت علی علیه‏السلام هنگام انتخاب «ام البنین» به ویژگی شجاعت ایشان و تأثیر گذاری آن بر فرزند اشاره فرموده اند. پیامبر صلی الله علیه و آله می‎فرماید: «تَخَیَّروا لِنُطَفِکُم، فَإنَّ النِساءَ یَلِدنَ أشباهَ إخوانِهِنَّ وَ أخَواتِهِنَّ؛2 برای نطفه های خود گزینش کنید؛ زیرا زنان بچه هایی همانند برادران و خواهران خود به دنیا می‎آورند.»
حضرت سجاد علیه‏السلام در ضمن بیان حقوق فرزند، پدر را مورد خطاب قرار می‎دهد و می‎فرماید: «أنّکَ مَسئُولٌ عَمَّا وَلیتَهُ بِهِ مِن حُسنِ الأدَبِ وَ الدَّلَالَه عَلَی رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ؛3 و تو [ای پدر] در ولایتی که به فرزند داری، مسئول هستی که او را [با اخلاق] پسندیده پرورش دهی و به سوی خداوند بزرگش، راهنمایی کنی.»

2. دعا برای فرزند
دعای پدر بیش از هر کس دیگر در حق فرزند مستجاب می شود. در حدیثی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله است که فرمودند: «دُعَاءُ الْوَالِدِ لِوَلَدِهِ کَدُعَاءِ النَّبِیِّ لِاُمّتِهِ؛4 دعایی که پدر برای فرزند می کند، همانند دعایی است که پیامبر صلی الله علیه و آله برای امّت خود می نماید.»
امام صادق علیه‏السلام فرموده است: «ثَلَاثُ دَعَوَاتٍ لَا یُحْجَبْنَ عَنِ اللهِ دُعَاءُ الْوَالِدِ لِوَلَدِهِ إذَا بَرَّه؛6 سه دعاست که رد نمی شود [که یکی از آنها] دعای پدر برای فرزندش است، زمانی که به او نیکی کند.»
نقش پدر در زندگی انسان بی بدیل است. او نباید فقط در خانه نقش نان آوری داشته باشد. تربیت فرزندان یکی از مهم ترین حوزه های مسئولیت پدر است که باید در اجرای آن کوتاهی نکند. پدران باید توجه داشته باشند که رفتار و عمل آنها نوعی مدل و الگو برای فرزندان می باشد و هرگونه سهل انگاری در این زمینه می تواند خطرات جبران ناپذیری را ایجاد کند. پدر و فرزند حقوق متقابلی دارند که رعایت آن موجبات رشد و تعالی را فراهم می آورد
آیت الله العظمی مرعشی نجفی رحمه الله می فرمود: زمانی که در نجف بودیم، یک روز مادرم فرمودند: پدرت را صدا بزن تا برای صرف ناهار تشریف بیاورد. حقیر به طبقه بالا رفتم و دیدم پدرم در حال مطالعه خوابش برده است. مانده بودم چه کنم؟ از طرفی می خواستم امر مادر را اطاعت کنم، و از طرفی می ترسیدم با بیدار کردن پدر باعث رنجش خاطر او گردم. خم شدم و لبهایم را کف پای پدر گذاشتم و چندین بوسه برداشتم، تا این که در اثر نوازش پا، پدرم از خواب بیدار شد و دید من هستم. وقتی این علاقه، ادب و کمال احترام را از من دید، فرمود: شهاب الدین! تو هستی؟ عرض کردم: بله آقا. دو دستش را به سوی آسمان بلند کرد و فرمود: پسرم! خدا عزّتت را بالا ببرد و تو را از خادمین اهل بیت علیهم‏السلام قرار دهد. حضرت آیت الله مرعشی نجفی می فرمود: من هر چه دارم از برکت آن دعای پدرم است.7
سالمند
3. احترام و محبت
یکی از خواسته های درونی هر فردی، داشتن محبوبیت است. هر فردی دوست دارد دیگران به دیده احترام به او نگاه کنند و با او برخورد محبت آمیز داشته باشند. فرزندان نیز دوست دارند از جانب پدر مورد محبت و اکرام بیش تری قرار گیرند. در سیره معصومین علیهم‏السلام موارد فراوانی به این مطلب اشعار دارد. پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله حسنین' را می بوسید. روزی شخصی به نام «اقرع به حابس» گفت: من ده فرزند دارم و تا به حال هیچ کدام از آنها را نبوسیده ام. آن حضرت صلی الله علیه و آله فرمودند: «مَنْ لَا یَرْحَمْ لَا یُرْحَم؛8 کسی که رحم نکند، مورد رحم قرار نخواهد گرفت.» در جایی دیگر نیز درباره او فرمودند: «هَذَا رَجُلٌ عِنْدِی أَنَّهُ مِنْ أَهْلِ النَّارِ؛9 این شخص از نظر من اهل آتش است.»
«انس بن مالک» که خدمتگزار پیامبر صلی الله علیه و آله بود و همیشه در کنار آن حضرت به سر می برد، می گوید: «إنَّ رَسُولَ اللهِ صلی الله علیه و آله مَرَّ عَلَی صِبْیَانٍ فَسَلَّمَ عَلَیهِم؛10 پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به بچه ها رسید و به آنها سلام کرد.»
در جای دیگر پیامبر صلی الله علیه و آله می فرماید: «أکْرِمُوا أولَادَکُمْ وَ أحُسِنُوا أدَبَهُمْ یُغْفَرْ لَکُم؛11 فرزندان خود را گرامی بدارید و ادب [و تربیت] آنان را نیکو گردانید تا آمرزیده شوید.»
حضرت سجاد علیه‏السلام در ضمن بیان حقوق فرزند، پدر را مورد خطاب قرار می‎دهد و می‎فرماید: «أنّکَ مَسئُولٌ عَمَّا وَلیتَهُ بِهِ مِن حُسنِ الأدَبِ وَ الدَّلَالَه عَلَی رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ؛ و تو [ای پدر] در ولایتی که به فرزند داری، مسئول هستی که او را [با اخلاق] پسندیده پرورش دهی و به سوی خداوند بزرگش، راهنمایی کنی»
و فرمود: «أنَّ اللهَ لَیَرْحَمُ الْعَبْدَ لِشِدَّةِ حُبِّه لِوَلَدِهِ؛12 خداوند بنده را به واسطه شدّت محبت او نسبت به فرزندش مورد رحمت قرار می دهد.»
در روایات، موارد دیگری از وظایف پدر مطرح شده است که از جمله آنها «گذاشتن نام نیکو بر فرزند» و «آموزش قرآن» به او است. مولای پرهیزکاران علیه‏السلام می فرماید: «حَقُّ الْوَلَدِ عَلَى الْوَالِدِ أَنْ یُحَسِّنَ اسْمَهُ وَ یُحَسِّنَ أَدَبَهُ وَ یُعَلِّمَهُ الْقُرْآنَ؛ حق فرزند بر پدر این است که: نام نیکو برای او بگذارد، خوب تربیتش کند، و به او قرآن بیاموزد.» «تزویج فرزندان در هنگام بلوغ»، «عقیقه و قربانی» و «آموزش شنا و تیراندازی» به آنها و... نیز از وظایف پدر محسوب می شود.

نتیجه گیری
نقش پدر در زندگی انسان بی بدیل است. او نباید فقط در خانه نقش نان آوری داشته باشد. تربیت فرزندان یکی از مهم ترین حوزه های مسئولیت پدر است که باید در اجرای آن کوتاهی نکند. پدران باید توجه داشته باشند که رفتار و عمل آنها نوعی مدل و الگو برای فرزندان می باشد و هرگونه سهل انگاری در این زمینه می تواند خطرات جبران ناپذیری را ایجاد کند. پدر و فرزند حقوق متقابلی دارند که رعایت آن موجبات رشد و تعالی را فراهم می آورد.

پی نوشت ها :
1 . تحف العقول، ابن شعبه حرانی، ص‏336.
2 . نهج الفصاحة، ابوالقاسم پاینده، ص‏381.
3 . مکارم الأخلاق، طبرسی، ص‏421.
4 . نهج الفصاحة، ابوالقاسم پاینده، ص‏482.
6 . وسائل الشیعه، شیخ حرّ عاملی، ج‏7، ص‏130.
7 .رمز موفقیت بزرگان، رضا باقی زاده، ص‏117.
8 . وسائل الشیعه، شیخ حرّ عاملی، ج‏21، ص‏485.
9 .روضة المتقین، علامه مجلسی، ج‏8، ص‏593.
10 .مستدرک الوسائل، محدث نوری، ج‏8، ص‏364.
11 . مکارم الأخلاق، طبرسی، ص‏222.
12 . کافی، شیخ کلینی، ج‏6، ص‏50.