شكيات نماز
شكيات نماز 23 قسم است : هشت قسم آن شكهائي است كه نماز را باطل ميكند و به شش قسم آن نبايد اعتنا كرد ونه قسم ديگر آن صحيح است .
شكهاي مبطل
مسأله 1165
شكهائي كه نماز را باطل ميكند از اين قرار است : اول شك در شماره ركعتهاي نماز دو ركعتي مثل نماز صبح و نماز مسافر ، ولي شك در شماره ركعتهاي نماز مستحب دو ركعتي و بعضي از نمازهاي احتياط نماز را باطل نميكند . دوم شك در شماره ركعتهاي نماز سه ركعتي . سوم آن كه در نماز چهار ركعتي شك كند كه يك ركعت خوانده يا بيشتر . چهارم آن كه در نماز چهار ركعتي پيش از تمام شدن سجده دوم ، شك كند كه دو ركعت خوانده يا بيشتر ، در اين صورت نمازش باطل و بايد اعاده كند ، و بهتر آن است كه عمل به حكم شك نمايد نماز را اعاده كند . پنجم شك بين دو و پنج يا دو و بيشتر از پنج . ششم شك بين سه وشش يا سه و بيشتر از شش . هفتم شك در ركعتهاي نماز كه نداند چند ركعت خوانده است . هشتم شك بين چهار و شش يا چهار و بيشتر از شش چه پيش از تمام شدن سجده دوم باشد يا بعد از آن .
مسأله 1166
اگر يكي از شكهاي باطل كننده براي انسان پيش آيد ، نميتواند نماز را به هم بزند ، ولي اگر بقدري فكر كند كه شك پابرجا شود به هم زدن نماز مانعي ندارد.
شكهائيكه نبايد بآنها اعتنا كرد
مسأله 1167
شكهائي كه نبايد به آنها اعتنا كرد از اين قرار است : اول شك در چيزي كه محل بجا آوردن آن گذشته است ، مثل آن كه در ركوع شك كند كه حمد را خوانده يا نه . دوم شك بعد از سلام نماز . سوم شك بعد از گذشتن وقت نماز . چهارم شك كثير الشك يعني كسي كه زياد شك ميكند . پنجم شك امام در شماره ركعتهاي نماز در صورتي كه مأموم شماره آنها را بداند و همچنين شك مأموم در صورتي كه امام شماره ركعتهاي نماز را بداند . ششم شك در نماز مستحبي .
1 شك در چيزي كه محل آن گذشته است
مسأله 1168
اگر در بين نماز شك كند كه يكي از كارهاي واجب آن را انجام داده يا نه ، مثلا شك كند كه حمد خوانده يا نه ، چنانچه مشغول كاري كه بايد بعد از آن انجام دهد نشده ، بايد آنچه را كه در انجام آن شك كرده بجا آورد ، و اگر مشغول كاري كه بايد بعد از آن انجام دهد شده به شك خود اعتنا نكند .
مسأله 1169
اگر در بين خواندن آيه‌اي شك كند كه آيه پيش را خوانده يا نه يا وقتي آخر آيه را ميخواند شك كند كه اول آنرا خوانده يا نه ، بايد به شك خود اعتنا نكند .
مسأله 1170
اگر بعد از ركوع يا سجود شك كند كه كارهاي واجب آن مانند ذكر و آرام بودن بدن را انجام داده يا نه ، بايد به شك خود اعتنا نكند .
مسأله 1171
اگر در حالي كه به سجده ميرود شك كند كه ركوع كرده يا نه ، يا شك كند كه بعد از ركوع ايستاده يا نه ، به شك خود اعتنا نكند .
مسأله 1172
اگر در حال برخاستن شك كند كه تشهد را بجا آورده يا نه ، بايد اعتنا نكند ولي اگر شك كند كه سجده را بجا آورده يا نه بايد برگردد وبجا آورد .
مسأله 1173
كسي كه نشسته يا خوابيده نماز ميخواند ، اگر موقعي كه حمد يا تسبيحات ميخواند ، شك كند كه سجده يا تشهد را بجا آورده يا نه ، بايد به شك خود اعتنا نكند و اگر پيش از آن كه مشغول حمد يا تسبيحات شود ، شك كند كه سجده يا تشهد را بجا آورده يا نه ، بايد بجا آورد .
مسأله 1174
اگر شك كند كه يكي از ركنهاي نماز را بجا آورده يا نه ، چنانچه مشغول كاري كه بعد از آن است نشده ، بايد آن را بجا آورد مثلا اگر پيش از خواندن تشهد شك كند كه دو سجده را بجا آورده يا نه بايد بجا آورد و چنانچه بعد يادش بيايد كه آن ركن را بجا آورده بوده ، چون ركن زياد شده نمازش باطل است .
مسأله 1175
اگر شك كند عملي را كه ركن نيست بجا آورده يا نه چنانچه مشغول كاري كه بعد از آن است نشده ، بايد آن را بجا آورد ، مثلا اگر پيش از خواندن سوره شك كند كه حمد را خوانده يا نه ، بايد حمد را بخواند و اگر بعد از انجام آن يادش بيايد كه آن را بجا آورده بوده چون ركن زياد نشده نماز صحيح است .
مسأله 1176
اگر شك كند كه ركني را بجا آورده يا نه ، چنانچه مشغول تشهد است اگر شك كند كه دو سجده را بجا آورده يا نه ، بايد به شك خود اعتنا نكند و اگر يادش بيايد كه آن ركن را بجا نياورده ، در صورتي كه مشغول ركن بعد نشده ، بايد آن را بجا آورد و اگر مشغول ركن بعد شده نمازش باطل است ، مثلا اگر پيش از ركوع ركعت بعد يادش بيايد كه دو سجده را بجا نياورده ، بايد بجا آورد و اگر در ركوع يا بعد از آن يادش بيايد نمازش باطل است .
مسأله 1177
اگر شك كند عملي را كه ركن نيست بجا آورده يا نه چنانچه مشغول كاري كه بعد از آنست شده ، بايد به شك خود اعتنا نكند ، مثلا موقعي كه مشغول خواندن سوره است ، اگر شك كند كه حمد را خوانده يا نه ، بايد به شك خود اعتنا نكند ، و اگر بعد يادش بيايد كه آنرا بجا نياورده در صورتي كه مشغول ركن بعد نشده ، بايد بجا آورد و اگر مشغول ركن بعد شده ، نمازش صحيح است . بنابر اين اگر مثلا در قنوت يادش بيايد كه حمد را نخوانده ، بايد بخواند و اگر در ركوع يادش بيايد نماز او صحيح است .
مسأله 1178
اگر شك كند كه سلام نماز را گفته يا نه ، يا شك كند درست گفته يا نه ، چنانچه مشغول تعقيب نماز يا نماز ديگر شده ، يا به واسطه انجام كاري كه نماز را به هم ميزند ، از حال نمازگزار بيرون رفته ، بايد به شك خود اعتنا نكند و اگر پيش از اينها شك كند ، بايد سلام را بگويد . اما اگر در صحيح گفتن سلام شك كند در هر صورت بايد به شك خود اعتنا ننمايد چه مشغول كار ديگر شده باشد يا نه .
2 شك بعد از سلام
مسأله 1179
اگر بعد از سلام نماز شك كند كه نمازش صحيح بوده يا نه ، مثلا شك كند ركوع كرده يا نه ، يا بعد از سلام نماز چهار ركعتي شك كند كه چهار ركعت خوانده يا پنج ركعت به شك خود اعتنا نكند ، ولي اگر هر دو طرف شك او باطل باشد ، مثلا بعد از سلام نماز چهار ركعتي شك كند كه سه ركعت خوانده يا پنج ركعت ، نمازش باطل است .
3 شك بعد از وقت
مسأله 1180
اگر بعد از گذشتن وقت نماز شك كند كه نماز خوانده يا نه ، يا گمان كند كه نخوانده ، خواندن آن لازم نيست ، ولي اگر پيش از گذشتن وقت ، شك كند كه نماز خوانده يا نه ، يا گمان كند كه نخوانده ، بايد آن نماز را بخواند بلكه اگر گمان كند كه خوانده ، بايد آن را بجا آورد .
مسأله 1181
اگر بعد از گذشتن وقت شك كند كه نماز را درست خوانده يا نه به شك خود اعتنا نكند .
مسأله 1182
اگر بعد از گذشتن وقت نماز ظهر و عصر بداند چهار ركعت نماز خوانده ولي نداند به نيت ظهر خوانده يا به نيت عصر بايد چهار ركعت نماز قضا به نيت نمازي كه بر او واجب است بخواند .
مسأله 1183
اگر بعد از گذشتن وقت نماز مغرب و عشا ، بداند يك نماز خوانده ولي نداند سه ركعتي خوانده يا چهار ركعتي بايد قضاي نماز مغرب و عشا را بخواند .
4 كثير الشك ( كسي كه زياد شك ميكند )
مسأله 1184
اگر كسي در يك نماز سه مرتبه شك كند ، يا در سه نماز پشت سرهم مثلا در نماز صبح و ظهر و عصر شك كند ، كثير الشك است و چنانچه زياد شك كردن او از غضب يا ترس يا پريشاني حواس نباشد ، به شك خود اعتنا نكند .
مسأله 1185
كثير الشك اگر در بجا آوردن چيزي شك كند ، چنانچه بجا آوردن آن نماز را باطل نميكند ، بايد بنا بگذارد كه آن را بجا آورده ، مثلا اگر شك كند كه ركوع كرده يا نه ، بايد بنا بگذارد كه ركوع كرده است ، واگر بجا آوردن آن نماز را باطل ميكند بايد بنا بگذارد كه آن را انجام نداده مثلا اگر شك كند كه يك ركوع كرده يا بيشتر چون زياد شدن ركوع نماز را باطل ميكند بايد بنا بگذارد كه بيشتر از يك ركوع نكرده است .
مسأله 1186
كسي كه در يك چيز نماز زياد شك ميكند ، چنانچه در چيزهاي ديگر نماز شك كند بايد بدستور آن عمل نمايد ، مثلا كسي كه زياد شك ميكند سجده كرده يا نه اگر در بجا آوردن ركوع شك كند بايد به دستور آن رفتار نمايد يعني اگر ايستاده است ركوع را بجا آورد و اگر به سجده رفته اعتنا نكند .
مسأله 1187
كسي كه در نماز مخصوصي مثلا در نماز ظهر زياد شك ميكند اگر در نماز ديگر مثلا در نماز عصر شك كند ، بايد به دستور شك رفتار نمايد .
مسأله 1188
كسي كه وقتي در جاي مخصوصي نماز ميخواند زياد شك ميكند ، اگر در غير آنجا نماز بخواند وشكي براي او پيش آيد به دستور شك عمل نمايد .
مسأله 1189
اگر انسان شك كند كه كثير الشك شده يا نه ، بايد به دستور شك عمل نمايد . وكثير الشك تا وقتي يقين نكند كه به حال معمولي مردم برگشته بايد به شك خود اعتنا نكند .
مسأله 1190
كسي كه زياد شك ميكند ، اگر شك كند ركني را بجا آورده يا نه ، و اعتنا نكند بعد يادش بيايد كه آن را بجا نياورده ، چنانچه مشغول ركن بعد نشده ، بايد آن را بجا آورد ، و اگر مشغول ركن بعد شده نمازش باطل است ، مثلا اگر شك كند ركوع كرده يا نه و اعتنا نكند ، چنانچه پيش از سجده يادش بيايد كه ركوع نكرده ، بايد ركوع كند و اگر در سجده يادش بيايد ، نمازش باطل است .
مسأله 1191
كسي كه زياد شك ميكند ، اگر شك كند چيزي را كه ركن نيست بجا آورده يا نه واعتنا نكند وبعد يادش بيايد كه آن را بجا نياورده ، چنانچه از محل بجا آوردن آن نگذشته بايد آنرا بجا آورد ، و اگر از محل آن گذشته نمازش صحيح است ، مثلا اگر شك كند كه حمد خوانده يا نه و اعتنا نكند ، چنانچه در قنوت يادش بيايد كه حمد نخوانده ، بايد بخواند و اگر در ركوع يادش بيايد نماز او صحيح است .@#@
5 شك امام ومأموم
مسأله 1192
اگر امام جماعت در شماره ركعتهاي نماز شك كند مثلا شك كند كه سه ركعت خوانده يا چهار ركعت ، چنانچه مأموم يقين يا گمان داشته باشد كه چهار ركعت خوانده و به امام بفهماند كه چهار ركعت خوانده است ، امام بايد نماز را تمام كند و خواندن نماز احتياط لازم نيست ونيز اگر امام يقين يا گمان داشته باشد كه چند ركعت خوانده است ومأموم در شماره ركعتهاي نماز شك كند ، بايد به شك خود اعتنا ننمايد .
6 شك در نماز مستحبي
مسأله 1193
اگر در شماره ركعتهاي نماز مستحبي شك كند ، چنانچه طرف بيشتر شك نماز را باطل ميكند ، بايد بنا را بر كمتر بگذارد مثلا اگر در نافله صبح شك كند كه دو ركعت خوانده يا سه ركعت ، بايد بنا بگذارد كه دو ركعت خوانده است و اگر طرف بيشتر شك نماز را باطل نميكند ، مثلا شك كند كه دو ركعت خوانده يا يك ركعت به هر طرف شك عمل كند ، نمازش صحيح است .
مسأله 1194
كم شدن ركن ، نافله را باطل ميكند بنابر احتياط واجب ، ولي زياد شدن ركن ، آن را باطل نميكند ، پس اگر يكي از كارهاي نافله را فراموش كند و موقعي يادش بيايد كه مشغول ركن بعد از آن شده بايد آن كار را انجام دهد و دوباره آن ركن را بجا آورد مثلا اگر در بين ركوع يادش بيايد كه سوره را نخوانده ، بايد برگردد و سوره را بخواند و دوباره به ركوع رود .
مسأله 1195
اگر در يكي از كارهاي نافله شك كند ، خواه ركن باشد يا غير ركن ، چنانچه محل آن نگذشته ، بايد بجا آورد و اگر محل آن گذشته ، به شك خود اعتنا نكند.
مسأله 1196
اگر در نماز مستحبي دو ركعتي گمانش به سه ركعت يا بيشتر برود يا گمانش به دو ركعت يا كمتر برود بايد به همان گمان عمل كند ، مثلا اگر گمانش به يك ركعت ميرود احتياطا بايد يك ركعت ديگر بخواند .
مسأله 1197
اگر در نماز نافله كاري كند كه براي آن سجده سهو واجب ميشود ، يا يك سجده يا تشهد را فراموش نمايد ، لازم نيست بعد از نماز ، سجده سهو يا قضاي سجده و تشهد را بجا آورد .
مسأله 1198
اگر شك كند كه نماز مستحبي را خوانده يا نه ، چنانچه آن نماز مثل نماز جعفر طيار وقت معين نداشته باشد ، بنا بگذارد كه نخوانده است . و همچنين است اگر مثل نافله يوميه وقت معين داشته باشد و پيش از گذشتن وقت شك كند كه آن را بجا آورده يا نه ، ولي اگر بعد از گذشت وقت شك كند كه خوانده است يا نه ، به شك خود اعتنا نكند .
شكهاي صحيح
مسأله 1199
در نه صورت اگر در شماره ركعتهاي نماز چهار ركعتي شك كند ، بايد فورا فكر نمايد پس اگر يقين يا گمان به يك طرف شك پيدا كرد ، همان طرف را بگيرد و نماز را تمام كند وگرنه به دستورهائي كه گفته ميشود عمل نمايد و آن نه صورت از اين قرار است : اول : آن كه بعد از سر برداشتن از سجده دوم شك كند دو ركعت خوانده يا سه ركعت ، كه بايد بنا بگذارد سه ركعت خوانده و يك ركعت ديگر بخواند و نماز را تمام كند و بعد از نماز يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته به دستوري كه بعدا گفته ميشود بجا آورد . دوم : شك بين دو و چهار بعد از سر برداشتن از سجده دوم كه بايد بنا بگذارد چهار ركعت خوانده و نماز را تمام كند وبعد از نماز دو ركعت نماز احتياط ايستاده بخواند . سوم : شك بين دو و سه و چهار بعد از سر برداشتن از سجده دوم كه بايد بنا بر چهار بگذارد و بعد از نماز دو ركعت نماز احتياط ايستاده وبعد دو ركعت نشسته بجا آورد ، ولي اگر بعد از سجده اول يا پيش از سر برداشتن از سجده دوم يكي از اين سه شك برايش پيش آيد بايد نماز را رها كند و دوباره بخواند . چهارم : شك بين چهار و پنج بعد از سر برداشتن از سجده دوم كه بايد بنا بر چهار بگذارد و نماز را تمام كند وبعد از نماز دو سجده سهو بجا آورد ولي اگر بعد از سجده اول ، يا پيش از سر برداشتن از سجده دوم ، اين شك ، براي او پيش آيد ، بنابر احتياط واجب بايد به دستوري كه گفته شد عمل كند و نماز را هم دوباره بخواند . پنجم : شك بين سه و چهار ، كه در هر جاي نماز باشد ، بايد بنابر چهار بگذارد ونماز را تمام كند و بعد از نماز يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته بجا آورد . ششم : شك بين چهار و پنج در حال ايستاده كه بايد بنشيند و تشهد بخواند و نماز را سلام دهد ويك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته بجا آورد . هفتم : شك بين سه و پنج در حال ايستاده كه بايد بنشيند و تشهد بخواند ونماز را سلام دهد و دو ركعت نماز احتياط ايستاده بجا آورد . هشتم : شك بين سه و چهار و پنج در حال ايستاده ، كه بايد بنشيند و تشهد بخواند و بعد از سلام نماز دو ركعت نماز احتياط ايستاده وبعد دو ركعت نشسته بجا آورد . نهم : شك بين پنج و شش در حال ايستاده كه بايد بنشيند و تشهد بخواند و نماز را سلام دهد و دو سجده سهو بجا آورد .
مسأله 1200
اگر يكي از شكهاي صحيح براي انسان پيش آيد نبايد نماز را بشكند و چنانچه نماز را بشكند معصيت كرده است ، پس اگر پيش از انجام كاري كه نماز را باطل ميكند مثل رو گرداندن از قبله ، نماز را از سر گيرد نماز دومش هم باطل است . و اگر بعد از انجام كاري كه نماز را باطل ميكند ، مشغول نماز شود نماز دومش صحيح است .
مسأله 1201
اگر يكي از شكهائي كه نماز احتياط براي آنها واجب است در نماز پيش آيد ، چنانچه انسان نماز را تمام كند وبدون خواندن نماز احتياط نماز را از سر بگيرد معصيت كرده است . پس اگر پيش از انجام كاري كه نماز را باطل ميكند نماز را از سر گرفته ، نماز دومش هم باطل است و اگر بعد از انجام كاري كه نماز را باطل ميكند ، مشغول نماز شده نماز دومش صحيح است .
مسأله 1202
وقتي يكي از شكهاي صحيح براي انسان پيش آيد چنانكه گفته شد ، بايد فورا فكر كند ولي اگر چيزهائي كه به واسطه آنها ممكن است يقين يا گمان به يك طرف شك پيدا شود ، از بين نميرود ، چنانچه كمي بعد فكر كند اشكال ندارد ، مثلا اگر در سجده شك كند ميتواند تا بعد از سجده فكر كردن را تأخير بيندازد .
مسأله 1203
اگر اول گمانش به يك طرف بيشتر باشد ، بعد دو طرف در نظر او مساوي شود ، بايد به دستور شك عمل نمايد . واگر اول دو طرف در نظر او مساوي باشد وبه طرفي كه وظيفه او است بنا بگذارد ، بعد گمانش به طرف ديگر برود ، بايد همان طرف را بگيرد ونماز را تمام كند .
مسأله 1204
كسي كه نميداند گمانش به يك طرف بيشتر است يا هر دو طرف در نظر او مساوي است بايد احتياط كند ودر هر مورد احتياط ، بطور مخصوصي است كه در كتابهاي مفصل گفته شده است .
مسأله 1205
اگر بعد از نماز بداند كه در بين نماز حال ترديدي داشته كه مثلا دو ركعت خوانده يا سه ركعت و بنا را بر سه گذاشته ولي نداند كه گمانش به خواندن سه ركعت بوده يا هر دو طرف در نظر او مساوي بوده بايد نماز احتياط را بخواند .
مسأله 1206
اگر موقعي كه تشهد ميخواند ، يا بعد از ايستادن شك كند كه دو سجده را بجا آورده يا نه و در همان موقع يكي از شكهائي كه اگر بعد از تمام شدن دو سجده اتفاق بيفتد صحيح ميباشد ، براي او پيش آيد مثلا شك كند كه دو ركعت خوانده يا سه ركعت ، بايد به دستور آن شك عمل كند وبنابر احتياط واجب نمازش را هم دوباره بخواند .
مسأله 1207
اگر پيش از آن كه مشغول تشهد شود ، يا در ركعتهائي كه تشهد ندارد پيش از ايستادن ، شك كند كه دو سجده را بجا آورده يا نه ، و در همان موقع يكي از شكهائي كه بعد از تمام شدن دو سجده صحيح است ، برايش پيش آيد نمازش باطل است .
مسأله 1208
اگر موقعي كه ايستاده بين سه و چهار يا بين سه و چهار و پنج شك كند ويادش بيايد كه دو سجده از ركعت پيش بجا نياورده نمازش باطل است .
مسأله 1209
اگر شك او از بين برود و شك ديگري برايش پيش آيد ، مثلا اول شك كند كه دو ركعت خوانده يا سه ركعت ، بعد شك كند كه سه ركعت خوانده يا چهار ركعت ، بايد به دستور شك دوم عمل نمايد .
مسأله 1210
اگر بعد از نماز شك كند كه در نماز مثلا بين دو و چهار شك كرده ، يا بين سه و چهار ، احتياط واجب آن است كه به دستور هر دو عمل كند و نماز را هم دوباره بخواند .
مسأله 1211
اگر بعد از نماز بفهمد كه در نماز شكي براي او پيش آمده ولي نداند از شكهاي باطل بوده يا از شكهاي صحيح و اگر از شكهاي صحيح بوده كدام قسم آن بوده است بنابر احتياط واجب بايد به دستور شكهائي كه صحيح بوده و احتمال ميداده عمل كند و نماز را هم دوباره بخواند .
مسأله 1212
كسي كه نشسته نماز ميخواند اگر شكي كند كه بايد براي آن يك ركعت نماز احتياط ايستاده يا دو ركعت نشسته بخواند ، بايد دو ركعت نشسته بجا آورد . بلكه اگر شكي كند كه بايد براي آن دو ركعت نماز احتياط ايستاده بخواند ، بايد دو ركعت نشسته بجا آورد .
مسأله 1213
كسي كه ايستاده نماز ميخواند ، اگر موقع خواندن نماز احتياط از ايستادن عاجز شود ، بايد مثل كسي كه نماز را نشسته ميخواند و حكم آن در مسأله پيش گفته شده ، نماز احتياط را بجا آورد .
مسأله 1214
كسي كه نشسته نماز ميخواند ، اگر موقع خواندن نماز احتياط بتواند بايستد بايد به وظيفه كسي كه نماز را ايستاده ميخواند عمل كند.