موضوع درس:

شماره درس: 225

تاريخ درس: ۱۳۷۷/۱۱/۸

متن درس:

بحث ما درباره این بود که چه کنیم راهی که برای ما تعیین شده است بپیاییم و به مقصود برسیم. این راه منزل ها دارد و باید این منزل ها را طی کرد و راجع به این منازل هفت گانه فی الجمله صحبت کردم و منزل پنجم که منزل تحلیه بود هفته گذشته راجع به این منازل هفت گانه فی الجمله صحبت کردم . این راه گفتم هفت منزل دارد . اگر بتوانیم به منزل هفتم برسیم به مقصود رسیدیم به آدمیت ،به انسانیت، به کمال مطلق و بالاخره یابیدیم خدا را ، نظیر آدم تشنه که می یابد تشنگی را . منزل اول توجه و یقظه بود درباره اش صحبت کردم . منزل دوم توبه بود ،بازگشت ،توجه به قصور ،توجه به نقصیر ، درباره اش صحبت شد. منزل سوم تقوی بود ،خویشتن داری ، روح خدا ترسی در عمق جان انسان پیدا شدن ، دراین باره هم فی الجمله صحبت کردم . منزل چهارم تخلیه بود ، یعنی انسان بتواند درخت رذالت را از دل بکند . در این باره هم فی الجمله صحبت کردم منزل پنجم که هفته گذشته راجع بهش فی الجمله صحبت کردم و امشب هم به خواست پروردگار عالم و لطف حضرت ولی عصر درباره اش صحبت می کنم منزل تحلیه است یعنی انسان خود را متزین کند به صفات انسانیت . بتواند درخت فضیلت را در دل بکارد . کم کم بارور کند و از میوه شیرین او از میوه با طراوت آن استفاده کند . و این راه ، این منزل باید طی شود . اگر نتوانیم این منزل را طی کنیم علاوه بر این که به مقصود نمی رسیم در همین دنیا هم یک زندگی ناخوشی ، یک زندگی نا سالمی داریم . دردسریم هم برای خودمان هم برای دیگران. هفته گذشته می گفتم اگر کسی بتواند فضائل آدمیت پیدا کند ، یک زندگی شیرین برای خودش برای دیگران پیدا می شود. اما اگر این فضائل نباشد معلوم است زندگی ناخوش است زندگی نا سالم است هم برای خودش هم برای دیگران . بحثهای اخلاقی معمولاً فطری است یعنی انسان اگر فکر کند حجابها را عقب بزند خود می یابد که رذائل برای انسان دردسر است خود می یابد که فضائل برای او چیز خوبی است . زندگی سالم به انسان می دهد مخصوصاً اگر سیر در خود کند سیر در تاریخ کند دیگه خوب می بیند خوب می یابد. آنها که فضیلت دارند چه زندگی خوش برای خود برای اطافیان خود دارند. و آن کسانی هم که العیاذبالله رذائل دارند چه شرارتها برای خود برای اطافیان خود برای جامعه خود دارند . قرآن شریف 11 جا ما را امر می کند سیر در تاریخ کنیم . فسیروا فی الارض فنظروا کیف کان عاقبت الظالمین . فسیروا فی الارض فنظروا کیف کان عاقبت المکذبین.بشر سیر در تارخ کن آن سیر در تاریخت برای تو خیلی نتیجه دارد . از ادب دیگران ادب می آموزی ،از بی ادبی دیگران هم ادب می آموزی . از بی ادبی دیگران انسان خوب می تواند ادب بیاموزد . شما در خانواده خودتان در خانواده رفیقتان خویشانتان یک نظر فضیلتی یک نظر اخلاقی بکنید آنچه می گویم می یابید. اگر درخانه ای محبت حکم فرما باشد،فضیلت . اگر در میان زن و شوهر ، در میان پدر و بچه ها ، در میان مادر و بچه ها تواضع حکمفرما باشد . یک روایتی از پیغمبر اکرم است اگر این روایا حکمفرما باشد پیغمبر اکرم می فرماید:«وقروا کبارکم وارحموا صغارکم»یعنی همه ما باید در برابر بزرگتر ها متواضع باشیم همه ما باید در مقابل کوچکترها تلطّف ،مهربانی داشته باشیم . همین جمله پیغمبر اکرم که دو فضیلت است اگر در خانه ای حکمفرما شد در این خانه اخنلاف نیست در این خانه ناخوشی نگرانی غم و غصه نیست . اگر راستی زن در مقابل شوهر ، اون که قرآن می خواهد بود . یعنی متواضع بود . اگر مرد در برابر زن آنطور که قرآن می خواهد بود، یعنی ایثار ، گذشت، فداکاری حکمفرما بود اگر پسر و دختر آنطوری که قرآن می گوید آنطوری که اسلام می خواهد در برابر پدر و مادر بودند، یعنی علاوه بر محبت،تواضع در مقابل پدر ، کوچکی در مقابل مادر . اگر پدر و مادر برای بچه هایشان آنطوری که اسلام می خواهد ، اسلام می گوید ، بودند، یعنی تلطّف ،مهربانی ،صبر، استقامت،سعه صدر،این خانه یک خانه ای است که غم و غصه در این خانه نیست . یک خانه ای است که اختلاف در این خانه نیست دیگه ملائکه رحمت در این خانه رفت و آمد نمی کنند ، دست عنایت خدا روی سر این خانه است. و لو اینکه این خانه ، این خانواده از نظر امکانات در فقر باشد ، در مضیقه باشد، مضیقه وفقر این موجب نمی شود که زندگی از هم بپاشد زندگی نا سالم باشد چنانچه امکانات خیلی بالا ،اگر آنکه من گفتم نباشد این خانه مسلم است از هم می پاشد . یعنی اختلاف در این خانه حکمفرماست غم و غصه در این خانه حکمفرماست ،رحمت خدا در این خانه نیست . دست عنایت خدا روی سر این خانه نیست . شیاطین رفت و آمد دارند در این خانه و به قول قرآن این خانه تاریک است ،تاریک. وحشتناک است وحشتناک. این جمله ای که من می گویم همه تون می توانید بیابید نه ببینید. هم راجع به خودتان هم راجع به رفیقتان ،راجع بع به خویشتان. ببینید آن خانه ای مه در آن خانه فضیلت حکمفرماست ، ولو از نظر امکانات در مضیقه باشند زندگی از نظر اینها بسیار شیرین است . من دیده ام خانواده ها را ،نه یک جا،نه ده جا،نه یک شهر،نه ده شهر،نه در میان جوانها یا پیرها ،فراوان دیده ام از نظر شام در مضیقه است . از نظر لباس ، خانم در مضیقه است . از نظر بررسی به بچه ها در مضیقه است اما زندگی برای او شیرین است . چرا؟ چ.ن محبت در آن خانه حکمفرماست. چون تواضع در آن خانه حکمفرماست . وقتی محبت تواضع در آن خانه حمفرما باشد دیگه زبان درازی ها،پرخاشگریها، زخم زبانها، در آن خانه نیست. آن خانه آباد است آباد. من زیاد دیده ام . چنانچه عکسش را هم زیاد دیده ام یعنی خانواده از نظر امکانات در رفاهند پول فراوان هست.از نظر تجمل ، خانه تجمل دارد بالا. از نظر امکانات مادی همه چیز در خانه است، اما خانه تاریک است.اما خانه مرگ تدریجی است نه زندگی . چرا؟ برای اینکه در آن خانه اختلاف هست. برای اینکه پرخاشگری از زن ،زبان درازی ، پرخاشگری از مرد، وبالاخره بی محبتی ،بی مهری در خانه حکمفرماست . نتوانسته است آن امکانات مالی ،این خانه را سالم کند ،زندگی در این خانه را سالم کند .قطعاً الان این حرفهایی که دارم می زنم راجع به خودتان می یابید . راجع به رفقایتون خویشانتان هم می یابید،درک می کنید که چه می گویم حتی گفتم علم حصولی نیست علم حضوری است. دانستنی نیست یابیدنی است .همه شما که اینجا نشسته اید می یابید که من چه می گویم برای اینکه در خانه شما محبت حکمفرماست یا نه . تواضع ،رأفت حکمفرماست یا نه . اگر محبت و تواضع و مهربانی حکمفرما باشد زندگی سالم است. الان هیچ کس نمی تواند به من بگوید که در خانه محبت دارم ،درخانه تواضع دارم در خانه فروتنی دارم اما خانه ناسالمم زندگی نا سالمم. همه شما که اینجا نشسته اید از زن و مرد می دانید که در خانه شما اگر امکانات هست اما محبت نیست تواضع نیست مهر و ایثار و گذشت نیست . خانه شما نا سالم است . تاریک است وحشتناک است.خانه شما در آن مرگ تدریجی حکمفرماست نه زندگی . آن امکانات نتوانسته است زندگی سالم به شما بدهد. اینکه می گویم علم اخلاق فطری است یابیدنی است برای خاطر این است که انسان یک مقدار برود در زندگی خودش می فهمد که رذالت بد چیزی است فضیلت خوب چیزی است. رذالت به زندگی نا سلامتی،عمر پر برکت و زندگی ،و زندگی روشن،زندگی لذت بخش . همه و همه مخصوصاً جوانها اگر یک زندگی لذت بخشی می خواهید باید بروید سراغ اخلاق . اینکه پیغمبر اکرم سفارش می کند می گن یا رسول الله دختر به کی بدهیم می گن به کسی که اخلاق داشته باشدو دین.دختر چه دختری را بگیریم آن دختری که دین داشته باشد و اخلاق . این را سنی ،شیعه آنهم نه یک مرتبه دهها مرتبه از پیغمبر نقل می کند.« اذا جاءکم من ترضون خلقه و دینه فزوجو و الّا تکن فتنه و فساد کبیر» یعنی بروید دنبال اخلاق و دنبال دین و الا فتنه ایجاد می شود . فتنه اش هم بزرگ است . والا فساد ایجاد می شود فسادش هم بزرگ است . چه فسادی بالاتر از اینکه در خانه ما اختلاف باشد . چه فسادی بالاتر از اینکه در خانه ما پرخاشگری باشد. و بالاخره چه فتنه ای بالاتر از این که محبت در خانه ما حکمفرما نباشد . محبت از کجا می آید از فضائل . وقتی که ایثار و گذشت و فداکاری ، تواضع ،در مرد در زن بود بخواهد نخواهد محبت هست . وقتی هم که پرخاشگری ،زبان درازی ، منیت ، نفسیّت،قساوت ،در خانه حکمفرما بود این معلوم است اختلاف ،تنفر ،محبت نیست تنفر از یکدیگر در خانه حکمفرماست . بعضی اوقات می رسد به اینجا به سگ می خواهد نگاه کند اما به شوهرش نمی خواهد. در حالیکه امکانات شوهر خیلی بالاست . بعضی اوقات به سگ می خواهد نگاه کند اما به خانمش نمی خواهد نگاه کند در حالیکه خانمش هم جوان هم زیبا . از نظر امکانات هم خیلی بالا. چرا؟ وقتی ریشه یابی کنیم می بینیم که یک رذالت بر این مرد یا بر این زن حکمفرماست. می بینیم که نتوانسته است این مرد و زن محبت را جلب بکنند در خانه. این سر شوم در خانه چیست؟ اونکه خانه را ، خانواده را تشکل را نگاه می دارد صد در صد چیست؟ محبت. محبت از کجا پیدا می شود از فضیلت . وقتی زن متواضع شد در مقابل شوهر ، وقتی شوهر عفو داشتگذشت داشت،ایثار داشت فداکاری داشتاین بخواهد یا نخواهد محبت در خانه حکمفرما می شود. من بارها به جوانها وقتی که عقد این پسر و دختر را می خوانم همین را می گویم می گویم دختر و پسر اگر می خواهید یک زندگی سالمی پیدا کنید بایدد دل یکدیگر راببرید دل او صد در صد مال تو باشد ، دل تو صد در صد مال او باشد که از نظر عبارت اخلاقی به او می گوییم حکومت بر دل. اگر زن بتواند حکومت پیدا کند بر دل شوهر دیگر خواه نا خواه کار خودش را کرده است زندگی سالم است شوهر هم صد در صد تابع زن است . چنانچه به عکسش هم اگر مرد بتواند حکومت پیدا بکند بر دل زنش ،عفت زن را صد رد صد حفظ کرده است . دیگه زن تابع شوهر است صد در صد. دیگه چشمش به قول قرآن شریف مثل حورالعین فقط به شوهر است نه به کس دیگر فقط به خانه است به بچه هایش است نه به چیز دیگر و بالاخره این زن و شوهر که می توانند گل تربیت کنند اولاد صالح تحویل جامعه بدهند. والا اگر محبت نباشد ،زندگی که ناسالم است ناسالم است ،اولادها هم مثل یک خیاری که می گذارند در یخچال می شود یخ زده. دیگه این بچه ها عقده ای ، بچه ای که در خانه سرد تربیت شود،بچه بی استعداد بچه بی هوش بچه تنبل همه اینها از کجا سر چشمه می گیرد . از اینکه فضیلت در خانه نبود این روایت پیغمبر اکرم را همه مان مخصوصاًجوانها باید مراعات کنند :اِذا جاءکُم مَن ترضَون خلقه و ینه فزوّجوه و الّا تکُن فتنة و فسادٌ کبیر. اگر اختلاف خانوادگی زیاد است، اگر طلاق و طلاق کاری زیاد است . اگر بی عفتی ،بی غیرتی زیاد است یکی از علل مهمش این است که فضیلت در خانه حکمفرما نیست. بله این را هم باید بدانیم که انسانها بتواند درخت فضیلت را در دل غرس کند ،بارور کند ،از میوه او استفاده کند. کار مشکلی است اما لازم است،اما واجب است . در جامعه هم چنین است. ما کی می توانیم یک جامعه سالم پیدا کنیم؟ ماکی می توانیم یک جامعه مدنی پیدا بکنیم در آن وقتی که فضیلت در جامعه ما حکمفر باشد . اگر قانون مواسات در جامعه حکمفرما شد این جامعه سالم است . دیگه تبعیض در آن جامعه نیست . دیگه تقلب و غش در معامله و گول در این جامعه نیست . دیگه ظلم در این جامعه نیست .دیگه خواه ناخواه تورم گرانی در این جامعه نیست . وقتی راستی به این آیه شریفه عمل بشود. بسم الله الرحمن الرحیم اَلم ذَلک الکِتابُ لارُیب فیه هدیً لِلمُتقین الذّینَ یُؤمنُونَ بالغَیبِ وَ یُقیمُونَ الصَّلاة و مِمّا رَزَقناهُم یُنفِقون. این قرآن آمده برای متقین این تشریفات است قرآن برای همه آمده اما برای عظمت متقی می فرماید آمده برای متقی . متقی کیست؟ ایمان به غیب دارد . ایمان به غیب دارد یعنی چه؟ یعنی رسیده است به آنجا که می بیند خدا را نظیر آدم تشنه که می بیند تشنگی را می یتبد تشنگی را. ایمان به غیب دارد نه می داند غیب را. نه این یابیده است غیب را . یابیده است خدا را. این صفت اول . صفت دوم ،نماز می خواند نمار در خانه اش حکمفرماست . نماز در جامعه اش حکمفرماست . موقع نماز همه با هم در مسجد می گویند الله اکبر. این صفت دوم . صفت سه . و مِمّا رَزَقناهُم یُنفِقون از آنچه دارند برای یکدیگر می خواهند یعنی اگر علم است مشترک است بین همه .آن عالمه به فکر آن جاهله . اگر قدرت است برای همه . آن قدرتمند به فکر آن کسی که قدرت ندارد . اگر قلم است اگر قدم است برای همه و اگر مال است برای همه . و مِمّا رَزَقناهُم یُنفِقون. از آنچه ما به آنها دادیم خود خور نیستند . از آنچه ما به آنها دادیم خود محور نیستند. اینطور نیست که از آنچه بهشون دادیم برای خودش ، برای نفع خودش، برای نفع زن و بچه اش باشد. نه هم برای خود ، هم برای زن و بچه . هم برای خود و زن و بچه هم برای دیگران . خوب اگر راستی همین یک آیه و مِمّا رَزَقناهُم یُنفِقون. خیلی آیه کوچکی است در جامعه ما حکمفرما باشد . این جامعه دیگر فقر ندارد این جامعه دیگر اختلاف طبقاتی ندارد. این جامعه دیگر تبعیض ندارد اگه الان ما تبعیض داریم اگر ما الان اختلاف طبقاتی کاخ و کوخ داریم . اگر ما الان یک دسته فقیر و یک دسته از آن تجمل گرا داریم . بالاخره اگر ما الان عدالت اجتماعی نداریم . از اینکه قانون مواسات در ما نیست ، قانون مواسات از کجا سر چشمه می گیرد ؟ وقتی انسان رئوف شد مهربان شد بخواهد یا نخواهد به فکر دیگران است . دیگه قول اما صادق (ع) خوابش نمی برد . اگر بفهمد همسایه اش گرسنه است . دیگه خوابش نمی برد . اگر بفهمد رفیقش مشکل دارد. من اصبح و کان همه الدّنیا. من اصبح و لم یهتمَّ بامورِ المُسلمین فلیسَ بمُسلم. آن کسی که خود خور باشد خود محور باشد این اصلا مسلمان نیست . مسلمان کیه آنکه قانون مواسات در جامعه اش حکمفرماست. کی می تواند قانون مواسات در جامعه اش حکمفرما باشد در وقتی که گذشت ،ایثار،فداکاری،لذت بردن از اینکه دیگران بخورند این نگاه بکند . و یُطعمون الطعام علی حُبّه مسکیناً و یتیماً و اسیراً انّما یطعمکم لوجه الله لانُرید مِنکُم جزاءً و لاشکوراً . حاضر است افطلاری را بدهد به فقیر ، گرسنه بخوابد حاضر است دیگران سیر باشند و لو خود گرسنه باشد . این رحمت می خواهد . رأفت می خواهد . وقتی رأفت در جامعه ما بود قانون مواسات بود وقتی قانون مواسات بود دیگه فقر نبود . تبعیض نیست. اختلاف طبقاتی نیست، بی عدالتی نیست و این جامعه همه سالم همه در رفاه اینها چیزی نیست که احتیاج داشته باشد به دلیل عقلی یا به قرآن یا به روایات اهل بیت . تز همین جهت هم می گوییم کهآیاتی که مربوط به اخلاقه ،همه ارشادی است. روایاتی که از ائمه طاهرین صادر شده برای اخلاق ،همه ارشادی است یعنی عقل انسان درک می کند نه بالاتر از این برویم در جامعه یک مقدار فکر کنیم پرده های فطرت را کنار بزنیم می یابیم علاوه بر اینکه می دانیم عقل ما درک می کند می یابیم . عمق جان خودمان یک حالتی است که می یابیم جامعه سالم مر هون فضیلت . ما اگر جامعه سالم بخواهیم باید درخت رذالت را بکنیم ، درخت فضیلت غرس کنیم ،آبیاری کنیم ،از میوه او خودمان اجتماع استفاده کند . می شود مدینه فاضله می شود زندگی سالم می شود اجتماع سالم و این را هم بدانید اگر رذالتی بر جامعه حکمفرماشد این جامعه ناسالم حالا در خانه باشد ناسالم است ، اجتماع باشد نا سالم است ده باشد ناسالم است . شهر باشد ناسالم است. اگر هم تمدنی ظاهری ، یعنی اختراع خیلی بالا باشد باز هم نا سالم است . اگر هم فقر مالی نباشد باز هم نا سالم است و اگر می خواهیم جامعه مان سالم باشد اخلاق اخلاق اخلاق . باید تا می توانیم درخت رذالت را از دل بکنیم فضیلت غرس کنیم . باور کنیم صدمه دارد مشقت دارد زحمت دارد و از میوه او استفاده بکنیم . ایثار و گذشت و فداکاری وقتی در جامعه بود زندگی سالم بود . وقتی هم خود خوری خود محوری منیّت در جامعه بود این زندگی نا سالم است. لذا خواه نا خواه تبعیض در زندگی هست . کاخ و کوخ در زندگی هست . اختلاف طبقاتی در زندگی هست . حسادتها گل می کند . به قوا قرآن شریف می فرماید به دست خومان خودمان را نابود می کنیم. وَ اَنفِقُوا فی سَبیل الله وَ لا تُلقوا بِاَیدیکُم اِلَی التّهلُکَه. آی بشر اگر می خواهی یک زندگی سالم داشته باشی باید انفاق ،یعنی قانون مواسات ، در جامعه تو حکمفرما باشد و الا به دست خودت خودت را هلاک می کنی . والا به دست خود این انسانها یک جامعه طبقاتی یک جامعه بی عدالتی یک جامعه تبعیضی پیدا می شود و لو اینکه نظیر کمونیستها به جان هم نیافتند و نابود نکنند نه جامعه ای که در آن جامعه تبعیض باشد نابود است . یعنی زندگی ناسالم ،یعنی مرگ تدریجی زندگی که درآن زندگی اختلاف طبقاتی باشد این زندگی ناسالم است . این زندگی مرگ تدریجی است چنانچه الان می بینیم دنیای روز زندگی ندارد. امکانات دارد تمدن دارد علم دارد اما زندگی سالم ندارد. شما هیچ جا نمی توانید زندگی سالمی پیدا کنید هرکجا علمش بیشتر تمدنش بیشتر زندگی ناسالمتر . یک زندگی توأم با غم و غصه، یک زندگی توأم با اختلاف حتی رسیده به آنجا که الان اروپا دیگه فکرش را کرده اینکه تشکیل خانواده موقوف باشد. الان در همین اروپا با همین تمدنش صد ، هشتاد از ازدواجها ازدواج دوستانه است .اصلاً تشکیل خانواده دارد از بین می رود اصلاًاز بین رفته چرا؟ آیا تشکیل خانواده بد است ؟ قرآن می فرمایداصلاً زندگی انسان با تشکیل خانواده است . وَ مِن ایاتِهِ اَن خَلَقَ لَکُم مِن اَنفُسِکُم اَزواجَاً لِتَسکُنوا اِلیها وَ جَعَلَ بَینَکُم مَوَّدَةً وَ رَحمَه. از نشانه های خدا اینه که زن برای مرد . مرد برای زن .آرام آور است آرامش دل سکونت . یک زندگی منهای اضطراب خاطر یک زندگی منهای غم و غصه . لِتَسکُنوا اِلیها قرآن می فرماید تشکیل خانه یعنی این و بسیاری از شما الان حرف مرا گوش می دهید درک می کنید چونکه تشکیل خانواده دارید ان شاء الله محبت هم در خانه حکمفرناست می فهمید که لِتَسکُنوا اِلیها یعنی چه . اما همین نعمت بزرگ لِتَسکُنوا اِلیهااروپا ندارد. الان صد هشتاد ازدواجهای در اروپا می گویند ازدواجهای دوستانه است . تشکیل خانواده یُخدو. چرا ؟ چون فضیلت در آنجا یُخدو. وقتی فضیلت نباشد همان تشکیل خانواده می بینند دردسری بیش نیست. لذا مرد زیر بار ازدواج نمی رود. زن هم زیر بار شوهر کردن نمی رود. می بیند شوهر کردن برایش دردسری بیش نیست. مرد هم می بیند زن گرفتن برایش دردسری بیش نیست به جای لِتَسکُنوا اِلیها تَخطَربوا الیها ست. خوب معلوم است دیگه تشکیل خانواده برای چی . جی به انسانه یک زندگی سالم می دهد. زندگی نه مرگ تدریجی . محبت فضیلت تواضع در خاه وقتی منیّت در خانه نبود نفسیّت نبود وقتی مهربانی در جامعه بود به فکر یکدیگر جامعه چنین بود خانه می شود سالم . و بالاخره یک زندگی . انسانیت و اما اگر فضیلت نبود به قول فلاسفه که در اروپایی ها دنبال همین هستند قاعده غلبه قوی بر ضعیف . هر که زورش بیشتر او مقدم باشد این قاعده غلبه قوی بر ضعیف این مال حیوانهاست. شما یک مقدار علف بریزید در مقابل دو الاغ هر کدام که زورشان بیشتر دیگری را عقب می زند. آن علفها را می خورد. به این می گویند قاعده غلبه قوی بر ضعیف . خوب دوتا انسان باید چنین باشد؟ اروپا می گوید آری . حتی فلسفه دارد می گوید آری . نیچه که یک فیلسوف است می گوید قاهده غلبه قوی بر ضعیف باید در جامعه حکمفرما باشد . هرکه زور دارد باید ریاست کند باید مقدم شود باید مال دیگران بخورد ممالک ضعیف باید زیر یوق ممالک قوی باشد . دیگه خواه نا خواه وقتی که این فکر باشد جامعه او را ببیند او دشمن او، او دشمن او،او نمی خواهد او را ببیند ، او نمی خواهد او را ببیند، اختلاف سر تا پای جامعه را می گیرد و بالاخره می رسه بدانجا که به جای یک زندگی سالم ، مرگ تدریجی خلاصه حرف این شد که ما اگر سیر وسلوک بخواهیم باید این منزل تخلیه و منزل تحلیه را یعنی این منزل چهارم و منزل پنجم را بپیمائیم . ممکن نیست بدون تخلیه بدن تحلیه کسی بتواند سیر و سلوک کند یعنی کسی بتواند به مقصود برسد . کسی بتواند به مطلوب برسد. اگر هم ما دنیا بخواهیم باید درخت رذالت را از دل بکنیم به جای او فضیلت غرس کنیم و الا مرگ تدریجی است نه زندگی . اگر هم آخرت بخواهیم قرآن می فرماید بدون تحلیه نمی شود . یَومَ لایَنفَعُ مالٌ وَ لا بَنُون اِلّا مَن اَتَی الله بِقلبٍ سَلیم. در روز قیامت هیچ چی بدرد نمی خورد جز دل پاک جز انسانیت . جز آن دلی که در آن دل صفات رذیله نباشه و به جای صفات رذیله ، صفات خوب حکمفرما باشد . سیرو سلوکمتن متوقف است بر این دو منزل دنیا و زندگی سالممان متوقف است بر این دو منزل . آخرت و رفتن بهشتمان هم متوقف است بر این دو منزل . یکی منزل تخلیه از او بگذریم. یکی منزل تحلیه آن جا بتوانیم خود را متزین کنیم به صفات آدمیت اما مشکل است اما لازم است زندگی اگر محبت در آن حمکفرما شد این می شود .