مراقبات ماه شعبان
این ماه برای سالك الی الله بسیار با ارزش است. یكی از شبهای قدر در این ماه می باشد و كسی در آن متولد شده كه خداوند بواسطه او وعده پیروزی به تمامی دوستان، پیامبران و بر گزیدگانش - از زمانی كه پدر ما حضرت آدم )علی نبینا و آله وعلیه السلام) در زمین ساكن شده - داده است. و وعده داده، بوسیله او بعد از پر شدن زمین از ظلم جور، آن را پر از قسط و عدل نماید. از مقام آن همین بس كه ماه رسول خدا صلوات الله علیه بوده و حضرتش صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: "شعبان ماه من است، خداوند كسی را كه مرا در ماهم یاری كند، بیامرزد."

كسی كه از این دعوت بزرگ آگاه شود، باید بكوشد كه از دعوت شدگان این دعوت گردد. این جانشین و برادر او امیرالمؤمنین علیه السلام است كه می فرماید: "از زمانی كه ندای منادی رسول خدا صلوات الله علیه را كه برای روزه این ماه ندا می كرد شنیدم، هیچگاه روزه این ماه را از دست نداده و در تمام عمرم آن را از دست نخواهم داد؛ اگر خدا بخواهد." این درباره روزه این ماه بود؛ و می توان كمك به آن حضرت صلوات الله علیه را از جهات دیگر مانند نماز، صدقه، مناجات و تمام كارهای خیر با روزه این ماه مقایسه نمود.
مناجات شعبانیه

این مناجات، مناجات معروفی است و اهلش به خاطر آن با ماه شعبان مانوس شده و به همین جهت منتظر و مشتاق این ماه هستند....

تمام كلام این كه این مناجات، از اعمال مهم این ماه است؛ و نه تنها ماه، كه سالك نباید بعضی از فرازهای آن را در طول سال ترك كند و در قنوتها و سایر حالهای عالی خود، خیلی با آن مناجات نماید و وقتی كه می گوید: "و دیدگان قلبهای ما را با نور نگاه آن به حضرتت روشن بفرما تا آنگاه كه چشمهای دل پرده ها و مانعهای نوری را پاره كرده و به معدن بزرگی برسد و روح های ما به عزت پاكیت وصل شود." از گفته خود غافل نباشد. و تامل كند، آیا قلب او چشم دیدن نور را دارد؟...

به هر حال این مناجات بزرگی است و یكی از ارمغان های آل محمد صلوات الله علیه می باشد كه بزرگی آن را كسی كه قلب سالم و گوش شنوایی داشته باشد ، درك می كند. و اهل غفلت از درك فواید و نورهای آن بی بهره اند...
سایر اعمال این ماه

1- از اعمال مهم در این ماه روزه است؛ باندازه ای كه با حالش مناسب باشد...

درباره روزه هر كدام از روزهای این ماه اخبار مفصلی وارد شده است. و من فقط روایتی را كه در كتاب (من لا یحضره الفقیه) آمده است، نقل می كنم. امام صادق علیه السلام فرمود: "كسی كه روز اول ماه را روزه بگیرد، حتما وارد بهشت می شود. و كسی كه دو روز را روزه بگیرد خداوند در هر شب و روزی (به چشم رحمت) به او می نگرد و در بهشت هم به این نگاه ادامه می دهد. و كسی كه سه روز روزه بگیرد، با خداوند در عرش و بهشت او دیدار می كند."...

2- از اعمال مهم در این ماه صلواتی است كه در نیمروز هر روز این ماه فرستاده می شود؛ و اول آن چنین است: «اللّهم صل علی محمّد و آل محمّد، شجرة النبوة...»

3- یكی دیگر از اعمال این ماه، همانگونه كه در كتاب اقبال است بجا آوردن نماز و خواندن دعاهای این شبهاست. سالك باید در رابطه با این اعمال جدی بوده، و به هر كدام از ذكر و فكر و این اعمال كه نشاط دارد، با در نظر گرفتن اولویتها اقدام كند....

4- یكی دیگر از كارهای مهم در این ماه عمل به این روایت است. امیرالمومنین علیه السلام فرمودند: "در هر پنجشنبه شعبان آسمانها زینت شده و آنگاه فرشتگان عرض می كنند: خدای ما! روزه داران شعبان را ببخش و بیامرز و دعایشان را اجابت فرما. بنابراین كسی كه دو ركعت نماز بجا آورد كه در هر ركعت سوره فاتحه را یك بار و قل هو الله احد را صد بار بخواند و بعد از سلام دادن صد بار بر پیامبر صلی الله وعلیه واله وسلم درود فرستد، خداوند تمام خواسته های دینی و دنیایی او را بر آورده می فرماید. و كسی كه یك روز آن را روزه بگیرد، خداوند بدن او را بر آتش حرام می كند.
نیمه شعبان

روز و شب نیمه شعبان زمان بسیار شریفی است كه جهات زیادی باعث این شرافت و بزرگی شده است. از قبیل:

الف- از شبهای قدر می باشد و شب تقسیم رزقها و عمرها چنانچه در روایات زیادی وارد شده است. و در بعضی از آنها آمده است: خداوند این شب را برای امت قرار داده است؛ چنانچه شب قدر را برای رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم قرار داده. و این اشكال كه بنابراین، لازم می آید كه شب قدر، بیش از یك شب باشد را می توان به این بیان پاسخ گفت كه تقدیر، مراتب و مراحل گوناگونی دارد.

ب- از اوقات زیارتی امام حسین علیه السلام می باشد كه غیر از فرشتگان صد هزار پیامبر علیهم السلام آن حضرت علیه السلام را زیارت می كنند. و این مطلب نشانه عظمت این شب است.

ج- از شب هایی است كه تاكید به زنده نگهداشتن آن شده و اعمال و عبادات بسیار ارزشمندی در آن وارد شده كه می توان گفت: در هیچ شبی اعم از شب قدر یا غیر آن مانند یا بیشتر از آن نیامده است.

د- شب میلاد امامی است كه گیتی را از عدالت پر كرده، زمین را پاك می نماید و در تمام زمینه های دینی و دنیایی حاكمیت دارد.
اعمال مهم شب نیمه شعبان
اولین كاری كه سالك باید در این شب انجام بدهد این است كه از لذت و آسایش دنیا در این شب چشم پوشی نماید. و آنگاه برای استفاده بیشتر از آن و تصحیح اعمال خود باید فرض كند كه شب خداحافظی او با این دنیا و تمام اعمال بوده و فردای آن روز قیامت است. و نیز قبل از فرا رسیدن شب باید اعمالی را كه در آن می خواهد انجام بدهد مشخص نماید و اگر دو عمل در فضیلت یكسان بود سخت تر را انتخاب كند.

2- از اعمال مهم نمازهایی است كه وارد شده است...

3- از اعمال مهم عمل به حدیثی است كه در كتاب اقبال روایت شده: رسول اكرم صلوات الله علیه فرمودند: "شب نیمه شعبان در خواب بودم كه جبرئیل آمد و گفت: محمد! چرا در این شب خوابیده ای؟ گفتم: جبرئیل! مگر چه شبی است؟ گفت شب نیمه شعبان است. محمد! برخیز. آنگاه مرا بلند كرده و به بقیع برد، سپس گفت: سرت را بلند كن، زیرا این شبی است كه درهای آسمان در آن باز میشود: درهای رحمت. در «رضوان»، در «مغفرت» در «فضل» در «توبه» در «نعمت» در «جود» و در «احسان». و خداوند به عدد موها و پشمهای گاو و گوسفند مردم را از آتش جهنم آزاد می كند، زمان مرگ را در آن ثبت كرده و بمدت یك سال روزیها را تقسیم می كند. و هر چه را كه در تمام سال اتفاق می افتد فرو می فرستد. محمد! كسی كه این شب را با گفتن «الله اكبر»، «سبحان الله» و «لا اله الا الله» و دعا نماز و قرآن خواندن و انجام اعمال مستحب و استغفار كردن زنده نگهدارد بهشت منزل و استراحتگاه او خواهد بود و گناهان گذشته وآینده اش بخشیده می شود...

پس این شب را زنده بدار و شب زنده داری و نزدیكی به خدا، با عمل در این شب را، به امتت دستور بده؛ زیرا شب شریفی است. در حالی نزدت آمدم كه تمام فرشته ها در آسمان پاهایشان را جفت كرده اند عده ای تسبیح می كنند، عده ای در ركوع، عده ای در سجود و گروهی ذكر می گویند. شبی است كه كسی دعا نمی كند مگر این كه مستجاب می شود، كسی چیزی نمی خواهد مگر این كه به او داده می شود، كسی در خواست مغفرت و بخشش نمی كند، مگر این كه بخشیده می شود، كسی توبه نمی كند مگر این كه توبه اش پذیرفته می شود. كسی كه از خیر این شب محروم شود، از خیر بزرگی محروم شده است.

رسول خدا در این شب دعا می كرد و می گفت: "اللهم اقسم لنا من خشیتك....."...

4- بجا آوردن سجده هایی كه دعاهای مخصوصی در آن خوانده می شود...

5- نزدیكی جستن به امام زمان (عج) كسی كه حجت عصر، ولی امر، راز دارنده بزرگ، صاحب غیبت الهی و دعوت پیامبر گونه، وارث پیامبران و جانشین جانشینان، آقا، امام و مولای ما، امام قائم مهدی است، جان ما و تمام جهانیان بفدایش كه می توان با زیارت، مناجات، عرض شوق و شكایت از دوری او، دعا، نماز، دلسوختگی از دوری او، شكر نعمتها، اهدا طاعات، بذل جان، توسل، پیوستن، پناه جستن و در خواست كمك، پیروزی و فیض و شفاعت به آن حضرت (عج) نزدیك شد....

6- خواندن دعایی كه با این عبارت شروع می شود «اللهم بحق لیلتنا و مولودها.....»

7- زیارت امام حسین علیه السلام و حضور در آرامگاه شریف آن حضرت علیه السلام كه در روایت خیلی نسبت به آن سفارش شده است. و باید او را با زیارت مخصوص این شب زیارت كند.

8- خواندن دعای كمیل: در سجده...

9- زیارت امام حسین علیه السلام در بارگاه شریف یا از مكانهای دور. زیارت آن حضرت علیه السلام نماز و عمل مخصوصی دارد كه در كتاب اقبال آمده است و كسی كه او را زیارت كند، مانند كسی است كه خدا را در عرش او زیارت كرده باشد.

10- سجده و گفتن ذكرهای آن كه از رسول خدا صلوات الله علیه روایت شده همراه با حضور قلب و با توجه به معانی و دورغ نگفتن در آنچه می گوید. همچنین خواندن دعاهایی كه برای بین ركعت های نماز شب در كتاب اقبال روایت شده. و نیز غفلت نكردن از دعای گرانقدری كه در نماز وتر یا بعد از آن خوانده می شود.

11- محاسبه اعمال این شب. گمان می كنم اگر با آگاهی و خوب حساب كند بخصوص اگر از هدایت خدا در این مورد كمك بگیرد- باندازه ای از عمل خود استغفار می كند كه اگر این شب را خوابیده بود، این مقدار استغفار نمیكرد...
آخرین جمعه شعبان

یكی دیگر از اوقات مهم ماه شعبان برای سالك الی الله آخرین جمعه آن است. از كتاب عیون از عبدالسلام بن صالح هروی نقل شده كه می گوید: در آخرین جمعه شعبان به دیدن ابی الحسن علی بن موسی الرضا علیه السلام رفتم حضرت فرموند: "ابا صلت! بیشتر شعبان گذشت و این آخرین جمعه آن است؛ كوتاهی گذشته خود را در این ماه جبران كن و بسیار دعا و استغفار كن و خیلی قرآن بخوان، و از گناهانت توبه كن، تا وقتی ماه رمضان می آید مخلص برای خدا باشی و هیچ امانتی به گردنت نباشد مگر این كه آن را رد كنی و هیچ كینه ای از مومنی در دلت نباشد مگر این كه آن را از بین ببری و از هر گناهی كه انجام می دهی، دست بردار. تقوای خدا را پیشه كن و در نهان و آشكارت به او توكل كن «و كسی كه به خدا توكل كند خدا برای او كافی خواهد بود» و در باقیمانده این ماه این دعا را زیاد تكرار كن: "اللّهم ان لم تكن غفرت لنا فی ما مضی من شعبان فاغفرلنا فی ما بقی منه، خدایا اگر در این مدت كه از شعبان گذشته، ما را نبخشیده ای، در مدتی كه از آن مانده ما را بیامرز، زیرا خداوند متعال به احترام ماه رمضان، در این ماه افراد زیادی را از آتش رها می كند."...
سه روز آخر شعبان

روزه این سه روز برای كسی كه تمام این ماه را روزه نگرفته، فضیلتی دارد كه سزاوار نیست مراقب آن را ترك كند. صدوق رحمة الله از امام صادق علیه السلام روایت نموده است: "كسی كه سه روز آخر شعبان را روزه گرفته و آن را به ماه رمضان وصل كند، خداوند روزه دو ماه پی درپی برای او می نویسد."...

... یكی از اعمال مهم ماه رمضان در شب آخر شعبان است و آن دعایی است كه در كتاب اقبال برای این شب و شب اول ماه رمضان، روایت نموده است. و اهل آن تكلیف آمادگی برای وارد شدن در میهمانی خداوند متعال را به تفصیل از این دعا می فهمند.

منبع: كتاب المراقبات نوشته عالم عامل و عارف كامل مرحوم آیت الله حاج میرزا جواد آقا ملكی تبریزی(ره)