مجله مبلغان فروردین و اردیبهشت 1387، شماره 102
کلاس داری تبلیغی (1)

مقدمه
عصری که در آن زندگی می کنیم، عصر تغییر، تحول، پیشرفت و توسعه است و گاه این تغییرات، مخصوصاً در سطح جهانی، در نهادهای مختلف، از جمله نهاد خانواده و به طور اخص در کودکان و نوجوانان تأثیر فراوان می گذارد. گاه ایجاد تغییرات در سطح اجتماعی موجب تغییر در شخصیت دینی کودکان و نوجوانان می شود و خطر بی هویتی و ابتذال فرهنگی صادراتی غرب، آنان را تهدید می نماید.

از اینرو ضرورت دارد که نهادهای دینی و فرهنگی بیش از گذشته به فکر تربیت، رشد و ارتقای فرهنگی و دینی کودکان و نوجوانان باشند و این نسل آینده ساز را از هجوم فرهنگ مبتذل غرب محفوظ بدارند. تقویت و هدایت این بخش از جامعه که بازوی قدرتمند دفاع و سازندگی جامعه است، بدون شک مصونیت جامعه را در پی دارد، همانطور که تسخیر این گروه، بزرگ ترین دست مایه قدرت طلبان داخلی و خارجی برای رسیدن به اهداف شومشان بوده است.

بنابراین، اهتمام به آموزش این نسل آن هم به روشهای جذاب و نو بر همه متولّیان فرهنگی، خصوصاً مربیان و مبلغان لازم و ضروری است.

واحد کودک و نوجوان معاونت تبلیغ حوزه علمیه قم در نظر دارد جهت بالابردن توان اجرایی مربیان و مبلغان محترم در ارائه مفاهیم دینی و موفقیّت بیش از گذشته آنها در جذب و هدایت کودک و نوجوان، سلسله مقالاتی تحت عنوان، «کلاس داری تبلیغی» آماده کرده، در اختیار مبلغان و مربیان عزیز قرار دهد.

جایگاه روشها
عناصر ارتباطی در کلاس داری عبارتند از: مربی، مخاطب، پیام، روشها و قالبها، فضای آموزشی.

برای موفقیت در امر کلاس داری، تمام ارکان فوق باید مورد توجه قرار گیرند و عدم توجه به هر یک از آنها از کیفیت کلاس می کاهد و نتیجه مطلوب نخواهد داشت. یکی از عناصر مهمّ کلاس داری استفاده از روشهای مناسب و پرجاذبه است. و در صورتی که محتواهای غنی با روشهای نامناسب ارائه شوند، گاه موجب عدم فهم مخاطب می شود و گاه بی انگیزه شدن او را در پی دارد.

روش انواعی
یکی از راههای جذاب ارائه مفاهیم دینی، استفاده از روش انواعی است.

روش انواعی عبارتست از: تجزیه و تقسیم یک موضوع به انواع و اقسام مختلف به جهت جذاب کردن موضوع و جلب رغبت مخاطب.

جذابیت روش انواعی به این سبب است که، دسته بندی یا انواعی کردن، به نوعی برای مخاطب ابهام ایجاد می کند و او را با چالش روبرو می نماید. با این روش مخاطب در حالت انتظار قرار می گیرد؛ به طوری که وقتی مربّی یک نوع را بیان می کند، مخاطب منتظر می ماند، تا بقیه انواع را هم بشنود و این حالت انتظار برای مخاطب جذاّب است.

این روش برای تأثیر در تمام حیطه های انسان؛ یعنی اندیشه، احساس و رفتار او و خصوصاً در حیطه احساس بسیار مؤثر است و در بخش احساس نیز، بیش تر در حس زیباگرایی مخاطب اثر می گذارد.

نکته های اجرایی
1. برای انتخاب موضوع باید نیازسنجی کرد. شیوه های نیاز سنجی عبارتند از:

الف. پرسش از مخاطب: مربی می تواند از طریق گفتگو با مخاطب و یا طرح سؤالهایی از او، به نیازهای وی پی برده و براساس آن محتوای لازم را آماده سازد. مثلاً می تواند بگوید: دوست دارید درباره چه چیزی برایتان صحبت کنم؟

ب. مشاهده: با مشاهده اوضاع و احوال و رفتار مخاطب می توان به نیازهای وی پی برد؛ مثلاً از دیدن بدزبانی مخاطبان پی می بریم که باید در مورد حفظ و کنترل زبان بحث کنیم.

ج. پرسش از مربیان: با پرسش از مربیان و مبلغان دیگر می توانیم مشکلات و نیازهای مخاطبان را بشناسیم.

د. مطالعه: با مطالعه کتابهایی که در زمینه مخاطب شناسی، جامعه شناسی، آسیبهای اجتماعی، اخلاق و... تألیف و نگارش یافته اند نیز می توان نیازهای عمومی اقشار و گروههای اجتماعی را شناخت.

ه . ارتکازات ذهنی: مطالب و عناوینی که اولویت طرح آنها به ذهن مربی با تجربه می آید، می توانند موضوع آموزش و تدریس قرار گیرند.

2. تعداد انواع نباید آنقدر زیاد باشد که مخاطب را خسته کند.

3. در روش انواعی لازم است موضوع از زوایای مختلف مورد توجه قرار گیرد. مثلاً اگر بحث درباره نگاه باشد، باید نگاه را از زوایا و جنبه های مختلف مورد توجه قرار داد و انواع آن را بیان کرد.

4. برای جذاب کردن انواع، می توان از تشبیه، طنز، قافیه و وزن خاص و... استفاده کرد؛ مانند: نماز ریایی، رویایی، سرپایی و... .

5. گاهی ممکن است انواع، به ظاهر هیچ ربطی به هم نداشته باشند؛ ولی برای جذابیت انواع از آنها استفاده می شود.

6. طرح انواع باید نتیجه داشته باشد و مخاطب را به مقصد از پیش تعیین شده برساند، والا طرح انواعِ بدون نتیجه، کار بی فایده ای است.

7. بعضی از انواع را می توان با توجه به اهمیت و هدف بحث، محور قرار داد و ما بقی را به عنوان مقدمه استفاده کرد.

نمونه ها
در ذیل جهت آشنایی بیش تر، چند نمونه از تقسیم موضوع به انواع مختلف را برای چند گروه سنی می آوریم.

الف. انواع نگاه (جوانان)
1. عفّت: امام علی علیه السلام :«مَنْ عَفَّتْ اَطْرافُهُ حَسُنَتْ اَوْصافُهُ؛ هر کس نگاه هایش پاک باشد، اوصافش نیکو شود.»

2. عبادت: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله : «اَلنَّظَرُ اِلَی الْوالِدَیْن بِرَأْفَةٍ وَ رَحْمَةٍ عِبادَةٌ؛ نگاه کردن به والدین از روی رأفت و مهربانی عبادت است.»

3. لذت: امام کاظم علیه السلام : «ثَلاثَةٌ یَجْلُونَ البَصَرَ اَلنَّظَرُ اِلَی الْخُضْرَةِ وَالنَّظَرُ اِلَی الْماءِ الجاری وَالنَّظَرُ اِلَی الْوَجْهِ الْحَسَنِ؛ سه چیز نور چشم را زیاد می کند: نگاه کردن به سبزه، نگاه کردن به آب روان و نگاه کردن به صورت زیبا.»

4. دقت: «فَارْجِعِ الْبَصَرَ هَلْ تَری مِنْ فُطُورٍ * ثُمَّ ارْجِعِ الْبَصَرَ کَرَّتَیْن»؛ «بار دیگر نگاه کن آیا هیچ خللی [در آفرینش خدای رحمان] می بینی، بار دیگر نگاه کن... .»

5. خیانت: در قرآن آمده است: «یَعْلَمُ خائِنَةَ الْأَعْیُن»؛ «او (خدا) چشمهایی را که به خیانت می گردد می داند.»

امام صادق علیه السلام در پاسخ به سؤال از این آیه فرمودند: «دیده ای که گاه انسان به چیزی طوری می نگرد که انگار به آن نگاه نمی کند؟ این است معنای نگاه های دزدانه.»

6. شهوت: امام علی علیه السلام فرمودند: «اِذا اَبْصَرَتِ الْعَینُ الشَّهَوَةَ عَمِیَ الْقَلْبُ عَنِ العاقِبَةِ؛ هر گاه چشم شهوت بین باشد، دیده عاقبت بینی دل کور می شود.»

7. حقارت: قرآن کریم می فرماید: «وَ إِذا مَرُّوا بِهِمْ یَتَغامَزُونَ»؛ «[بدکاران[ چون بر اهل ایمان بگذرند، به چشم استهزا می نگرند.»

8. حسرت: امام صادق علیه السلام فرمودند: «کَمْ مِنْ نَظْرَةٍ اَوْرَثَتْ حَسْرَةً طَویلَةً؛ ای بسا نگاهی که حسرتی طولانی به جای می گذارد.»

9. عبرت: قرآن کریم می فرماید: «فَاعْتَبِرُوا یا أُولِی الْأَبْصارِ»؛ «پس عبرت بگیرید ای صاحبان بصیرت.»

ب. انواع نماز (نوجوان)
1. موشکی: نمازی که سریع خوانده شود.

2. کمکی: نماز نافله.

3. الکی: نماز ریایی: نمازی که برای جلب توجه دیگران خوانده شود.

4. آبکی: نماز بدون حضور قلب.

5. چپکی: نماز بدون رعایت قبله.

6. یواشکی: نماز ظهر و عصر.

7. یدکی: نماز احتیاط.

8. راستکی: نماز درست و حسابی.

ج. انواع دست (کودکان)
1. کمک کننده: دوست آن باشد که گیرد دست دوست و... .

2. آزار دهنده (مردم آزار): پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «مَنْ آذی مُؤْمِناً فَقَدْ آذانی؛ هر کس مؤمنی را بیازارد مرا آزرده است.»

3. معالجه کننده: مثل دست پزشک که انسانها را معالجه می کند.

4. کارکننده: پیامبراعظم صلی الله علیه و آله فرمودند: «اَزْکَی الاَعْمالِ کَسْبُ الْمَرْءِ بِیَدِهِ؛ پاکیزه ترین کارها بدست آوردن درآمد انسان با دست رنج خود است.»

5. کج رونده: قرآن کریم می فرماید: «وَ السّارِقُ وَ السّارِقَةُ فَاقْطَعُوا أَیْدِیَهُما»؛ دستهای مرد و زن دزد را قطع کنید.»

6. دهنده(نیکوکار): امام باقر علیه السلام فرمودند: «اِنَّ اللّهَ یُحِبُّ اِطْعامَ الطَّعامِ وَ هِراقَةَ الدِّماءِ؛ خداوند غذا دادن و قربانی کردن را دوست دارد.»

7. نان دهنده (بابا): امام علی علیه السلام فرمودند: «اِذا اَطْعَمْتَ فَاشْبَعْ؛ هر گاه [به کسی] غذا دادی، [او را] سیر کن.»

تمرین:

برای هر یک از موضوعات ذیل انواع گوناگون بسازید.

دوست، تقلّب، دزدی، شکست، ترازو، زندانی.