توصیه هایی برای کلاسداری بهتر

توصیه هایی برای کلاسداری بهتر

یکی از رمزهای موفقیت در هر کاری، استفاده از تجربه کسانی است که قبلا در آن کار زحماتی کشیده و نتایج خوبی گرفته اند . برای موفقیت بیشتر در کلاسداری برای کودکان و نوجوانان و جوانان نیز می توان از تجربه های دیگران استفاده کرد . آنچه در ذیل می آید حاصل تجربه کلاسداری مربیان موفق است که به صورت توصیه هایی به مربیان محترم تقدیم می گردد .

معنویت
مؤثرترین مربی در روح و جان کودکان و نوجوانان با معنویت ترین آنها است; پس:

1 - توکل بر خداوند و توسل به معصومین علیهم السلام بویژه حضرت فاطمه زهراعلیها السلام و حضرت مهدی علیه السلام را فراموش نکنیم .

2 - با کودکان و نوجوانان رابطه معنوی و روحی داشته باشیم; لازمه این رابطه معنوی، نگرش به آنان به عنوان بندگان خداست .

3 - با نام خدا درس را شروع کنیم و بعد از آن، حمد خدا و درود بر پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه وآله و ائمه معصومین علیهم السلام را فراموش نکنیم .

4 - پیش از هر دوره کلاسداری - در ماه رمضان یا تابستان - دو رکعت نماز بخوانیم و از خدا بخواهیم که ما را در تدریس و هدایت مخاطبین موفق بدارد .

5 - به ارزشها و آرمانها و اصول اسلامی متعهد و مقید باشیم .

6 - حتی الامکان با وضو و طهارت وارد کلاس شویم .

7 - کار تربیتی با کودکان و نوجوانان را وظیفه شرعی بدانیم نه یک شغل معمولی و به کار خویش بعنوان یک کار معنوی ایمان و اعتقاد قلبی داشته باشیم .

8 - از احادیث صحیح و معتبری - که مباحث اخلاقی و معنوی را بیان می کنند - در تدریس خود استفاده کنیم .

9 - در صورتی که کلاس ما غیر از آموزش قرآن بود، پیش از تدریس، آیه ای از قرآن و یا حدیثی از معصومین علیهم السلام را بخوانیم .

10 - حتی الامکان با یاد ابا عبدالله الحسین علیه السلام سخنرانی خود را پایان دهیم .

11 - پس از پایان یک دوره یا ترم یا ماه رمضان و تابستان، دو رکعت نماز شکر بخوانیم .

21 - با دعا درس را به پایان برسانیم .

13 - از طریق انس با قرآن و عترت، نور معنویت را از قرآن و احادیث ائمه علیهم السلام گرفته و در قلب شاگردان بتابانیم .

محبوبیت
امام علی علیه السلام: «ثلاث یوجبن المحبة; حسن الخلق و حسن الرفق و التواضع; (1) سه خصلت موجب محبت می شود: خوشخویی، مهربانی و فروتنی .»

محبوبیت استاد نزد کودکان و نوجوانان، اولین شرط تاثیرگذاری او بر آنان است . وجود علاقه و محبت میان استاد و شاگرد نیز تا حد زیادی به میزان رعایت عدل و انصاف از طرف مربی بستگی دارد . البته از آنجا که شاگردان، هم از نظر جسمی و هم از نظر روحی و روانی با یکدیگر متفاوتند، در حل مشکلات روحی آنان نیز باید متفاوت برخورد کرد، پس:

1 - تفاوتهای فردی کودکان و نوجوانان را بشناسیم و با هر یک از آنها با توجه به شرایط روحی و جسمی، رفتاری مناسب داشته باشیم .

2 - نسبت به همه شاگردان، روحیه عفو و اغماض و ارفاق داشته باشیم و حتی الامکان عذر آنان را بپذیریم .

3 - رازدار و محرم اسرار شاگردان خود باشیم .

4 - برای کودکان، نوجوانان و جوانان، مشاور خوبی باشیم .

5 - از بکارگیری کلمه «من » در حد امکان خودداری کنیم .

6 - نام اشخاص را کمتر و در حد ضرورت ذکر کنیم .

7 - تلاش کنیم بیش از مدرس بودن مربی دلسوزی باشیم .

8 - شاگردان را هرگز به خود وابسته نکنیم .

9 - در مقابل شاگردان از زحمات اساتید خود و از فعالیت دیگران قدردانی و تشکر کنیم .

10 - هرگز رفتار غلط شاگردان را به منزله توهین به شخص خود تلقی نکنیم .

11 - زود عصبانی نشویم و بطور کلی از عصبانیت پرهیز کنیم .

12 - هرگز کودک و نوجوان متخلف را به عذرخواهی از خود مجبور نکنیم .

13 - سعی کنیم شرایط روحی شاگرد را درک کرده، و به احساسات او احترام بگذاریم .

14 - در هنگام نام بردن یا پاک کردن نام علماء و شخصیتهای اسلامی و دینی از روی تخته، احترام به آنان را فراموش نکنیم .

15 - ظرفیت روحی و استقامت در برابر مشکلات را در شاگردان تقویت کنیم .

آمادگی روحی
امام علی علیه السلام: «کن لینا من غیر ضعف و شدیدا من غیر عنف; (2) نرم خو باش بدون ضعف و قاطع باش بدون زور گوئی .»

به تجربه ثابت شده است که انتقال پیامهای تربیتی به کودکان، نوجوانان و جوانان نیازمند انرژی و روحیه بالائی است . چنانچه استاد با روحیه خوب خود بتواند روحیه شاگردان را حفظ کرده و حتی تقویت نماید، بیشتر می تواند بر آنان تاثیر گذارد، پس:

1 - کاملا بر بحث خود مسلط باشید تا با نشاط روحی و عاطفی تدریس کنید .

2 - با خوشرویی و نرمخویی تدریس کنید و چهره بشاش داشته باشید .

3 - در هنگام کسالت و غم و اندوه، برای تدریس در کلاس حاضر نشوید .

4 - سعی کنید برای ایجاد آمادگی روحی بیشتر در مخاطبان و جذابیت درس، احساسات و عواطف را برانگیزانید .

5 - در تدریس شور داشته باشید تا بتوانید شور آفرینی کنید . اگر می خواهید چنین باشید باید به گفته های خود ایمان داشته باشید .

6 - تا می توانید هنگام تدریس جوش نزنید و حرص نخورید .

7 - ثبات روحی و عاطفی داشته باشید .

8 - در هنگام عصبانیت و یا خواب آلودگی خود و یا شاگردان، تدریس نکنید، مگر اینکه آن را بر طرف نمایید .

9 - این نکته را فراموش نکنید که حتما باید خونسرد باشید، البته طوری رفتار نکنید که شاگردان احساس کنند مورد توجه شما نیستند .

10 - مواظب باشید احساسات و عواطف کودکان و نوجوانان را جریحه دار نکنید .

11 - هنگام تدریس اضطراب و نگرانی نداشته باشید .

12 - سعی کنید در مکان درس خود فضای عاطفی به وجود آورید .

13 - مشکلات و ناهماهنگیهای محیط آموزشی خود را طوری بیان نکنید که شاگردان نسبت به کلاس و درس شما دلسرد شوند .

14 - تدریس - بخصوص در ایام تعطیلی مدارس - نیازمند تفریح است . هم برای کودکان و نوجوانان و هم برای خود، به آن توجه کنید .

کیفیت آموزش
امام سجادعلیه السلام: «فاذا احسنت فی تعلیم الناس . . . زادک الله من فضله; (3) اگر مردم را خوب آموزش دهی، خداوند از فضل خود بر [دانش] تو بیفزاید .»

دنیای امروز آموزش، دنیای اصول، روشها و قالبهای آموزشی است . اگر مربی آموزش لازم را ندیده و از توان بالایی در این زمینه برخوردار نباشد، تدریس او حالتی خشک و خسته کننده به خود خواهد گرفت و کودکان، نوجوانان و جوانان، به آن علاقه چندانی از خود نشان نمی دهند . پس برای بالا بردن کیفیت آموزش خود و موفقیت بیشتر در آن لازم است که:

1 - در افزایش آگاهیها و محتوای علمی و درسی خود بکوشیم .

2 - از روشهای نوین تدریس آگاهی کامل داشته و توان بکارگیری آنها را در خود ایجاد کنیم .

3 - از محفوظات خوب و زیادی بهره مند باشیم تا بتوانیم در هنگام تدریس از آنها استفاده کنیم .

4 - برای هر درس مطالب نو و تازه ای داشته باشیم .

5 - از تجربیات درسی و تدریس دیگران بی بهره نمانیم .

6 - معمولا هنرمندی استاد در جلسه اول تدریس مشخص می شود، پس روی جلسه اول فکر و مطالعه بیشتری داشته باشیم و آن را دست کم نگیریم .

7 - از دسته بندی کردن مطالب - که در تفهیم مطالب نقش زیادی دارد - و داشتن ابتکار و خلاقیت در ارائه آنها غافل نمانیم .

8 - داشتن مطالعه همیشگی و نوشتن رئوس مطالب بر روی یک کاغذ به صورت دسته بندی شده و تدریس از روی آن را فراموش نکنیم .

9 - داشتن جزوه و متن درسی و برقرار نمودن ارتباط بین درسها و نکات تربیتی را از یاد نبریم .

10 - به کیفیت مطالب و تنوع آنها در هنگام تدریس توجه کنیم .

11 - سعی کنیم شاگردان ما در رابطه با درس فعالیت عملی داشته باشند .

12 - از محسوسات بیشتر از معقولات استفاده کنیم مگر در موارد نیاز و ضروری .

13 - تلاش کنیم از علوم مورد نیاز و مرتبط با درس خود بهره مند باشیم .

14 - در هنگام تدریس از موضوع درس و بحث خارج نشویم و خلاصه و جمع بندی و نتیجه درس را در آخر کلاس بیان کنیم .

15 - سعی کنیم اشکالات تدریس خود را رفع کنیم .

16 - بیش از ظرفیت و توانایی خود تدریس نکنیم که بیماریهای روحی و جسمی در پی دارد .

اخلاق
قرآن کریم می فرماید: «فبما رحمة من الله لنت لهم و لو کنت فظا غلیظ القلب لانفضوا من حولک » (4) ; به سبب رحمت خداست که با آنها نرم خوی و مهربان گشتی و اگر تند خو و سخت دل بودی، از گرد تو پراکنده می شدند .»

رفتار استاد برای کودکان، نوجوانان و بخصوص جوانان الگوی عملی است . استاد در عمل نمودن به گفته های خود، نحوه برخورد با دیگران، سخن گفتن و حتی طرز نشستن، راه رفتن و پوشیدن لباس می تواند برای شاگردان خود الگو باشد . پس سعی کنیم:

1 - برنامه هایی جهت خودسازی اخلاقی و تربیتی خود داشته باشیم .

ذات نایافته از هستی بخش

کی تواند که شود هستی بخش

2 - در برخورد با کودکان، نوجوانان و جوانان، اخلاق اسلامی را رعایت کنیم .

3 - هنگام برخورد با شاگردان خود، به آنان سلام کنیم .

4 - در همه مراحل صبور بوده و سعه صدر داشته باشیم .

5 - خوش رو، خوش اخلاق، نرمخو، دارای اخلاص، تقوی و تواضع باشیم و از غرور بپرهیزیم .

6 - سعی کنیم در عمل کردن به اخلاق نیکو، سیر صعودی داشته باشیم که این بهترین ابزار برای جلب شاگردان سالهای قبل است .

7 - از فضل فروشی، خود بزرگ بینی، خود کم بینی و آزرده شدن از نقد و ایراد دیگران بشدت پرهیز کنیم .

8 - اشتباهات خود را توجیه نکنیم و ضمن اعتراف به آنها در رفع آنها بکوشیم .

9 - از تعصب بی جا اجتناب ورزیده و شهامت در گفتن کلمه «نمی دانم » را در خود تقویت کنیم .

10 - اگر در جلسه درس متوجه اشتباه خود شدیم، تا کودکان و نوجوانان متفرق نشده اند، آن اشتباه را برطرف کنیم .

11 - از یکدندگی، لجبازی، جدال و ستیزه جوئی بشدت پرهیز کنیم و با هیچ کدام از شاگردان کینه و خصومتی نداشته باشیم .

12 - از عیب جویی، تهمت زدن و توهین به شاگردان بپرهیزیم و ضمن مؤدبانه صدا کردن آنها، از پرخاشگری و انتقام جوئی پرهیز کنیم .

13 - به وعده هایی که در کلاس می دهیم وفا کنیم، بخصوص اگر وعده هدیه و جایزه باشد .

14 - به کودکان و نوجوانان طعنه نزنیم، زیرا آنها افراد حساسی هستند و ممکن است سخت آزرده شوند .

وقار مربی
امام علی علیه السلام: «وقار الحلم زینة العلم; (5) متانت بردباری زیور دانش است .»

از آنجا که رفتار مربی نشانگر شخصیت اوست و کودکان و نوجوانان دائما تحت تاثیر رفتارهای باطنی و ظاهری مربیان می باشند، شایسته است:

1 - طوری رفتار کنید که شاگردان احساس مسئولیت کنند .

2 - چیزی را به طرف شاگردان پرتاب نکنید .

3 - ابزار، وسایل و چیزهای دیگر را با خشونت از شاگردان نگیرید .

4 - داشتن «تیک » و عادات نامطلوب مانند بازی کردن با دکمه لباس یا موی سر و صورت زیبنده یک مربی نیست، سعی کنید آنها را از خود دور کنید .

5 - آراستگی ظاهر را رعایت کنید و اموری از قبیل شانه کردن موها، تمیز بودن لباسها، پاره نبودن لباسها و جورابها، واکس زدن کفشها و نظیف بودن بدن را فراموش نکنید .

6 - از بوی خوش - در صورتی که مفسده ای ایجاد نکند - استفاده کنید .

7 - یقه و دکمه های خود را پیش از تدریس در آینه ببینید .

8 - با چیزهایی که ممکن است تمرکز حواس دانش آموزان را از بین ببرد بازی نکنید; مانند بازی با گچ، تخته، خودکار، تسبیح، عمامه، عینک، بینی، گوش و . . .

9 - اگر گچ یا ماژیک از دست شما روی زمین افتاد، آن را بردارید .

10 - در صورت امکان، گاهی برای اشراف بیشتر بر کلاس و تنوع در حرکات، چند قدمی در بین شاگردان راه بروید .

11 - شاگردان را زیاد به خاطر تنبیه پای تخته سیاه نگه ندارید .

12 - اگر جراحت یا بیماری ظاهری دارید، در ابتدای درس درباره آن توضیح دهید تا ذهن شاگردان را در طول تدریس به خود مشغول نکند .

13 - برخی از شاگردان دارای نقص بدنی یا روانی هستند، از این رو حال آنان را رعایت کنید .

14 - ضمن جلوگیری از سوء استفاده شاگردان برای بیرون رفتن از کلاس اجازه دهید .

تواضع
پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله: «من تواضع لله رفعه الله و من تکبر وضعه الله; (6) هر کس برای خدا فروتنی کند، خداوند او را بالا می برد و هر کس تکبر کند، خداوند او را پست گرداند .»

بزرگی و عظمت مربی ثمره تواضع و خلوص اوست، از اینرو:

1 - هرگز کودکان و نوجوانان را خدمت کار خود ندانید .

2 - طوری سخت گیری نکنید که مجبور شوید آن را کاهش دهید .

3 - به شاگردان خود اجازه سخن گفتن و سؤال کردن بدهید .

4 - سخن شاگردان خود را بی مورد قطع نکنید .

5 - انتظار نداشته باشید که شاگردان از شما اطاعت کورکورانه داشته باشند .

6 - با کودکان و نوجوانان برخوردی متواضعانه و مناسب داشته باشید .

7 - تجربیات تدریسی خود را در اختیار دوستان خود قرار دهید .

8 - اوقات استراحت و زنگ تفریح دانش آموزان را نگیرید .

9 - تا آنجا که امکان دارد شاگردان را از کلاس محروم نکنید .

10 - کودکان و نوجوانان را طوری هدایت کنید که خودشان اعمال و کردارشان را کنترل نمایند .

11 - بیش از اندازه در کار شاگردان دخالت نکنید .

12 - به حرف شاگردان خود گوش دهید و حتی به تذکرات آنان توجه کنید .

13 - برای کودکان و نوجوانان کلمه «ساکت » ، «هیس » و مانند آن را زیاد بکار نبرید .

14 - از شاگردان خود نخواهید که همواره سکوت باشند و هیچ حرفی نزنند و هیچ حرکتی از خود نشان ندهند .

رعایت شخصیت شاگردان
رسول اکرم صلی الله علیه وآله: «لیس منا من لم یرحم صغیرنا و لم یوقر کبیرنا; (7) کسیکه به کوکان ما رحم نکند و بزرگسالان ما را احترام نگذارد از ما نیست .»

یکی از اصول تربیتی اسلام احترام به شخصیت و کرامت انسانی افراد است . پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله به همه مؤمنین اعم از کودکان و بزرگسالان، زنان و مردان و روستائیان و غیر آنان، شخصیت می داد و به آنها احترام می گذاشت، پس:

1 - رعایت حقوق دیگران بویژه معلمان و مدرسان دیگر فراموش نشود .

2 - به شخصیت افراد احترام گذاشته و از تحقیر آنان پرهیز شود .

3 - بین کودکان و نوجوانان رقابت مثبت و سالم ایجاد شود .

4 - به همه شاگردان بطور یکسان نگاه شود . این قاعده فقط در موارد ضروری قابل استثناء است .

5 - از تمسخر و دادن لقب زشت به شاگردان پرهیز شود .

6 - شاگردان را بموقع تشویق و بین آنان تبعیض اعمال نگردد .

7 - از گفتن کلمات و جملات رکیک و خارج از ادب و نزاکت پرهیز کنیم .

8 - در صورت امکان از نمره یا امتیاز شاگرد کم نکنیم .

نکات ویژه
امروزه دنیای کفر و استکبار جهانی بودجه زیادی برای بد جلوه دادن دین در ذهن کودکان و نوجوانان هزینه می کند و بطور مرموز با نوشتن کتاب، مقاله و فیلم و نمایشنامه با نام دین، دین را می کوبد . مربی باید بداند چگونه می تواند جوانی را که بین دو راهی مانده و می خواهد اسلام را بشناسد و با سرچشمه زلال اسلام رابطه برقرار کند، جذب نماید . پس:

1 - سعی کنید برای تدریس، شروع خوب، گیرا و جذابی داشته باشید .

2 - در تدریس خود به این آمار توجه داشته باشید که گفته اند: 75% یادگیری از طریق چشم و 13% از طریق گوش و 12% از طریق بقیه حواس انجام می گیرد .

3 - گاهی می توانیم با صلوات یا طرح سؤال یا لحظاتی سکوت به کلاس تمرکز بدهیم، این روش از چند بار گچ روی تخته یا میز زدن بهتر است .

4 - برای پاسخگویی به سؤالات، جوابهای قانع کننده ای داشته باشید و پاسخ سؤالات را با کلماتی مانند «ظاهرا» ، «فکر می کنم » ، «تقریبا» و «احتیاطا» ندهید .

5 - هرگز مطالب مشکوک و ظنی را بصورت قطعی بیان نکنید و درباره مطالبی که نسبت به آن آگاهی ندارید، سخنی نگویید .

6 - برگه یادداشت رئوس مطالب را همیشه در جای خاصی مانند کیف یا جیب و یا لای دفتر و کتاب قرار دهید .

7 - حتما پس از پایان یافتن درس لحظاتی درنگ و تامل کنید، شاید شاگردان سؤال و یا کاری داشته باشند .

8 - اگر سؤالی مطرح می کنید در نهایت آن را بی جواب نگذارید .

9 - در موارد اختیاری، موضوع درس را براساس نیاز و علاقه شاگردان انتخاب کنید .

10 - در هنگام سؤال کردن، از جاهای مختلف کلاس درس را بپرسید و این کار را از یک جای بخصوص انجام ندهید .

11 - مدرک و ماخد مطالب را صحیح و دقیق ذکر کنید .

12 - اگر جواب سؤالی را به بعد موکول می کنید آن را یادداشت نمایید و جوابش را در جلسات بعد بدهید .

13 - گاهی یک مکث کوتاه و نگاه به اطراف کلاس جهت جلب توجه شاگردان ضروری است .

شیوه استفاده از تخته
قال علی علیه السلام: «کتاب المرء معیار فضله و مسبار نبله; (8) نوشتار هر کس معیار فرزانگی و میزان فرهیختگی اوست .»

در استفاده از تخته، هنگام تدریس، باید نکاتی را مورد توجه قرار داد . بایسته است نکات زیر مورد توجه قرار گیرد .

1 - سعی کنید در تدریس از «تخته سیاه » یا «وایت برد» استفاده کنید تا شاگردان درس را بهتر بفهمند .

2 - ابزار و امکانات تدریس مانند: گچ، ماژیک، تخته پاک کن و . . . را پیش از درس فراهم آورید .

3 - فقط مطالب مهم و ضروری را روی تخته بنویسید و سعی کنید مطالب نوشته شده روی تخته را کمتر پاک کنید .

4 - از قسمت بالا و سمت راست تخته شروع به نوشتن کنید، منظم بنویسید و از تمام تخته استفاده کنید .

5 - بسم الله در ابتدای هر کار، رمز عشق به خدا، توکل بر او، استمداد از او و وابستگی به اوست، پس هنگام استفاده از تخته، نوشتن «بسم الله الرحمن الرحیم » را فراموش نکنید .

6 - هنگام نوشتن روی تخته، جلوی مطالب نایستید .

7 - وقتی روی تخته مطلبی می نویسید، هم زمان آن را بخوانید تا همه بشنوند .

8 - موقع نوشتن روی تخته، به شاگردان پشت نکنید، بلکه نیم رخ بایستید و بنویسید .

9 - سعی کنید هنگام نوشتن، لباسها و سر و صورت خود را گچی و یا رنگی نکنید .

10 - تخته را از بالا به پایین پاک کنید و با انگشت و دست و مانند آن پاک نکنید .

11 - اگر شاگردان شما مطالب روی تخته را در دفترهای خود نوشته اند، در پایان درس تخته را پاک کنید تا برای استاد بعدی آماده باشد .

بیان و شیوه انتقال مطالب
یکی از نکات بسیار مهم در کلاسداری، نحوه بیان مطالب و شیوه انتقال آن به مخاطبان است . به کارگیری نکات زیر، مربیان محترم را در انتقال بهتر مطالب یاری خواهد داد .

1 - استفاده از کلمات و جملات زیبا را فراموش نکنید; مثلا به جای «کور» کلمه «نابینا» و یا «روشندل » را به کار برید .

2 - کلمات و جملات را رسا و روان بیان کنید و در حد مقدور صدا و لهجه خاص و محلی نداشته باشید .

3 - از خطی زیبا و یا حداقل خط خوانا همراه با بیانی صحیح و زیبا برخوردار باشید .

4 - مختصر و مفید بگوئید و گفتار خود را به شهوت کلام معروف نکنید .

5 - تکیه کلام مانند به اصطلاح، به قول معروف، عرض کنم به حضور شما و . . . نداشته باشید .

6 - طوری تدریس کنید که شاگردان با استعداد بپسندند و شاگردان کم استعداد بفهمند .

7 - طوری سخن بگویید و تدریس کنید که کودکان و نوجوانان به وجد آیند و در آنان نشاط ایجاد شود .

8 - گاهی مطالب خود را در قالبهای هنری; مانند طراحی و . . . تدریس کنید .

9 - متناسب و هماهنگ با موضوع، سر و دست خود را حرکت دهید و حالت آن موضوع را به خود بگیرید .

10 - سعی کنید مطالب را هنگام تدریس بیشتر و بهتر مجسم کنید .

11 - اگر صدای شما گرفته است، در رفع آن بکوشید . استفاده از قرص گیاهی آلتادین پیشنهاد می شود .

12 - درس را پیش از تدریس تمرین کنید . برای این کار می توانید از فرصت طی مسیر از منزل تا محل درس استفاده کنید .

13 - در صورتی که خستگی را در چهره شاگردان خود احساس کردید، در کلاسهای اختیاری از ادامه تدریس خودداری ورزید .

14 - در انتقال مطالب ذوق و سلیقه داشته باشید و شناسائی ذوق و سلیقه و استعداد کودکان و نوجوانان را فراموش نکنید .

حفظ تعادل
در اسلام به میانه روی و اعتدال بسیار سفارش شده است . یکی از مواردی که باید در آن میانه روی و اعتدال رعایت شود، مسئله محبت و توجه به شاگردان در کلاس است . پس به موارد زیر توجه کنید:

1 - در کلاسداری با کودکان و نوجوانان، نه آنقدر محبت کنید که شاگردان لوس و خودخواه تربیت شوند و نه آن قدر بی مهری کنید که از اطراف شما بگریزند .

2 - بیش از اندازه از شاگرد تمجید و تعریف نکنید، زیرا ممکن است موجب غرور او و یا حسادت شاگردان دیگر شود .

3 - گاهی می توانید با نگاه کردن به شاگرد ناراحتی خود را نشان دهید و نیازی به تنبیه بیشتر نیست .

4 - گاهی برای تشویق شاگردان، هدایا و جوایزی را در نظر بگیرید، البته تشویق باید متناسب و به اندازه باشد .

5 - اقتدار مربی در کلاس مهمتر از سکوت شاگردان است .

6 - در موارد لزوم قاطعیت داشته باشید .

7 - استعدادها و تواناییهای مثبت شاگردان را جلو شاگردان دیگر مطرح کنید و برای از بین بردن رفتارهای ناپسند آنها تلاش کنید .

8 - رفتار غلط شاگردان ممکن است معلول بیماریهای بدنی باشد، پس به این نکته توجه داشته باشید .

9 - پیش از تنبیه، علل کردارهای منفی شاگردان را بررسی کنید .

10 - به شاگردان ضعیف اعتماد به نفس ببخشید و آنان را به درس خواندن ترغیب کنید .

11 - پیش از آغاز تدریس، با پرسش از مسئولین مربوطه، شناختی اجمالی از وضعیت و موقعیت و سطح معلومات شاگردان بدست آورید .

نظم و رعایت زمان
اما علی علیه السلام: «اوصیکما و جمیع ولدی واهلی و من بلغه کتابی بتقوی الله و نظم امرکم; (9) شما و همه فرزندان و کسانم و هر که را نوشته ام به او رسد به تقوای الهی و نظم داشتن در کارتان سفارش می کنم .»

از نظر روان شناسی گفته اند که یک شاگرد در حدود 20 تا 25 دقیقه می تواند روی یک موضوع خاص تمرکز کافی داشته باشد . پس:

1 - در غیر موارد ضروری بیش از 40 دقیقه تدریس نکنید .

2 - درس خود را با توجه به تعداد جلسات و زمان پیش بینی شده زمان بندی کنید تا در پایان دوره کم یا زیاد نیاورید .

3 - برای در نظر داشتن وقت، به همراه خود ساعت داشته باشید .

4 - وقتی خودتان در اواخر درس اعلام می کنید که وقت درس تمام شده است، دیگر آن را ادامه ندهید، مگر اینکه با مشورت و موافقت خود شاگردان باشد .

5 - سعی کنید ساعت تدریس را تغییر ندهید .

6 - از تدریس در ایامی که تمایل کمتری در شاگردان برای درس وجود دارد، جز در موارد ضروری خودداری کنید .

7 - بی نظمی استاد، شاگردان را نیز بی نظم می کند . به این نکته کاملا توجه کنید .

8 - وقت کلاس را به مطالب بیهوده و کم فایده نگذرانید و از وقت بیشترین استفاده را ببرید .

9 - سعی کنید هم خودتان منضبط باشید و هم در کلاس انضباط برقرار کنید .

مکان تدریس
امام حسن علیه السلام: «من ادام الاختلاف الی المسجد اصاب احدی ثمان: آیة محکمة و اخا مستفادا و علما مستطرفا; . . . (10) ; کسیکه به مسجد رفت و آمد داشته باشد به یکی از نعمتهای هشتگانه دسترسی پیدا خواهد کرد . الف - نشانه های استوار و محکم [در امور دینی خود] ; ب - دوستان سودمند; ج - معلومات و دانش تازه و شگفت انگیز; . . . .»

فضای تدریس یکی از مهمترین اموری است که مربی باید در هنگام تدریس به آن توجه داشته باشد، پس:

1 - تا آنجا که ممکن است از فضای معنوی مسجد جهت مکان تدریس استفاده کنیم .

2 - عوامل عدم تمرکز حواس مثل پوسترهای جذاب را به کلاس راه ندهیم .

3 - محل کلاس در جایی انتخاب شود که مورد سوء استفاده عده ای خاص قرار نگیرد .

4 - در صورت امکان سعی شود شاگردان خودشان جای خود را در کلاس تعیین کنند .

5 - تلاش شود بین محیط درس، محیط خانه و اجتماع ارتباط برقرار گردد .

6 - در صورت امکان، مکان تدریس نزدیک به محل سکونت شاگردان انتخاب شود .

7 - مساحت کلاس متناسب با تعداد افراد شرکت کننده باشد; نه کمتر و نه بیشتر .

8 - مکان تدریس (کلاس) دارای نور و روشنایی مناسب باشد; نه کم، نه زیاد و آزار دهنده .

9 - کلاس در جایی آرام برگزار شود و از شلوغی، محل تجمع افراد، محل تفریح مردم و جاهای پر سر و صدا دور باشد .

10 - اگر بیرون از کلاس اتفاقی افتاد در صورت امکان آن را با درس و مطالب خود ارتباط دهید تا ذهن شاگردان را به خود مشغول نکند .

11 - در صورت امکان، شاگردان پشت به درب کلاس باشند; زیرا اگر درب در مقابل دانش آموزان باشد، با ورود هر فرد به کلاس تمرکز دانش آموزان از بین می رود .

12 - مکان تدریس دارای «تخته گچی » و یا «وایت برد» باشد .

13 - در ابتدای شروع کلاس، به کسانی که دیر به کلاس می آیند، بطور غیرمستقیم تذکر داده شود .

14 - ناهماهنگیهای موجود بین خود و مسئولین مسجد در مورد محل اجرای کلاس را طوری برای کودکان و نوجوانان مطرح نکنید که باعث دلسردی آنان شود .

خصوصیات فردی
امام علی علیه السلام: «لاتفعل ما یضع قدرک; (11) کاری که مقام تو را پست می گرداند انجام نده .»

خصوصیات فردی مربی به ویژه در موارد حساسی مثل کلاس مورد نظر مخاطبان می باشد، پس:

1 - سعی کنید شخصیت علمی و اجتماعی خود را پیش شاگردان سبک نکنید .

2 - در موارد لزوم با برخی از دانش آموزان در مورد خصوصیات فردی خود صحبت خصوصی داشته باشید .

3 - مواظب باشید که کودکان و نوجوانان، شما را دست نیندازند و بازیچه آنان قرار نگیرید .

4 - وقتی کاری را از شاگردان می خواهید آن را پیگیری کنید تا حتما انجام شود .

5 - نام خانوادگی خود را به شاگردان بگویید .

6 - توجه کنید مقررات خشک و افراطی را در کلاس وضع نکنید .

7 - تدریس نیازمند تقویت جسمانی است، آن را فراموش نکنید و بین هر دو جلسه تدریس چیزی بخورید و یا بنوشید تا به خاطر ضعف دچار مشکل نشوید .

8 - در برخوردها و عکس العملها انعطاف داشته باشید .

9 - نسبت به کوششها و فعالیتهای شاگردان بی توجه و بی تفاوت نباشید .

10 - تلاش کنید تا در غیر موارد ضروری درس خود را با استاد دیگری عوض نکنید و در بین درس استاد عوض نشود .

11 - در تدریس از گروه گرایی و خطبازی خودداری کنید .

12 - کودکان و نوجوانان رفتار مربی را زیر ذره بین قرار می دهند . مواظب باشید کردار و رفتار منفی از خود نشان ندهید .

13 - کاری کنید که شاگردان خصوصیات مثبت شما را در خود به وجود آورند .

خصوصیات اجتماعی
امام علی علیه السلام: «لاتقسروا اولادکم علی ادابکم فانهم مخلوقون لزمان غیر زمانکم; (12) آداب و رسوم خودتان را بر فرزندانتان تحمیل نکنید; زیرا آنان برای زمانی غیر از زمان شما آفریده شده اند .»

تجربیات آموزشی و تحقیقات روانشناختی نشان می دهد که یادگیری به صورت دسته جمعی و غیرانفرادی معمولا سهل تر و بهتر صورت می پذیرد . بدین جهت و نیز به دلائل دیگری، برای آموزش افراد، آنها را در یک مکان جمع کرده و آموزش می دهند . آموزش در یک اجتماع مستلزم رعایت نکاتی است که در ذیل به بعضی از نکات قابل توجه برای مربیان اشاره می شود .

1 - از خصوصیات اجتماعی و خانوادگی شاگردان بی اطلاع نباشید .

2 - اگر تعیین و بیان مقررات و قوانین ضروری باشد، این کار را با همکاری شاگردان انجام دهید .

3 - تلاش کنید با مدیر، سرپرست، مسئول، معاون و همکاران دیگر در محیط آموزشی هماهنگی داشته باشید .

4 - مقررات محیط آموزشی را رعایت کنید و به آنها احترام بگذارید .

5 - کارها و فعالیتهای مربوط به کلاس را بین شاگردان تقسیم کنید و به آنان مسئولیت دهید .

6 - شاگردان را جز در موارد ضروری، آن هم به مدت کم، از خود طرد نکنید .

7 - در بعضی از موارد، شاگردان از مربی خود تقلید می کنند، پس آهسته آهسته به تقلید آنان جهت دهید .

8 - شاگردان را در کلاس نه آزاد آزاد بگذارید و نه آنان را کاملا محدود کنید .

9 - تنبیه و محروم نمودن تمام افراد به خاطر رفتار بد یک فرد یا یک گروه کوچک کار عاقلانه ای نیست .

10 - پشت سر دیگران سخنی نگویید تا پشت سر شما سخنها نگویند .

11 - آداب اجتماعی را در برخوردها رعایت کنید .

شاگردان
امام سجادعلیه السلام: «حق الصغیر رحمته فی تعلیمه و العفو عنه و الستر علیه والرفق به والمعونة له; (13) حق کودک، مهربانی به او در آموزش و گذشت از خطای وی و عیب پوشی و همراهی و یاری اوست .»

شاگردان شما امانتهای الهی هستند که برای پرورش و شکوفائی استعدادهایشان در اختیار شما گذاشته شده اند، از اینرو:

1 - شاگردان را به راه و کاری که در پیش دارند متوجه سازید .

2 - در شاگردان خود شناخت، بینش، پشتکار، صبر و حوصله را زمینه سازی کنید و آن را افزایش دهید .

3 - همیشه رغبت و ذوق شاگردان را زنده نگه دارید .

4 - درس را مرحله به مرحله و موضوع به موضوع تدریس کنید .

5 - سعی کنید مصادیق و نمونه هایی که در درس مطرح می کنید، برای شاگردان قابل مشاهده و درک باشد .

6 - مطلبی را که کودکان و نوجوانان با سعی و تلاش خود بدست می آورند از آن خود می دانند و با علاقه و بدون مقاومت آن را می پذیرند . پس سعی کنید آنها را در فراگیری دانش، به پژوهش وادارید .

7 - سن و معلومات و شرایط فردی شاگردان را در نظر داشته باشید .

8 - اگر از شاگردان سؤالی می کنید، تا آنجا که امکان دارد اجازه دهید خود شاگردان جواب بدهند .

9 - به شاگردان فرصت کافی برای پاسخ دادن به سؤالات بدهید .

10 - سؤال خود را طوری طرح کنید که فکر شاگردان را به کار اندازد و آنها را در حل مسئله کمک کند، نه اینکه فقط نادانی آنها را ظاهر سازد .

11 - در پاسخ به سؤالات نوبت شاگردان را رعایت کنید .

12 - در هنگام سؤال کردن، درس را از جاهای مختلف و افراد متفاوت کلاس بپرسید نه از افراد خاص و مکان معینی در کلاس .

13 - زمینه سؤال کردن را در کودکان و نوجوانان فراهم آورید و آنان را امر به سکوت نکنید .

14 - گاهی شاگردان سؤال شاگرد دیگر را متوجه نمی شوند، پیش از پاسخ گفتن به آن سؤال، یکبار دیگر خودتان آن را تکرار کنید .

پی نوشت ها:

1) غرر الحکم، ص 255 .

2) غرر الحکم، ص 444 .

3) رساله حقوق امام سجادعلیه السلام .