مقـدمـه
وَقَضى رَبُّكَ اَلاَّ تَعْبُدُوا اِلاَّ اِيّاهُ وَبِالْوالِدَيْنِ اِحْسانا اِمّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ اَحَدُهُما، اَوْ كِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما اُفٍّ وَلا تَنْهَرْهُما وَقُلْ لَهُما قَوْلاً كَريما...[ سوره اسراء، 23]
و خداى تو حكم فرموده كه، هيچ كس را جز او نپرستيد و به پدر و مادر نيكى كنيد اگر هر دو يا يكى از آنها به پيرى برسند (كه موجب رنج و زحمت باشند) زنهار كلمه اى كه رنجيده خاطر شوند مگو و كمترين آزار به آنان مرسان و با ايشان با احترام و بزرگوارانه سخن بگو.
و هميشه پر و بال تواضع و تكريم را با كمال مهربانى نزدشان بگستران و بگو: پروردگارا، به پدر و مادرم رحمت و مهربانى فرما، آنگونه كه آنان مرا در كوچكى تربيت كردند.
گرچه هستى ما از خداست، ليكن سبب زندگى و وجود ما، پدر و مادر است و ما شاخه اى از وجود اين دو عزيزيم و ميوه اى از بوستان محبّت و تربيت و مهر و عاطفه بى نظير پدر و مادريم.
انسان فراموشكار، وقتى به قدرت و موقعيتى رسيد، دوران عجز و كوچكى خويش را از ياد مى برد و پدر و مادر و زحمات طاقت فرساى آنان را فراموش مى كند، و چه ناسپاسى و كفرانى بدتر از اين؟
انسانيّت و اخلاق ايجاب مى كند كه پاسدار اين دو گوهر باشيم و در حال حياتشان از نيكى و احسان و پس از مرگشان از صدقات و ياد نيك غفلت نكنيم. ما امتداد وجودى والدين خوديم و فرزندان ما تدوام وجود مايند، چگونگى برخورد ما با پدر و مادر و احترام و نيكى ما به آنان سبب مى شود: كه فرزندان ما نيز در نسل آينده، حق شناس و قدردان و نيكوكار به بار آيند. فرزندان ما همانگونه خواهند بود كه ما با والدين خويش رفتار مى كنيم.
بارى ... اداى حقّ والدين و انجام سپاس زحمات آنان نيز مانند حقّ خدا و شكر نعمتهايش از عهده توانائى ما خارج است و تنها بايد زبان به عجز بگشائيم و بال تواضح و فروتنى به زير پاى آندو فرشته بگستريم.
با اينحال، توجّه به مقام پدر و مادر و شناخت قدر و منزلت آنان نزد خداوند، زمينه اداى بخشى از حق بزرگ آنان را فراهم مى سازد.
رواياتى كه در اين مجموعه چهل حديث والدين مطالعه مى كنيد، ما را با گوشه اى از وظايف خود در برابر والدين آشنا مى كند.
توفيق الهى يارمان باد كه از نيكو كاران به پدر و مادر خويش به حساب آئيم چرا كه رضايت خدا در رضايت آنان است.
خدايا! ما را قدردان زحمات پدر و مادر بگردان.
خدايا! ما را به تربيت نسلى با ايمان و حق شناس و پاكدل و نيكوكار موفق بدار.
قم ـ محمود شريفى
۱۱ ذيقعده ۱۴۱۶ روز ميلاد امام هشتم عليه السلام
و ۱۲ فروردين ۱۳۷۵ روز جمهورى اسلامى
بزرگترين واجب
۱ قَالَ اَميرُ الْمُؤْمِنينَ عَلِىٌّ عليه السلام: بِرُّ الوالِدَيْنِ اَكْبَرُ فَريضَةٍ. [ ميزان الحكمة، ج 10، ص 709 .]
اميرالمؤمنين على عليه السلام فرمود: بزرگترين و مهمترين تكليف الهى نيكى به پدر و مادر است.
برترين اعمال
۲ قَالَ الصّادِقُ عليه السلام: اَفْضَلُ الْأَعْمالِ اَلصَّلاةُ لِوَقْتِها، وَبِرُّ الْوالِدَيْنِ وَالْجِهادُ فِى سَبيلِ اللّهِ. [ بحارالأنوار، ج 74، ص 85 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: برترين كارها عبارتست از: ۱ ـ نماز در وقت ۲ ـ نيكى به پدر و مادر ۳ ـ جهاد در راه خدا.
اُنس با پدر و مادر
۳ ... فَقالَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله : فَقَرَّ مَعَ والِدَيْكَ فَوَالَّذىِ نَفْسِى بِيَدِهِ لاَُنْسُهُما بِكَ يَوْما وَلَيْلَةً خَيْرٌ مِنْ جِهادِ سَنَةٍ. [ بحارالأنوار، ج 74، ص 52 .]
مردى خدمت پيامبر اكرم صلي الله عليه و آلهآمد و گفت: پدر و مادر پيرى دارم كه به خاطر اُنس با من مايل نيستند به جهاد بروم، رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: پيش پدر و مادرت بمان، قسم به آنكه جانم در دست اوست اُنس يكروز آنان با تو از جهاد يكسال بهتر است. (البته در صورتى كه جهاد واجب عينى نباشد)
محبوبترين كـارها
۴ عَنْ اِبْنِ مَسْعُودٍ قالَ: سَئلْتُ رَسُولَ اللّهِ صلي الله عليه و آله: اَىُّ الاَْعْمالِ اَحَبُّ اِلَى اللّهِ عَزَّوَجَلَّ؟ قالَ: اَلصَّلاةُ لِوَقْتِها، قُلْتُ ثُمَّ اَىُّ شَيْى ءٍ؟ قالَ: بِرُّالْوالِدَيْنِ، قُلْتُ: ثُمَّ اَىُّ شَيْى ءٍ؟ قالَ: اَلْجِهادُ فِى سَبيلِ اللّهِ. [ بحار الانوار، ج 74، ص 70 .]
ابن مسعود مى گويد: از پيامبر گرامى صلي الله عليه و آلهسؤال كردم محبوبترين كار پيش خدا كدام است؟ فرمود: نماز در وقت، گفتم: بعد از آن چه چيز؟ فرمود: نيكى به پدر و مادر، گفتم: بعد از آن چه چيز، فرمود: جهاد در راه خدا.
نگاه به پـدر و مـادر
۵ قالَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله: ما وَلَدٌ بارٌّ نَظَرَ اِلى اَبَوَيْهِ بِرَحْمَةٍ اِلاَّ كانَ لَهُ بِكُلِّ نَظْرَةٍ حِجَّةٌ مَبْرُورَةٌ فَقالُوا: يا رَسُولَ اللّهِ وَاِنْ نَظَرَ فِى كُلّ يَوْمٍ مِائَةَ نَظْرَةٍ؟ قالَ: نَعَمْ اللّهُ اَكْبَرُ وَاَطْيَبُ. [ بحارالأنوار، ج 74، ص 73 .]
پيامبر خدا صلي الله عليه و آله فرمود: هر فرزند نيكوكارى كه با مهربانى به پدر و مادرش نگاه كند در مقابل هر نگاه، ثواب يك حجّ كامل مقبول باو داده مى شود، سؤال كردند، حتى اگر روزى صد مرتبه به آنها نگاه كند؟ فرمود: آرى خداوند بزرگتر و پاكتر است.
عظمت پـدر و مـادر
۶ عَنْ اَبى الْحَسَنِ الرِّضا عليه السلام قالَ: اِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ اَمَرَ بِثَـلاثَةٍ مَقْرُونٌ بِها ثَـلاثَةٌ اُخْـرى: اَمَرَ بِالصَّلاةِ وَالزَّكاةِ، فَمَنْ صَلّى وَلَمْ يُزَكِّ لَمْ تُقْبَلْ مِنْهُ صَلاتُهُ وَاَمَرَ بِالشُّـكْرِلَهُ وَلِلْـوالِـدَيْنِ، فَمَـنْ لَمْ يَشْـكُرْ والِدَيْهِ لَمْ يَشْـكُرِ اللّهَ، وَاَمَرَ بِاِتّقـاءِ اللّهِ وَصِلَةِ الرَّحِـمِ، فَمَنْ لَمْ يَصِـلْ رَحِـمَهُ لَمْ يَـتَّقِ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ. [ بحار الانوار ج74، ص 77 .]
امام رضا عليه السلام فرمود: خداوندمتعال فرمان داده سه چيز همراه سه چيز ديگر انجام گيرد:
۱ ـ به نماز همراه زكات فرمان داده است، پس كسى كه نماز بخواند و زكات نپردازد نمازش نيز پذيرفته نمى شود.
۲ ـ به سپاسگزارى از خودش و پدر و مادر فرمان داده است، پس كسى كه از پدر و مادرش سپاسگزارى نكند، خدا را شكر نكرده است.
۳ ـ به تقواى الهى فرمان داده و به صله رحم، پس كسى كه صله رحم انجام ندهد تقواى الهى را هم بجا نياورده است.
احترام پـدر و مـادر
۷ قالَ الصادِقُ عليه السلام: بِرُّ الْوالِدَيْنِ مِنْ حُسْنِ مَعْرِفَةِ الْعَبْدِ بِاللّهِ اِذْ لا عِبادَةَ اَسْرَعُ بُلُوغا بِصاحِبِها اِلى رِضَى اللّهِ مِنْ حُرْمَةِ الْوالِدَيْنِ الْمُسْلِمَيْنِ لِوَجْهِ اللّهِ تَعالى. [ بحارالأنوار، ج 74، ص 77 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: نيكى به پدر و مادر نشانه شناخت شايسته بنده خداست. زيرا هيچ عبادتى زودتر از رعايت حرمت پدر و مادر مسلمان به خاطر خدا انسان را به رضايت خدا نمى رساند.
اطـاعـت از والـدين
۸ قالَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله: مَنْ اَصْبَحَ مُطيعالِلّهِ فِى الْوالِدَينِ اَصْبَحَ لَهُ بابانِ مَفْتُوحانِ مِنَ الْجَنَّةِ وَاِن كانَ واحِدا فَواحدا. [ كنز العمال، ج 16، ص 467 .]
پيامبر خدا صلي الله عليه و آله فرمود: كسى كه دستور الهى را در مورد پدر و مادر اطاعت كند، دو درب از بهشت برويش باز خواهد شد، اگر فرمان خدا را در مورد يكى از آنها انجام دهد يك درب گشوده مى شود.
ارزش اطاعت از پـدر و مـادر
۹ قالَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله: اَلْعَبْدُ الْمُطيعُ لِوالِدَيْهِ وَلِرَبِّهِ فِى اَعْلى عِلّييّنَ. [كنز العمال، ج 16، ص 467 .]
پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: بنده اى كه مطيع پدر و مادر و پروردگارش باشد، روز قيامت در بالاترين جايگاه است.
پرداخت بدهى والـديـن
۱۰ عَنْ رَسُولِ اللّهِ صلي الله عليه و آله: مَنْ حَجَّ عَنْ والِدَيْهِ اَوْ قَضى عَنْهُما مَغْرَما بَعَثَهُ اللّهُ يَوْمَ الْقيامَةِ مَعَ الاَْبْرارِ. [ همان، ص 468 .]
رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: كسـى كـه به نـيّت پـدر و مادرش حجّ انجام دهد يا بدهكارى آنها را بپردازد خداونـد او را در روز قيامت با نيكان برمى انگـيزد.
خشنودى پـدر و مـادر
۱۱ قالَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله: مَنْ اَرْضى والِدَيْهِ فَقَدْ اَرْضَى اللّهَ وَمَنْ اَسْخَطَ والِدَيْهِ فَقَدْ اَسْخَطَ اللّهَ. [ كنز العمال، ج 16، ص 470 .]
پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: آنـكه پـدر و مـادرش را خشـنود كـند، خـدا را خشـنود كـرده و كـسى كه پدر و مـادر خودرا به خشم آورد، خدا را به خشم آورده است.
عاقبت نيكى به پـدر و مـادر
۱۲ عَنْ الصّادِقِ عليه السلام قالَ: بَيْنا مُوسَى بْنِ عِمْرانَ يُناجى رَبَّهُ عَزَّوَجَلَّ اِذْ رَأى رَجُلاً تَحْتَ عَرْشِ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ فَقالَ: يا رَبِّ مَنْ هذَا الَّذى قَدْ اَظَلَّهُ عَرْشُكَ؟ فَقالَ: هذا كانَ بارّا بِوالِدَيْهِ، وَلَمْ يَمْشِ بِالنَّمَيمَةِ. [ بحار الأنوار، ج 74، ص 65 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: هنگامى كه حضرت موسى عليه السلاممشغول مناجات با پروردگارش بود، مردى را ديد كه در زير سايه عرش الهى در ناز و نعمت است، عرض كرد: خدايا اين كيست كه عرش تو بر او سايه افكنده است؟ خداوند متعال فرمود: او نسبت به پدر و مادرش نيكوكار بود و هرگز سخن چينى نمى كرد.
سفر براى نيكى به پـدر و مـادر
۱۳ قالَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله: سِرْ سَنَتَيْنِ بِرَّوالِدَيْكَ، سِرْسَنَةً صِلْ رَحِمَكَ. [ همان، ص 83 .]
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: دو سال راه برو به پدر و مادرت نيكى كن، يكسال راه برو و صله رحم انجام بده، (يعنى اگر پدر و مادرت در فاصله دورى هستند كه دو سال بايد راه بروى تا به آنها برسى و نيكى كنى ارزش دارد).
پـدر و مـادر و افزايش عُـمر و روزى
۱۴ قالَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله: مَنْ اَحَبَّ اَنْ يُمَدَّلَهُ فِى عُمْرِهِ وَاَنْ يُزادَ فِى رِزْقِهِ فَلْيَبِرَّ والِدَيْهِ وَلْيَصِلْ رَحِمَهُ. [ كنز العمال، ج 16، ص 475 .]
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: كسى كه دوست دارد عمرش طولانى و روزيش زياد شود، نسبت به پدر و مادرش نيكى كند و صله رحم بجاى آورد.
آثار نيكى به پـدر و مـادر
۱۵ عَنْ حَنّانِ بْنِ سُدَيْرقالَ: كُنّا عِنْدَ اَبِى عَبْـدِاللّهِ عليه السلاموَفـينا مُيَـسِّرٌ فَذَكَـرُوا صِـلَةَ الْقَـرابَةِ فَقالَ اَبُوعَبْدِاللّهِ عليه السلام: يا مُيَـسِّرُ قَدْ حَـضَرَ اَجَلُـكَ غَيْـرَ مَرَّةٍ وَلامَرَّتَيْنِ، كُلُ ذلِكَ يُؤَخِّرُاللّهُ اَجَـلَكَ، لِصِلَتِكَ قَرابَتَكَ، وَاِنْ كُنْتَ تُريدُ اَنْ يُزادَ فِى عُمْرِكَ فَبِرَّ شَيْخَيْكَ يَعْـنِى اَبَوَيْكَ. [ بحارالأنوار، ج 74، ص 84 .]
حنان بن سُدير مى گويد: در حضور امام صادق عليه السلامبوديم كه مُيّسِر هم در ميان ما بود، از رابطه خويشاوندى سخن به ميان آمد، امام صادق عليه السلام فرمود: اى مُـيَسِّر چـند بار اجل و مرگ تو فـرا رسـيده و هـر بار خـداوند آنـرا بخـاطر صِله رحم با خويشاوندانت تأخير انداخته اسـت، اگر مى خواهـى خداوند عمر تو را زياد كند به پدر و مادرت نيكى كن.
اوّل نيكى به مـادر
۱۶ عَنْ اَبِى عَبْدِاللّهِ عليه السلام قالَ: جاءَ رَجُلٌ اِلَى النَّبِىِّ صلي الله عليه و آله فَقالَ: يا رَسُولَ اللّهِ مَنْ اَبِرُّ؟ قالَ: اُمَّكَ، قالَ: ثُمَّ مَنْ؟ قالَ: اُمَّكَ، قالَ: ثُمَّ مَنْ؟ قالَ: اُمَّكَ، قالَ: ثُمَّ مَنْ؟ قالَ: اَباكَ. [ بحارالأنوار، ج 74، ص 49 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: مردى خدمت پـيامبر صلي الله عليه و آله آمد و گـفت: اى رسول خدا به چه كسى نيكى كنم؟ فرمود: به مـادرت، عـرض كرد، بعـد از او بـه چه كسى؟ فـرمود: به مادرت، گفت: سپس به چه كسى؟ فرمود: به مادرت سـؤال كرد: سپس به چه كسى؟ فـرمود: به پـدرت.
نتيجه نيكى به پـدر و مـادر
۱۷ عَنْ رَسُولِ اللّهِ صلي الله عليه و آله قالَ: بِرُّوا آباءَكُمْ يَبِرُّكُمْ اَبْناءُكُمْ، عَفُّوا عَنْ نِساءِ النّاسِ تُعَفُّ نِسائُكُمْ. [ كنز العمال، ج 16، ص 466 .]
رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: به پدرانتان نيكى كنيد تا فرزندانتان به شما نيكى كنند، از زنان مردم چشم پوشى كنيد تا ديگران نسبت به زنهاى شما چشم پوشى كنند.
حـقّ پـدر
۱۸ عَنْ اَبِى الْحَسَنِ مُوسى عليه السلام قالَ: سَأَلَ رَجُلٌ رَسُولَ اللّهِ صلي الله عليه و آله: ما حَقُّ الْوالِدِ عَلى وَلَدِهِ؟ قالَ: لايُسَمّيهِ بِاسْمِهِ، وَلايَمْشى بَيْنَ يَدَيْهِ، وَلايَجْلِسُ قَبْلَهُ وَلايَسْتَسِبُّ لَهُ. [ بحارالأنوار، ج 74، ص 45 .]
از امام كاظم عليه السلامنقل شده كه فرمود: مردى از پيامبر خدا صلي الله عليه و آله سؤال كرد: حقّ پدر بر فرزند چيست؟ حضرت فرمود: ۱ ـ او را با نام صدا نكند ۲ ـ در راه رفتن از او جلو نيفتند. ۳ ـ قبل از او ننشيند ۴ ـ كارى انجام ندهد كه مردم پدرش را فحش بدهند.
عبادت در نگاه
۱۹ قالَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله: نَظَرُ الْوَلَدِ اِلى وَالِدَيْهِ حُبّا لَهُما عِبادَةٌ. [ بحارالأنوار، ج 74، ص 80 .]
رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: نگاه محبت آميز فرزند به پدر و مادرش عبادت است.
رفتار با والدين
۲۰ عَنْ اَبِى وَلاّدِ الْحَنّاطِ قالَ: سَاَلْتُ اَبا عَبْدِاللّهِ عليه السلامعَنْ قَوْلِ اللّهِ: «وَبِالْوالِدَيْنِ اِحْسانا» فَقالَ: اَلاِْحْسانُ اَنْ تُحْسِنَ صُحْبَتَهُما وَلا تُكُلِّفَهُما اَنْ يَسْأَلاكَ شَيْئا هُما يَحْتاجانِ اِلَيْهِ. [ بحارالأنوار، ج 74، ص 79 .]
اَبى وَلاّد مى گويد: معناى آيه «وَبِالْوالِدَيْنِ اِحْسانا» را از امام صادق عليه السلام پرسيدم، فرمود: احسان به پدر و مادر اينست كه رفتارت را با آنها نيكو كنى و مجبورشان نكنى تا چيزى كه نياز دارند از تو بخواهند. «يعنى قبل از درخواست آنان نيازشان را برطرف كنى».
وظيفه در برابر والدين
۲۱ قالَ اَبُوعَبْدِاللّهِ عليه السلام: لاتَمْلَأْ عَيْنَيْكَ مِنَ النَّظَرِ اِلَيْهِما اِلاّ بِرَحْمَةٍ وَرِقَّةٍ، وَلا تَرْفَعْ صَوْتَكَ فَوْقَ اَصْواتِهِما، وَلا يَدَيْكَ فَوْقَ اَيْدِيهِما وَلا تَتَقَدَّمْ قُدّامَهُما. [ همان، ص 79 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: چشـمهايت را جـز از روى دلسـوزى و مهربـانى با پـدر و مادر خيـره مـكن و صـدايت را بلندتر از صـداى آنها نـكن دسـتهايت را بالاى دسـتهاى آنها مـبر، و جـلوتر از آنـان راه مرو.
نيابت از پـدر و مـادر
۲۲ قالَ اَبُوعَبْدِاللّهِ عليه السلام: ما يَمْنَعُ الرَّجُلَ مِنْكُمْ اَنْ يَبِرَّ والِدَيْهِ حَيَّيْنِ اَوْ مَيِّتَيْنِ، يُصَلِّىَ عَنْهُما وَيَتَصدَّقَ عَنْهُما وَيَحِجَّ عَنْهُما وَلَهُ مِثْلُ ذلِكَ، فَيَزيدُهُ اللّهُ(عزَّوجَلَّ) بِبِرِّهِ وَصَلاتِهِ خَيْرا كَثيرا. [ بحارالأنوار، ج74، ص 46 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: چه چيز مانع شخص مى شود وقتى كه پدر و مادرش زنده يا مـرده اند به آنـها نـيكى كند، باين صـورت كه به نـيّت آنهـا نـماز بخواند، صـدقه بـدهد، حـجّ بجـا بياورد و روزه بـگيرد، زيـرا اگر چنـين كنـد ثـواب آنـها به پـدر و مـادر مى رسـد و بـه خـود شخص هم هـمانقـدر ثواب داده مى شود، به علاوه خداوند متعال به واسـطه كارهاى نـيك و نـماز او خير زيـادى به او عـطا مى كند.
نيكى به والـدين بـد
۲۳ عَنْ اَبِى جَعْفَرٍ عليه السلام قالَ: ثَلاثٌ لَمْ يَجْعَلِ اللّهُ (عَزَّوَجَلَّ) لاَِحَدٍ فِيهِنَّ رُخْصَةً اَداءُ الاَْمانَةِ اِلَى الْبَرِّ وَالْفاجِرِ وَالْوَفاءُ بِالْعَهْدِ لِلْبَرِّ وَالْفاجِرِ وَبِرُّ الْوالِدَيْنِ بَرَّيْنِ كانا اَوْ فاجِرَيْنِ. [ همان، ص 56 .]
امام باقر عليه السلام فرمود: در سه چيز خداوندمتعال به احدى اجازه ترك آنها را نداده است.
۱ ـ اداى امانت به مرد نيكوكار و فاسق.
۲ ـ وفاى به عهد و پيمان نسبت به نيكوكار و فاسق.
۳ ـ نيكى به پدر و مادر، نيكوكار باشند يا فاسق و لااُبالى.
برخورد با پـدر و مـادر مُشـرك
۲۴ فِيما كَتَبَ الرِّضا عليه السلاملِلْمَأْمُونِ: بِرُّ الْوالِدَيْنِ وَاجِبٌ، وَاِنْ كانا مُشْرِكَيْنِ وَلاطاعَةَ لَهُما فِى مَعْصِيَةِ الْخالِقِ. [ همان، ص 72 .]
در نوشته حضرت رضا عليه السلامبه مأمون آمده كه: نيكى به پدر و مادر واجب و لازم است اگر چه مشرك و كافر باشند، ولى در معصيت خدا نبايد اطاعتشان كرد.
زيـارت قـبر والـدين
۲۵ عَنْ رَسُولِ اللّهِ صلي الله عليه و آله قالَ: مَنْ زارَ قَبْرَ والِدَيْهِ اَوْ اَحَدِهِما فِى كُلِّ جُمُعَةٍ مَرَّةً غَفَرَاللّهُ لَهُ وَ كَتَبَ بِرّا. [ كنز العمال، ج 16، ص 468 .]
رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: كسى كه قبر پدر و مادر يا يكى از آندو را در هر جمعه يكبار زيارت كند خداوند او را مى بخشد و او را نيكوكار مى نويسد.
بهشت و نيكى به والـدين
۲۶ عَنْ اَبِى الْحَسَنِ عليه السلام قالَ: قالَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله: كُنْ بارّا وَاقْتَصِرْ عَلَى الْجَنَّةِ وَاِنْ كُنْتَ عاقّا فَاقْتَصِرْ عَلَى النّارِ. [ اصول كافى، ج 2، ص 348 .]
از امام رضا عليه السلام نقل شده كه فرمود: رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: نسبت به پدر و مادر نيكوكار باش تا پاداش تو بهشت باشد ولى اگر عاقّ آنها شوى جهنّمى خواهى بود.
نگاه تيز به پـدر و مـادر
۲۷ عَنْ اَبِى عَبْدِاللّهِ عليه السلام قالَ: لَـوْ عَـلِمَ اللّهُ شَيْـئا اَدْنـى مِنْ اُفٍّ لَنَـهى عَـنْهُ، وَهُـوَ مِنْ اَدْنـَى الْـعُقُوقِ وَمِنَ الْعُـقُوقِ اَنْ يَنْـظُرَ الرَّجُـلُ اِلى والِـدَيْهِ فَـيُحِـدَّ النَّظَـرَ اِلَيْهِما. [ همان، ص 50 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: اگر خداوند چيزى كمتر از اُف (اوه) گفتن سراغ داشت از آن نهى مى كرد: و اُف گفتن از كمترين مراتب عاق شدن است. نوعى از عاق شدن اينست كه انسان به پدر و مادرش تيز نگاه كند. (خيره شود).
نگاه خشم‌آلود به پـدر و مـادر
۲۸ عَنْ اَبِى عَبْدِاللّهِ عليه السلام قالَ: مَنْ نَظَرَ اِلى اَبَوَيْهِ نَظَرَ ماقِتٍ، وَهُما ظالِمانِ لَهُ، لَمْ يَقْبَلِ اللّهُ لَهُ صَلاةً. [ اصول كافى، ج 4، ص 50 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: كسى كه از روى نفرت به پدر و مادرش كه باو ستم كرده اند نگاه كند، نمازش در درگاه الهى پذيرفته نمى شود.
غمگين كردن پـدر و مـادر
۲۹ قالَ اَميرُ الْمُؤْمِنينَ عليه السلام: مَنْ اَحْزَنَ والِدَيْهِ فَقَدْ عَقَّهُما. [ بحار الأنوار، ج 74، ص 64 .]
اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: كسى كه پدر و مادر خويش را غمگين سازد عاق والدين شده است. (حقّ آنها را رعايت نكرده است.)
نتيجه بى‌ادبى بـه والـدين
۳۰ عَنْ اَبِى جَعْفِرٍ عليه السلام قالَ: اِنَّ اَبِى نَظَرَ اِلَى رَجُلٍ وَمَعَهُ اِبْنُهُ يَمْشِى وَالاِْبْنُ مُتَّكِى ءٌ عَلى ذِراعِ الاَْبِ، قالَ: فَما كَلَّمَهُ اَبى مَقْتا لَهُ حَتّى فارَقَ الدُّنْيا. [بحار الأنوار، ج 74، ص 64 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: پدرم مردى را ديد كه پسرش همراهش راه مى رفت و به بازوى پدر تكيه كرده بود، (وقتى اين جريان را ديد) تا زنده بود از روى ناراحتى و خشم با او صحبت نكرد.
درگيرى با پدر
۳۱ قالَ اَبُوعَبْدِاللّهِ عليه السلام: ثَلاثَةٌ مَنْ عازَّهُمْ ذَلَّ: اَلْوالِدُ وَالسُّلْطانُ وَالْغَريمُ. [ همان، ص 71 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: هر كس با اين سه نفر كشمكش كند خوار مى گردد: پدر، سلطان حق و شخص بدهكار.
محروميّت عـاقّ والـدين
۳۲ قالَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله: اِيّاكُمْ وَعُقُوقَ الْوالِدَيْنِ، فَاِنَّ رِيحَ الْجَنَّةِ تُوجَدُ مِنْ مَسيرَةِ اَلْفَ عامٍ وَ لايَجِدُها عاقٌّ وَلاقاطِعُ رَحِمٍ. [ بحارالأنوار، ج 74، ص 62 .]
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: از عاقّ والدين شدن بپرهيزيد، زيرا با اينكه بوى بهشت از مسافت هزار سال به مشام مى رسد، عاق والدين و كسى كه قطع رحم كند آن بو را احساس نخواهد كرد. (يعنى بيش از هزار سال از بهشت فاصله دارد.)
بدبختى عـاقّ والـدين
۳۳ عَنِ الصّادِقِ عليه السلام قالَ: لايَدْخُلُ الْجَنَّةَ الْعاقُّ لِوالِدَيْهِ وَ الْمُدْمِنُ الْخَمْرِ وَ الْمَنّانُ بِالْفِعالِ لِلْخَيْرِ اِذا عَمِلَهُ. [ همان، ص 74 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: عاقّ والدين و شرابخوار و انسان خيّر منت گذار وارد بهشت نمى شوند.
عاقبت عـاقّ والـدين
۳۴ قالَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله: اَرْبَعَةٌ لايَنْظُرُ اللّهُ اِلَيْهِمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ، عاقٌ وَ مَنّانٌ وَ مُكَذِّبٌ بِالْقَدَرِ وَمُدْمِنُ خَمْرٍ. [ همان، ص 71 .]
رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: در قيامت خدا به چهار گروه نظر رحمت نخواهد كرد:
۱ ـ عاق والدين
۲ ـ منّت گذار
۳ ـ منكر قضاء و قدر
۴ ـ شرابخوار
مجازات عـاقّ والـدين
۳۵ قالَ رَسولُ اللّهُ صلي الله عليه و آله: ثَلاثَةٌ مِنَ الذُّنُوبِ تُعْجَلُ عَقُوبَتُها وَلاتُؤَخَّرُ اِلَى الاخِرَةِ: عُقُوقُ الْوالِدَيْنِ، وَ الْبَغْىُ عَلَى النّاسِ وَكُفْرُ الاِْحْسانِ. [ بحارالأنوار، ج 74، ص 74 .]
پيامبر گرامى اسلام صلي الله عليه و آله فرمود: كيفر سه گناه به قيامت نمى ماند (يعنى در همين دنيا مجازات مى شود.)
۱ ـ عاق پدر و مادر
۲ ـ ظلم و تجاوز به مردم
۳ ـ ناسپاسى در مقابل احسان و نيكى.
عـاقّ والـدين
۳۶ عَن اَبِى عَبْدِاللّهِ عليه السلام قالَ: اَلذُّنُوبُ الّتِى تَظْلِمُ الْهَواءَ عُقُوقُ الْوالِدَيْنِ. [ بحارالأنوار، ج 74، ص 74 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: از گناهانى كه هوا را تيره و تار مى كند عاقّ والدين شدن است.
شـقاوت عـاقّ والـدين
۳۷ قالَ الصّادِقُ عليه السلام: عُقُـوقُ الْـوالِدَيْنِ مِنْ الْـكَبائِرِ لاَِنَّ اللّهَ (عَزَوَجَلَّ) جَـعَلَ الْــعاقَّ عَـصِيّا شَـقِيّا. [ بحارالأنوار، ج 74، ص 74 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: عاقّ پدر و مـادر شدن از گــناهان كبيره است، زيرا خداوند متعـال عاقّ والدين را گنـاهكارِ شـقى شمرده است.
هـلاكت عـاقّ والـدين
۳۸ عَنْ اَبى عَبْدِاللّهِ عليه السلام: اِنَّ رَسُـولَ اللّهِ صلي الله عليه و آله حَضَـرَ شـابّا عِنْـدَ وَفـاتِهِ فَقالَ لَهُ: قُلْ: لااِلهَ اِلاَّاللّهُ، قـالَ: فَاعْـتَقَلَ لِسـانُهُ مِـرارا فَقـالَ لاِِمْـرَئَةٍ عِنْـدَ رَأسِهِ: هَـلْ لِهذا اُمٌّ؟ قـالَتْ: نَعَمْ اَنـَا اُمُّـهُ، قالَ: اَفَـساخِـطَةٌ اَنْـتِ عَلَيْهِ؟ قالَتْ: نَعَـمْ ما كَلَّمْتُهُ مُنْـذُسِتَّ حِجَجٍ، قـالَ لَـها: اِرْضـى عَـنْهُ، قـالَتْ: رَضـِىَ اللّهُ عَـنْهُ بِرِضـاكَ يـا رَسُولَ اللّهِ: فَقالَ لَهُ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله: قُلْ: لااِلَهَ اِلاَّاللّهُ قالَ: فَقـالَهَا ... ثُمَّ طَفَى … [ بحارالأنوار، ج 74، ص 75 .]
امام صادق عليه السلام فرمود: هنگام مرگ جوانى، پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله كنار بستر او حضور يافتند و به جوان فرمودند: بگو لااِلهَ اِلاَّاللّهُ، فرمود: زبانش بند آمد، چند بار تكرار كرد ولى زبان او بند شد، پيامبر صلي الله عليه و آلهبه زنى كه كنار جوان بود فرمود: آيا اين جوان مادر دارد؟ زن گفت: بله، من مادر او هستم، فرمود: آيا از او ناراضى هستى؟ زن گفت: بله شش سال است با او صحبت نكرده ام، فرمود: از او راضى شو، زن گفت: يارسول اللّه بخاطر رضايت تو خدا از او راضى شود. (من از او راضى شدم) سپس پيامبر صلي الله عليه و آله بجوان فرمود: بگو لااِلَهَ اِلاَّاللّهُ، جوان در اين هنگام گفت: لااِلهَ اِلاَّاللّهُ و پس از لحظاتى مرد.
اعـمال عـاقّ والـدين
۳۹ قالَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله: يُقالَ لِلْعاقِّ اِعْمَلْ ما شِئْتَ فَاِنِّى لااَغْفِرُ لَكَ وَيُقالُ لِلْبارِّ اِعْمَلْ ما شِئْتَ فَاِنِّى سَاَغْفِرُلَكَ. [ بحارالأنوار، ج 74، ص 80 .]
رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: به عاقّ والدين از (طرف خدا) گفته مى شود: هر كارى مى خواهى انجام بده ديگر تو را نمى بخشم و به نيكوكار (نسبت به پدر و مادر) هم گفته مى شود: هر چه مى خواهى انجام ده تو را مى بخشم.
نيكى‌به‌والدين وآمرزش‌گناه
۴۰ قالَ عَلِىُّ بْنُ الْحُسَيْنِ عليه السلام: جاءَ رَجُلٌ اِلَى النَّبِىِّ صلي الله عليه و آله فَقالَ: يا رَسُولَ اللّهِ ما مِنْ عَمَلٍ قَبِيحٍ اِلاَّ قَدْ عَمِلْتُهُ فَهَلْ لِى تَوْبَةٌ؟ فَقالَ لَهُ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله: فَهَلْ مِنْ والِدَيْكَ اَحَدٌ حَىٌّ؟ قالَ: اَبى: قالَ: فَاذْهَبْ فَبِرَّهُ قالَ: فَلَمّا وَلّى قالَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله: لَوْ كانَتْ اُمُّهُ. [ همان، ص 82 .]
امام سجاد عليه السلام فرمود: مردى خدمت رسول خدا صلي الله عليه و آله رسيد و گفت: اى رسول خدا، من هيچ كار زشتى نمانده كه انجام نداده باشم، آيا مى توانم توبه كنم؟ رسولخدا صلي الله عليه و آله فرمود: آيا هيچيك از پدر و مادرت زنده هستند؟ گفت: بله، پدرم. حضرت فرمود: برو باو نيكى كن (تا آمرزيده شوى). وقتى او راه افتاد پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود: كاش مادرش زنده بود. (يعنى اگر او زنده بود و به او نيكى مى كرد، زودتر آمرزيده مى شد).
