احادیث روزه[۱]
وجوب روزه
يا أيُّها الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيكُمُ الصِّيامُ كَما كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ».[۲]
«اى كسانى كه ايمان آورده ايد! روزه بر شما مقرّر شده است، همچنان كه بر پيشينيان شما مقرّر شده بود، شايد كه پرهيزگار شويد».
۱. الإمامُ زينُ العابدينَ علیه السلامـ مِن دُعائهِ في وَداعِ شَهرِ رَمَضانَ ـ: ثُمّ آثَرتَنا بهِ على سائرِ الاُمَمِ، و اصطَفَيتَنا بفَضلِهِ دُونَ أهلِ المِلَلِ، فَصُمنا بِأمرِكَ نَهارَهُ، و قُمنا بِعَونِكَ لَيلَهُ.[۳]
امام زين العابدين علیه السلامـ در دعاى وداع با ماه رمضان ـگفت : سپس به وسيله اين ماه، ما را بر ساير امّتها برترى دادى و افتخار آن را نصيب ما، و نه پيروان ديگر آيينها، كردى، پس به فرمان تو روز آن را روزه گرفتيم و به يارى تو، شبش را به عبادت گذرانيديم.
فضيلت روزه
۲. رسولُ اللّهِ صلی‌الله علیه وآله : قالَ اللّهُ تباركَ و تعالى: كُلُّ عَمَلِ ابنِ آدَمَ هُو لَهُ، غَيرَ الصِّيامِ هُو لي و أنا أجزِي بهِ. [۴]
پيامبر خدا صلی‌الله علیه وآله :خداوند تبارك و تعالى فرمود : هر كارى كه فرزند آدم مى كند، از آنِ اوست، مگر روزه كه از من است و پاداش آن را من مى دهم.
۳. الإمامُ الصّادقُ علیه السلام : إنَّ اللّهَ تبارَكَ و تعالى يقولُ : الصَّومُ لِي و أنا أجزِي علَيهِ. [۵]
امام صادق علیه السلام :خداوند تبارك و تعالى مى فرمايد : روزه از من است و پاداش آن را من مى دهم.
حكمت واجب بودن روزه
۴. رسولُ اللّهِ صلی‌الله علیه وآله : علَيكُم بِالصَّومِ؛ فإنّهُ مَحسَمَةٌ للعُرُوقِ و مَذهَبَةٌ للأشَرِ. [۶]
پيامبر خدا صلی‌الله علیه وآله :بر شما باد روزه گرفتن كه آن رگها را مى بُرد [شهوت را كم مى كند ]و سرمستى را مى بَرد.
۵. رسولُ اللّهِ صلی‌الله علیه وآله : الصَّومُ يَدُقُّ المَصيرَ، و يُذِيلُ اللَّحمَ، و يُبَعِّدُ مِن حَرِّ السَّعيرِ. [۷]
پيامبر خدا صلی‌الله علیه وآله :روزه، روده را باريك مى كند، گوشت را مى ريزد و از گرماى سوزان دوزخ دور مى گرداند.
۶. الإمامُ عليٌّ علیه السلام : فَرَضَ اللّهُ... الصِّيامَ ابتِلاءً لإخلاصِ الخَلقِ. [۸]
امام على علیه السلام :خداوند... روزه را براى آزمودن اخلاص بندگان، واجب كرد.
۷. امام على علیه السلام : ... ما حَرَسَ اللّهُ عِبادَهُ المؤمنينَ بالصَّلَواتِ و الزَكَواتِ و مُجاهَدَةِ الصِّيامِ في الأيَّامِ المَفروضاتِ؛ تَسكينا لأطرافِهِم، و تَخشِيع الأبصارِهِم و تَذلِيلاً لِنُفوسِهِم و تَخفِيضا (تَخضِيعا) لِقُلوبِهِم. [۹]
امام على علیه السلام :خداوند بندگان مؤمن خود را به وسيله نمازها و زكاتها و جدّيت در روزه دارى روزهاى واجب [رمضان]، براى آرام كردن اعضا و جوارح آنان و خشوع ديدگانشان و فروتنى جانهايشان و خضوع دلهايشان حفظ مى كند.
۸. فاطمةُ الزَّهراءُ عليها السلام : فَرَضَ اللّهُ الصِّيامَ تَثبِيتا لِلإخلاصِ. [۱۰]
فاطمه زهرا عليها السلام :خداوند روزه را براى استوارى اخلاص، واجب فرمود.
۹. الإمامُ الحسينُ علیه السلامـ لمّا سُئلَ عن علَّةِ وجوب الصَّوم ـ: لِيَجِدَ الغَنيُّ مَسَّ الجُوعِ، فَيَعُودَ بِالفَضلِ على المَساكينِ.[۱۱]
امام حسين علیه السلامـ درباره علّت وجوب روزه ـفرمود : تا توانگر رنج گرسنگى را بچشد و در نتيجه، به مستمندان رسيدگى و بخشش كند.
۱۰. الإمامُ الباقرُ علیه السلام : الصِّيامُ و الحَجُّ تَسكِينُ القُلوبِ. [۱۲]
امام باقر علیه السلام :روزه و حج، آرام بخش دلهاست.
۱۱. الإمامُ الصّادقُ علیه السلام : أمّا العِلَّةُ في الصِّيامِ لِيَستَوِيَ بهِ الغَنيُّ و الفَقيرُ؛ و ذلكَ لأنَّ الغَنيَّ لَم يَكُن لِيَجِدَ مَسَّ الجُوعِ، فَيَرحَمَ الفَقيرَ؛ لأنَّ الغَنيَّ كُلَّما أرادَ شَيئا قَدَرَ علَيهِ، فأرادَ اللّهُ عَزَّ و جلَّ أن يُسَوِّيَ بينَ خَلقِهِ و أن يُذِيقَ الغَنيَّ مَسَّ الجُوعِ و الألَمِ، لِيَرِقَّ على الضَّعيفِ و يَرحَمَ الجائعَ. [۱۳]
امام صادق علیه السلام :علّت روزه گرفتن آن است كه به سبب آن توانگر و تهيدست برابر شوند ؛ زيرا توانگر رنج گرسنگى را احساس نمى كند تا به تهيدست رحم كند؛ چرا كه توانگر هرگاه چيزى بخواهد مى تواند آن را فراهم آورد. از اين رو خداوند عزّ و جلّ خواست تا ميان آفريدگانش برابرى (همدردى) ايجاد كند و رنج گرسنگى و سختى را به توانگر بچشاند تا بر ناتوان، دل بسوزاند و به گرسنه، رحم كند.
۱۲. الإمامُ الرِّضا علیه السلامـ في علّةِ وُجوبِ الصَّومِ ـ: لِكَي يَعرِفُوا ألَمَ الجُوعِ و العَطَشِ، و يَستَدِلُّوا على فَقرِ الآخِرَةِ، و لِيكونَ الصائمُ خاشِعا ذَليلاً مُستَكينا مَأجُورا مُحتَسِبا عارِفا صابِرا على ما أصابَهُ مِن الجُوعِ و العَطَشِ، فَيَستَوجِبَ الثَّوابَ مَع ما فيهِ مِنَ الإمساكِ عنِ الشَّهَواتِ، و لِيكونَ ذلكَ واعِظا لَهُم في العاجِلِ، و رائضا لَهُم على أداءِ ما كَلَّفَهُم و دَليلاً لَهُم في الأجرِ، و لِيَعرِفوا شِدَّةَ مَبلَغِ ذلكَ على أهلِ الفَقرِ و المَسكَنَةِ في الدنيا، فَيُؤَدُّوا إلَيهِم ما فَرَضَ اللّهُ لَهُم في أموالِهِم.[۱۴]
امام رضا علیه السلامـ در بيان علّت وجوب روزه ـفرمود : تا مردم رنج گرسنگى و تشنگى را بچشند و به نيازمندى خود در آخرت پى برند. و اينكه روزه دار بر اثر گرسنگى و تشنگى كه به او مى رسد، خاشع و افتاده حال و فروتن و مأجور و طالب رضا و ثواب خدا و عارف و صابر گردد و بدين سبب مستوجب ثواب شود. به علاوه آن كه، روزه موجب خوددارى از شهوات است، نيز، تا روزه در دنيا پند گوى آنان باشد و ايشان را در راه انجام تكاليفشان رام و ورزيده كند و در رسيدن به اجر، راهنماى آنان باشد، و به سختى تشنگى و گرسنگى كه نيازمندان و مستمندان در دنيا مى چشند پى ببرند و در نتيجه، حقوقى را كه خداوند در دارايى هايشان واجب فرموده است، به ايشان بپردازند.
۱۳. الإمامُ العسكريُّ علیه السلامـ لمّا سُئلَ عن عِلَّةِ وُجوبِ الصَّومِ ـ: لِيَجِدَ الغَنِيُّ مَسَّ الجُوعِ؛ فَيَمُنَّ على الفَقيرِ.[۱۵]
امام عسكرى علیه السلامـ در پاسخ به پرسش از علّت واجب شدن روزه ـفرمود : تا توانگر درد گرسنگى را بچشد و در نتيجه، به نيازمند كمك كند.
روزه سپر است
۱۴. رسولُ اللّهِ صلی‌الله علیه وآله : الصَّومُ جُنَّةٌ مِن النارِ. [۱۶]
پيامبر خدا صلی‌الله علیه وآله :روزه، سپرى در برابر آتش است.
۱۵. رسولُ اللّهِ صلی‌الله علیه وآله : الصَّومُ جُنَّةٌ ما لم يَخرِقْها. [۱۷]
پيامبر خدا صلی‌الله علیه وآله :روزه، سپر است، به شرط اين كه [شخص] آن را از هم ندَرَد.
روزه زكات بدن است
۱۶. رسولُ اللّهِ صلی‌الله علیه وآله : لِكُلِّ شَيءٍ زكاةٌ و زكاةُ الأبدانِ الصِّيامُ. [۱۸]
پيامبر خدا صلی‌الله علیه وآله :هر چيزى زكاتى دارد و زكات بدنها، روزه است.
۱۷. رسولُ اللّهِ صلی‌الله علیه وآله : صُومُوا تَصِحُّوا. [۱۹]
پيامبر خدا صلی‌الله علیه وآله :روزه بگيريد تا سالم مانيد.
۱۸. الإمامُ عليٌّ علیه السلام : الصِّيامُ أحَدُ الصِّحَّتَينِ. [۲۰]
امام على علیه السلام :روزه، نيمى از تندرستى است.
۱۹. الإمامُ الكاظمُ علیه السلام : لِكلِّ شَيءٍ زكاةٌ و زكاةُ الجَسَدِ صيامُ النَّوافِلِ. [۲۱]
امام كاظم علیه السلام :هر چيزى زكاتى دارد و زكات بدن، روزه مستحبى است.
فضيلت روزه دار
۲۰. رسولُ اللّهِ صلی‌الله علیه وآله : الصائمُ في عِبادَةِ اللّهِ و إن كانَ نائما على فِراشِهِ، ما لَم يَغتَبْ مُسلِما. [۲۲]
پيامبر خدا صلی‌الله علیه وآله :روزه دار گر چه در بستر خويش خفته باشد، تا زمانى كه غيبت مسلمانى را نكند، در حال عبادت خداست.
۲۱. رسولُ اللّهِ صلی‌الله علیه وآله : نَومُ الصائمِ عِبادَةٌ، و نَفَسُهُ تسبيحٌ. [۲۳]
پيامبر خدا صلی‌الله علیه وآله :خواب روزه دار، عبادت است و نفَس كشيدن او، تسبيح.
۲۲. رسولُ اللّهِ صلی‌الله علیه وآله : إنَّ لِلجَنَّةِ بابا يُدعَى الريَّانَ، لا يَدخُلُ مِنهُ إلاّ الصائمُونَ [۲۴] .
پيامبر خدا صلی‌الله علیه وآله :بهشت را درى است به نام ريّان (سيراب، شاداب) كه جز روزه داران از آن وارد نشوند.[۲۵]
۲۳. رسولُ اللّهِ صلی‌الله علیه وآله : ما مِن صائمٍ يَحضُرُ قَوما يَطعَمُونَ إلاّ سَبَّحَت أعضاؤهُ، و كانَت صَلاةُ الملائكةِ علَيهِ، و كانَت صَلاتُهُم استِغفارا. [۲۶]
پيامبر خدا صلی‌الله علیه وآله :هيچ روزه دارى نيست كه بر عده اى در حال غذا خوردن وارد شود، مگر اين كه اندامهايش تسبيح گويند و فرشتگان بر او درود فرستند و درود فرشتگان، آمرزش خواهى است.
۲۴. رسولُ اللّهِ صلی‌الله علیه وآله : مَن مَنَعَهُ الصَّومُ مِن طَعامٍ يَشتَهِيهِ، كانَ حقّا على اللّهِ أن يُطعِمَهُ مِن طَعامِ الجَنَّةِ و يَسقِيَهُ مِن شَرابِها. [۲۷]
پيامبر خدا صلی‌الله علیه وآله :هر كه روزه، او را از خوردنِ غذايى كه هوس آن را كند باز دارد، بر خداست كه وى را از غذاى بهشت سير كند و از شراب بهشتى به او بنوشاند.
۲۵. رسولُ اللّهِ صلی‌الله علیه وآلهـ إنّهُ كانَ إذا أفطَرَ يقولُ ـ: اللّهُمّ لكَ صُمنا و على رِزقِكَ أفطَرْنا، فَتَقَبَّلْهُ مِنّا، ذَهَبَ الظَّماءُ، و ابتَلَّتِ العُروقُ، و بَقِيَ الأجرُ.[۲۸]
پيامبر خدا صلی‌الله علیه وآلهـ در هنگام افطار روزه اش ـگفت : بار خدايا! براى تو روزه گرفتيم و با روزىِ تو افطار مى كنيم ؛ پس آن را از ما بپذير ؛ تشنگى رفت و رگها [مجدّدا ]شاداب شد و پاداش بر جاى مانْد.
۲۶. الإمامُ عليٌّ علیه السلام : نَومُ الصائمِ عِبادَةٌ، و صَمتُهُ تَسبيحٌ، و دُعاؤهُ مُستجابٌ، و عَمَلُهُ مُضاعَفٌ. إنّ للصائمِ عِندَ إفطارِهِ دَعوَةً لا تُرَدُّ. [۲۹]
امام على علیه السلام :خوابِ روزه دار، عبادت است و خاموشى او، تسبيح و دعايش، پذيرفته و عملش، دو چندان. براستى كه براى روزه دار به هنگام افطار دعايى است كه در درگاه خدا ردّ نمى شود.
۲۷. الإمامُ الصّادقُ علیه السلام : لِلصائمِ فَرحَتانِ : فَرحَةٌ عندَ إفطارِهِ، و فَرحَةٌ عندَ لِقاءِ رَبِّهِ. [۳۰]
امام صادق علیه السلام :روزه دار دو شادى دارد : يك شادى هنگام گشودن روزه اش و شادى ديگر هنگام ديدار با پروردگارش.
۲۸. امام صادق علیه السلام : مَن فَطَّرَ صائما فلَهُ مِثلُ أجرِهِ. [۳۱]
امام صادق علیه السلام :هركه روزه دارى را افطارى دهد، اجرش همانند اجر او باشد.
۲۹. امام صادق علیه السلام : نَومُ الصائمِ عِبادَةٌ، و صَمتُهُ تَسبيحٌ، و عَمَلُهُ مُتَقَبَّلٌ، و دُعاؤهُ مُستَجابٌ. [۳۲]
امام صادق علیه السلام :خواب روزه دار، عبادت است و سكوتش، تسبيح و عملش، پذيرفته و دعايش، مستجاب.
كسى كه روزه او برايش سودى ندارد
۳۰. رسولُ اللّهِ صلی‌الله علیه وآله : رُبَّ صائمٍ حَظُّهُ مِن صيامِهِ الجُوعُ و العَطَشُ، و رُبَّ قائمٍ حَظُّهُ مِن قيامِهِ السَّهَرُ. [۳۳]
پيامبر خدا صلی‌الله علیه وآله :بسا روزه دارى كه بهره او از روزه اش [تنها ]گرسنگى و تشنگى است و بسا شب زنده دارى كه بهره او از عبادتِ شبانه اش، فقط بى خوابى است.
۳۱. الإمامُ عليٌّ علیه السلام : الصِّيامُ اجتِنابُ المَحارِمِ كما يَمتَنِعُ الرجُلُ مِنَ الطَّعامِ و الشَّرابِ. [۳۴]
امام على علیه السلام :روزه، دورى كردن از حرامهاست ؛ همچنان كه مرد از خوردن و آشاميدن خوددارى مى كند.
۳۲. الإمامُ عليٌّ علیه السلام : كَم مِن صائمٍ ليسَ لَهُ مِن صيامِهِ إلاّ الجُوعُ و الظَّمَأُ، و كَم مِن قائمٍ ليسَ لَهُ مِن قيامِهِ إلاّ السَّهَرُ و العَناءُ، حَبَّذا نَومُ الأكياسِ و إفطارُهُم. [۳۵]
امام على علیه السلام :بسا روزه دارى كه از روزه خود جز گرسنگى و تشنگى نصيبى نمى برد و بسا شب زنده دارى كه از عبادت شبانه خويش جز نخوابيدن و رنج بهره اى نمى گيرد ؛ خوشا خواب زيركان و روزه نگرفتن آنان.
تشويق به روزه داوطلبانه (مستحبى)
۳۳. رسولُ اللّهِ صلی‌الله علیه وآله : مَن صامَ يَوما تَطَوُّعا فلو اُعطِيَ مِل ءَ الأرضِ ذَهَبا ما وَفّى أجرَهُ دُونَ يَومِ الحِسابِ. [۳۶]
پيامبر خدا صلی‌الله علیه وآله :هر كس يك روز داوطلبانه روزه بگيرد، اگر به اندازه زمين، طلا به او داده شود، اجر خود را كامل دريافت نكرده است و فقط در روز حساب (قيامت) اجر كاملش را دريافت مى كند.
۳۴. رسولُ اللّهِ صلی‌الله علیه وآله : مَن صامَ يَوما تَطَوُّعا ابتِغاءَ ثَوابِ اللّهِ وَجَبَت لَهُ المَغفِرَةُ. [۳۷]
پيامبر خدا صلی‌الله علیه وآله :هر كه يك روز براى ثواب خدا داوطلبانه روزه بگيرد، آمرزش او واجب شود.
۳۵. الإمامُ الصّادقُ علیه السلام : إيّاكُم و الكَسَلَ، إنَّ رَبَّكُم رَحيمٌ يَشكُرُ القَليلَ، إنَّ الرجُلَ... لَيَصُومُ اليَومَ تَطَوُّعا يُرِيدُ بهِ وَجهَ اللّهِ تعالى فَيُدخِلُهُ اللّهُ بهِ الجَنَّةَ. [۳۸]
امام صادق علیه السلام :از كاهلى و تنبلى دورى كنيد ؛ زيرا پروردگار شما مهربان است و از كار اندك هم قدردانى مى كند. آدمى... يك روز براى رضاى خداوند متعال داوطلبانه روزه مى گيرد و خداوند به سبب آن، او را به بهشت مى برد.
۳۶. امام صادق علیه السلام : إنَّ الرَّجُلَ لَيَصُومُ يَوما تَطَوُّعا يُرِيدُ بهِ ما عِندَ اللّهِ عَزَّ و جلَّ فَيُدخِلُهُ اللّهُ بهِ الجَنَّةَ. [۳۹]
امام صادق علیه السلام :آدمى، براى رسيدن به پاداش الهى، يك روز داوطلبانه روزه مى گيرد و خداوند بدان سبب او را به بهشت مى برد.
۳۷. الإمامُ الكاظمُ علیه السلام : إنَّ اللّهَ تبارَكَ و تعالى أتَمَّ صلاةَ الفَريضَةِ بصلاةِ النافِلَةِ، و أتَمَّ صيامَ الفَريضَةِ بصيامِ النافِلَةِ. [۴۰]
امام كاظم علیه السلام :خداوند تبارك و تعالى، نمازِ واجب را با نمازِ مستحبّى كامل گردانيد و روزه واجب را با روزه مستحبّى.
روزه دل
۳۸. الإمامُ عليٌّ علیه السلام : صيامُ القَلبِ عنِ الفِكرِ في الآثامِ، أفضَلُ مِن صيامِ البَطنِ عنِ الطَّعامِ. [۴۱]
امام على علیه السلام :نگهدارى دل از انديشيدن به گناهان، برتر از نگهدارى شكم از غذاست.
۳۹. الإمامُ عليٌّ علیه السلام : صَومُ القَلبِ خَيرٌ مِن صِيامِ اللِّسانِ، و صيامُ اللِّسانِ خَيرٌ مِن صيامِ البَطنِ. [۴۲]
امام على علیه السلام :روزه دل، بهتر از روزه زبان است و روزه زبان، بهتر از روزه شكم.
۴۰. الإمامُ عليٌّ علیه السلام : صَومُ النَّفسِ عن لَذّاتِ الدنيا أنفَعُ الصِّيامِ. [۴۳]
امام على علیه السلام :روزه (و خوددارى) نفْس از لذّتهاى دنيا، سودمندترين روزه است.
۴۱. الإمامُ عليٌّ علیه السلام : صَومُ الجَسَدِ الإمساكُ عنِ الأغذِيَةِ بِإرادَةٍ و اختيارٍ خَوفا مِن العِقابِ و رَغبَةً في الثوابِ و الأجرِ، صومُ النَّفسِ إمساكُ الحَواسِّ الخَمسِ عن سائرِ المَآثِمِ، و خُلُوُّ القَلبِ عن جَميعِ أسبابِ الشَّرِّ. [۴۴]
امام على علیه السلام :روزه تن، عبارت است از خوددارىِ با اراده از خوردن غذاها به انگيزه ترس از كيفر و رغبت به ثواب، و روزه نفْس، عبارت است از نگهداشتن حواس پنجگانه از ديگر گناهان و خالى كردن دل از همه عوامل بدى.
آداب روزه
۴۲. رسولُ اللّهِ صلی‌الله علیه وآلهـ لامرَأةٍ صائمةٍ تَسُبُّ جاريَةً لَها ـ: كيفَ تَكُونينَ صائمةً و قد سَبَبتِ جارِيَتَكِ ؟! إنَّ الصَّومَ ليسَ مِن الطَّعامِ و الشَّرابِ، و إنّما جَعَلَ اللّهُ ذلكَ حِجابا عن سِواهُما مِنَ الفَواحِشِ مِنَ الفِعلِ و القَولِ يُفطِرُ الصائمَ، ما أقَلَّ الصُّوّامَ و أكثَرَ الجُوّاعَ ![۴۵]
پيامبر خدا صلی‌الله علیه وآلهـ به زنى كه با زبان روزه كنيز خود را دشنام مى داد ـفرمود : چگونه روزه دارى هستى كه كنيزت را دشنام مى دهى؟ روزه، فقط خوددارى از خوردن و آشاميدن نيست، بلكه خداوند آن را، علاوه بر اين دو، مانع كارها و سخنان زشت كه روزه را بى اثر مى كند، قرار داده است ؛ وه كه چه اندكند روزه داران و چه بسيارند گرسنگى كشندگان!
۴۳. رسولُ اللّهِ صلی‌الله علیه وآله : يقولُ اللّهُ عَزَّ و جلَّ مَن لَم تَصُمْ جَوارِحُهُ عن مَحارِمِي فلا حاجَةَ لي في أن يَدَعَ طَعامَهُ و شَرابَهُ مِن أجلِي. [۴۶]
پيامبر خدا صلی‌الله علیه وآله :خداوند عزّ و جلّ مى فرمايد: كسى كه جوارح و اندامهاى خود را از حرامهاى من نگاه ندارد، من نيازى به اين ندارم كه به خاطر من از خوردن و آشاميدن خوددارى ورزد.
۴۴. الإمامُ عليٌّ علیه السلام : الصِّيامُ اجتِنابُ المَحارِمِ كما يَمتَنِعُ الرجُلُ مِن الطَّعامِ و الشَّرابِ. [۴۷]
امام على علیه السلام :روزه، دورى كردن از حرامهاست ؛ همچنان كه آدمى از خوردن و آشاميدن خوددارى مى كند.
۴۵. فاطمةُ الزَّهراءُ عليها السلام : ما يَصنَعُ الصائمُ بِصِيامِهِ إذا لَم يَصُنْ لِسانَهُ و سَمعَهُ و بَصَرَهُ و جوارِحَهُ ؟! [۴۸]
فاطمه زهرا عليها السلام :اگر روزه دار زبان و گوش و چشم و اعضا و جوارح خود را نگه ندارد، روزه به چه كار او مى آيد؟!
۴۶. الإمامُ زينُ العابدينَ علیه السلامـ كانَ مِن دُعائهِ إذا دَخَلَ شَهرُ رَمَضانَ ـ: و أعِنّا على صِيامِهِ بِكَفِّ الجَوارِحِ عن مَعاصِيكَ، و استِعمالِها فيه بما يُرضِيكَ؛ حتّى لا نُصغِيَ بأسماعِنا إلى لَغوٍ و لا نُسرِعَ بأبصارِنا إلى لَهوٍ، و حَتّى لا نَبسُطَ أيدِيَنا إلى مَحظُورٍ، و لا نَخطُوَ بِأقدامِنا إلى مَحجورٍ، و حتى لا تَعِيَ بُطُونُنا إلاّ ما أحلَلتَ، و لا تَنطِقَ ألسِنَتُنا إلاّ بما مَثَّلتَ، و لا نَتَكَلَّفَ إلاّ ما يُدنِي مِن ثَوابِكَ، و لا نَتَعاطى إلاّ الذي يَقِي مِن عِقابِكَ.[۴۹]
امام زين العابدين علیه السلامـ در دعاى خود به هنگام حلول ماه رمضان ـگفت : به وسيله روزه اين ماه ياريمان ده تا اندامهاى خود را از معاصى تو نگه داريم و آنها را به كارهايى گيريم كه خشنودى تو را فراهم مى آورد، تا با گوشهايمان سخنان بيهوده نشنويم و با چشمانمان به ديدن چيزهاى لهو نشتابيم و تا دستانمان را به سوى حرام نگشاييم و با پاهايمان به سوى آنچه منع شده ره نسپاريم و تا شكمهايمان، جز آنچه را تو حلال كرده اى، در خود جاى ندهد و زبانهايمان، جز به آنچه تو خبر داده اى و بيان فرموده اى، گويا نشود و رنج نكشيم جز براى آنچه به پاداش تو نزديك مى كند و به جا نياوريم مگر چيزى را كه از كيفر تو نگه مى دارد.
۴۷. الإمامُ الباقرُ علیه السلام : قالَ رسولُ اللّهِ صلی‌الله علیه وآله لِجابرِ بنِ عبدِ اللّهِ : يا جابرُ، هذا شَهرُ رَمَضانَ مَن صامَ نَهارَهُ و قامَ وِرْدا مِن لَيلِهِ و عَفَّ بَطنَهُ و فَرجَهُ و كَفَّ لِسـانَهُ خَرَجَ مِن ذُنوبِهِ كَخُروجِهِ مِن الشَّهرِ، فقالَ جابرٌ : يا رسولَ اللّهِ، ما أحسَنَ هذا الحديثَ ! فقالَ رسولُ اللّهِ صلی‌الله علیه وآله : يا جابرُ، و ما أشَدَّ هذهِ الشُّروطَ ! [۵۰]
امام باقر علیه السلام :پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به جابر بن عبد اللّه فرمود : اى جابر! در اين ماه رمضان، هر كس روز آن را روزه بدارد و جزئى از شبش را به عبادت پردازد و شكم و شرمگاه خويش را پاك نگه دارد و زبانش را حفظ كند، همان گونه كه از اين ماه خارج مى شود، از گناهان خويش خارج شود.
جابر عرض كرد : اى رسول خدا! چه زيباست اين حديث! رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود : اى جابر! و چه سخت است [رعايت] اين شروط!
۴۸. الإمامُ الصّادقُ علیه السلام : إذا أصبَحتَ صائما فَلْيَصُمْ سَمعُكَ و بَصَرُكَ مِنَ الحَرامِ، و جارِحَتُكَ و جِميعُ أعضائكَ مِنَ القَبِيحِ، و دَعْ عَنكَ الهَذْيَ و أذَى الخادِمِ، و لْيَكُنْ علَيكَ وَقارُ الصِّيامِ، وَ الزَمْ ما استَطَعتَ مِن الصَّمتِ و السُّـكوتِ إلاّ عن ذِكرِ اللّهِ، و لا تَجعَلْ يَومَ صَومِكَ كَيَومِ فِطرِكَ، و إيّاكَ و المُباشَرَةَ، و القُبَلَ و القَهقَهَةَ بِالضِحكِ؛ فإنّ اللّهَ مَقَتَ ذلكَ. [۵۱]
امام صادق علیه السلام :هرگاه روزه گرفتى، گوش و چشمت را از حرام روزه بدار و همه اعضا و اندامهايت را از زشتى، و پُرگويى و اذيّت كردن خدمتكارت فروگذار. بايد وقار روزه در تو باشد و تا مى توانى خاموش باش، مگر از ذكر خدا. و روزى كه روزه دارى، با روزى كه روزه ندارى يكسان نباشد، از نزديكى كردن و بوسيدن همسر و با صداى بلند خنديدن دورى كن ؛ زيرا خداوند اين كارها را دشمن دارد.
۴۹. الكافي عن محمّد بن مسلم : قالَ أبو عبدِ اللّهِ علیه السلام : إذا صُمتَ فَلْيَصُمْ سَمعُكَ و بَصَرُكَ و شَعرُكَ و جِلدُكَ و عَدَّدَ أشياءَ غَيرَ هذا، و قالَ : لا يكونُ يومُ صَومِكَ كَيَومِ فِطرِكَ. [۵۲]
الكافىـ به نقل از محمّد بن مسلم ـ: امام صادق علیه السلامفرمود : هرگاه روزه گرفتى بايد گوش و چشم و مو و پوست تو نيز روزه داشته باشند. سپس حضرت اعضاى ديگرى را نيز برشمرد و فرمود : روزى كه روزه دارى با روزى كه روزه ندارى يكسان نباشد.
فضيلت روزه گرفتن در هواى گرم
۵۰. رسولُ اللّهِ صلی‌الله علیه وآله : الصَّومُ في الحَرِّ جِهادٌ. [۵۳]
پيامبر خدا صلی‌الله علیه وآله :روزه گرفتن در هواى گرم، جهاد است.
۵۱. رسولُ اللّهِ صلی‌الله علیه وآله : طُوبى لِمَنْ ظَمِئَ أو جاعَ للّهِ. [۵۴]
پيامبر خدا صلی‌الله علیه وآله :خوشا كسى كه براى خدا تشنگى يا گرسنگى كشد.
فرمايد : وه، چه خوش است بوى تو و شميم تو. فرشتگان من! گواه باشيد كه من او را آمرزيدم.
۵۲. الإمامُ الصّادقُ علیه السلام : أفضَلُ الجِهادِ الصَّومُ في الحَرِّ. [۵۵]
امام صادق علیه السلام :برترين جهاد، روزه گرفتن در هواى گرم است.
۵۳. امام صادق علیه السلام : مَن صامَ للّهِ عَزَّ و جلَّ يوما في شِدَّةِ الحَرِّ فَأصابَهُ ظَمَأٌ، وَكَّلَ اللّهُ عَزَّ و جلَّ بهِ ألفَ مَلَكٍ يَمسَحُونَ وَجهَهُ و يُبَشِّرُونَهُ، حتّى إذا أفطَرَ قالَ اللّهُ عَزَّ و جلَّ : ما أطيَبَ ريحَكَ و رَوحَكَ ! ملائكَتِي اشهَدُوا أنّي قد غَفَرتُ لَهُ. [۵۶]
امام صادق علیه السلام :هر كه در يك روز بسيار گرم براى خداوند عزّ و جلّ روزه بگيرد و تشنه شود، خداوند عزّ و جلّ هزار فرشته بر او بگمارد كه بر چهره اش دست نوازش كشند و بشارتش دهند و چون افطار كند، خداوند عزّ و جلّ
ميراث روزه
۵۴. بحار الأنوار : في حديثِ المِعراجِ :... قالَ : يا ربِّ، و ما ميراثُ الصَّومِ ؟ قالَ : الصَومُ يُورِثُ الحِكمَةَ، و الحِكمَةُ تُورِثُ المَعرِفَةَ، و المَعرِفَةُ تُورِثُ اليَقينَ، فإذا استَيقَنَ العَبدُ لا يُبالِي كيفَ أصبَحَ، بِعُسرٍ أم بِيُسرٍ. [۵۷]
بحار الأنوار :در حديث معراج آمده است :... [پيامبر ]پرسيد : پروردگارا! ميراث روزه چيست؟ خداوند فرمود : روزه، حكمت به ارث مى نهد و حكمت، معرفت و معرفت، يقين و چون بنده به يقين رسد، ديگر برايش اهميتى ندارد كه چگونه شب و روز خود را بگذراند؛ به سختى يا به آسانى.
[۱]ميزان الحكمه جلد ششم، پديدآورنده : محمّد محمّدی ری شهری
[۲]البقرة : ۱۸۳ .
[۳]الصحيفة السجّاديّة : الدعاء ۴۵ .
[۴]الخصال : ۴۵/۴۲ .
[۵]الكافي : ۴/۶۳/۶ .
[۶]كنز العمّال : ۲۳۶۱۰ .
[۷]كنز العمّال : ۲۳۶۲۰ .
[۸]نهج البلاغة : الحكمة ۲۵۲ .
[۹]نهج البلاغة: الخطبة۱۹۲.
[۱۰]بحار الأنوار : ۹۶/۳۶۸/۴۷ .
[۱۱]بحار الأنوار : ۹۶/۳۷۵/۶۲ .
[۱۲]الأمالي للطوسي : ۲۹۶/۵۸۲ .
[۱۳]بحار الأنوار : ۹۶/۳۷۱/۵۳ .
[۱۴]علل الشرائع : ۲۷۰
[۱۵]بحار الأنوار : ۹۶/۳۶۹/۵۰ .
[۱۶]الكافي : ۴/۶۲/۱ .
[۱۷]بحار الأنوار : ۹۶/۲۹۶/۲۸ .
[۱۸]فضائل الأشهر الثلاثة : ۷۵/۵۷ .
[۱۹]الدعوات : ۷۶/۱۷۹ .
[۲۰]غرر الحكم : ۱۶۸۳ .
[۲۱]بحار الأنوار : ۷۸/۳۲۶/۴ .
[۲۲]ثواب الأعمال : ۷۵/۱ .
[۲۳]قرب الإسناد: ۹۵/۳۲۴.
[۲۴]معاني الأخبار : ۴۰۹/۹۰ .
[۲۵]در خبر ديگرى آمده است : و چون آخرين نفر آنها (روزه داران) وارد شود، آن در بسته مى گردد .
[۲۶]ثواب الأعمال : ۷۷/۱ .
[۲۷]بحار الأنوار : ۴۰/۳۳۱/۱۳ .
[۲۸]الكافي : ۴/۹۵/۱ .
[۲۹]الدعوات : ۲۷/۴۵، ۴۶ .
[۳۰]الكافي : ۴/۶۵/۱۵ .
[۳۱]الكافي : ۴/۶۸/۱، انظر تمام الباب .
[۳۲]كتاب من لا يحضره الفقيه : ۲/۷۶/۱۷۸۳ .
[۳۳]الأمالي للطوسي : ۱۶۶/۲۷۷ .
[۳۴]بحار الأنوار : ۹۶/۲۹۴/۲۱ .
[۳۵]نهج البلاغة : الحكمة ۱۴۵ .
[۳۶]معاني الأخبار: ۴۰۹/۹۱.
[۳۷]الأمالي للصدوق : ۶۴۵/۸۷۴ .
[۳۸]ثواب الأعمال : ۶۲/۱ .
[۳۹]الكافي : ۴/۶۳/۵ .
[۴۰]علل الشرائع : ۲۸۵/۱ .
[۴۱]غرر الحكم : ۵۸۷۳ .
[۴۲]غرر الحكم : ۵۸۹۰ .
[۴۳]غرر الحكم : ۵۸۷۴ .
[۴۴]غرر الحكم : (۵۸۸۸ ـ ۵۸۸۹) .
[۴۵]بحار الأنوار : ۹۶/ ۲۹۳/۱۶ .
[۴۶]الفردوس : ۵/۲۴۲/۸۰۷۵ .
[۴۷]بحار الأنوار : ۹۶/۲۹۴/۲۱ .
[۴۸]دعائم الإسلام : ۱/۲۶۸ .
[۴۹]الصحيفة السجّاديّة : الدعاء ۴۴ .
[۵۰]الكافي : ۴/۸۷/۲ .
[۵۱]بحار الأنوار : ۹۶/۲۹۲/۱۶ .
[۵۲]الكافي : ۴/۸۷/۱ .
[۵۳]بحار الأنوار : ۹۶/۲۵۷/۴۰ .
[۵۴]وسائل الشيعة : ۷/۲۹۹/۲ .
[۵۵]بحار الأنوار : ۹۶/۲۵۶/۳۸ .
[۵۶]الكافي : ۴/۶۵/۱۷ .
[۵۷]بحار الأنوار : ۷۷/۲۷/۶ .
