قرآن کريم :
الَّذينَ يُنْفِقونَ فِى السَّرّاءِ وَ الضَّرّاءِ وَ الْكاظِمينَ الْغَيْظَ وَ الْعافينَ عَنِ النّاسِ وَ اللّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنينَ؛
[سوره آل عمران، آيه ۱۳۴]
(پرهيزكاران) كسانى هستند كه در توانگرى و تنگدستى انفاق مى كنند و خشم خود را فرو مى برند و از خطاى مردم در مى گذرند ، و خداوند نيكوكاران را دوست دارد .
۱ امام صادق عليه السلام:اَلْحِلْمُ سِراجُ اللّه ِ... وَالْحِلْمُ يَدورُ عَلى خَمْسَةِ أَوْجُهٍ: أَنْ يَكونَ عَزيزافَيَذِلَّ أَوْ يَكونَ صادِقا فَيُتَّهَمَ أَوْ يَدْعُوَ إِلَى الْحَقِّ فَيُسْتَخَفَّ بِهِ أَوْ أَنْ يُؤْذى بِلا جُرْمٍ أَوْأَنْ يُطالِبَ بِالْحَقِّ وَيُخالِفوهُ فيهِ، فَإِنْ آتَيْتَ كُلاًّ مِنْها حَقَّهُ فَقَدْ اَصَبْتَ... ؛
بردبارى چراغ خداست... پنج چيز است كه بردبارى مى طلبد: شخص عزيز باشدو خوار شود، راستگو باشد و نسبت ناروا داده شود، به حق دعوت كند و سبكش بشمارند،بى گناه باشد و اذيت شود، حق طلبى كند و با او مخالفت كنند. اگر در هرپنج مورد، به حق رفتار كنى، بردبار هستى... .
[بحارالأنوار، ج ۷۱، ص ۴۲۲، ح۶۱]
۲ پيامبر صلي الله عليه و آله:اَلا اِنَّ خَيرَ الرِّجالِ مَن كانَ بَطى ءَ الغَضَبِ سَريعَ الرِّضا؛
بدانيد كه بهترين انسان ها كسانى هستند كه دير به خشم آيند و زود راضى شوند.
[نهج الفصاحه، ح۴۶۹]
۳ امام على عليه السلام:اَلْحِلْمُ غِطاءٌ ساتِرٌ وَالْعَقْلُ حِسامٌ قاطِعٌ، فَاسْتُرْ خَلَلَ خَلْقِكَ بِحِلْمِكَ وَقاتِلْ هَواكَ بِعَقْلِكَ؛
بردبارى پرده اى پوشاننده و عقل شمشيرى برنده است، پس عيبهاى اخلاقى خودرا با بردبارى بپوشان و با عقلت به جنگ هوا و هوست برخيز.
[نهج البلاغه، حكمت ۴۲۴]
۴ پيامبر صلي الله عليه و آله:ما تَجَرَّعَ عَبدٌ جُرعَةً اَفضَلَ عِنْدَ اللّه ِ مِنْ جُرعَةِ غَيْظٍ كَظَمَها اِبتِغاءَوَجهِ اللّه ِ؛
انسان هيچ جرعه اى ننوشيد كه نزد خدا از جرعه خشمى كه براى رضاى خدا فروخورد بهتر باشد.
[نهج الفصاحه، ح۲۶۲۸]
۵ امام على عليه السلام:إنْ لَمْ تَكُنْ حَليما فَتَحَلَّمْ فَإِنَّهُ قَلَّ مَنْ تَشَبَّهَ بِقَوْمٍ إِلاّ أَوشَكَ أَنْ يَكونَ مِنْهُمْ؛
اگر بردبار نيستى خود را بردبار جلوه ده، زيرا كمتر كسى است كه خود را شبيهگروهى كند و بزودى يكى از آنان نشود.
[نهج البلاغه، حكمت ۲۰۷]
۶ پيامبر صلي الله عليه و آله:اِنَّ الغَضَبَ مِنَ الشَّيطانِ وَاِنَّ الشَّيطانَ خُلِقَ مِنَ النّارِ وَاِنَّما تُطفَأُ النّارُبِالماءِ فَاِذا غَضِبَ اَحَدُكُم فَليَتَوَضَّاْ؛
خشم از شيطان و شيطان از آتش آفريده شده است و آتش با آب خاموش مى شود،پس هرگاه يكى از شما به خشم آمد، وضو بگيرد.
[نهج الفصاحه، ح۶۶۰]
۷ پيامبر صلي الله عليه و آله:كادَ الْحَليمُ أَنْ يَكونَ نَبيّا؛
آدم بردبار به پيامبرى نزديك است.
[بحارالأنوار، ج ۴۳، ص ۷۰، ح۶۱]
۸ پيامبر صلي الله عليه و آله:مَنْ كَظَمَ غَيْظا وَهُوَ قادِرٌ عَلى اَنْ يُنْفِذَهُ مَلأََهُ اللّه ُ أَمْنا وَايمانا؛
هر كس در حالى كه مى تواند خشم خود را عملى كند، آن را فرو برد، خداوند او راسرشار از آرامش و ايمان مى كند.
[نهج الفصاحه، ح ۲۷۷۸]
۹ پيامبر صلي الله عليه و آله:لَيْسَ بِحَليمٍ مَنْ لَمْ يُعاشِرْ بِالْمَعْرُوفِ مَنْ لابُدَّ لَهُ مِنْ مُعاشَرَتِهِ حَتّى يَجْعَلَ اللّه ُ مِنْ ذلِكَ مَخْرَجا؛
بردبار نيست آن كه با كسى كه چاره اى جز معاشرت با او ندارد به نيكىمعاشرت نكند تا اين كه خداوند براى او راه نجاتى از معاشرت با وى فراهمآورد.
[كنزالعمال، ج ۳، ص۱۳۰، ح۵۸۱۵]
۱۰ پيامبر صلي الله عليه و آله:اَلصَّرعَةُ كُلُّ الصَّرعَةِ الَّذى يَغْضَبُ فَيَشْتَدُّ غَضَبُهُ وَيَحْمَرُّ وَجهُ هُوَيَقْشَعِرُّ شَعْرُهُ فَيَصرَعُ غَضَبَهُ؛
كمال دليرى آن است كه كسى خشمگين شود و خشمش شدّت گيرد و چهره اشسرخ شود و موهايش بلرزد، امّا بر خشم خود چيره گردد.
[نهج الفصاحه، ح۱۸۷۲]
۱۱ امام على عليه السلام:اَلْحِلْمُ يُطفى نارَ الْغَضَبِ وَالْحِدَّةُ تُؤَجِّجُ إِحْراقَهُ؛
بردبارى آتش خشم را فرو مى نشاند و تندى، آن را شعله ورتر مى كند.
[غررالحكم، ج ۲، ص ۱۲۳، ح ۲۰۶۳]
۱۲ پيامبر صلي الله عليه و آله:مَنْ كَفَّ غَضَبَهُ كَفَّ اللّه ُ عَنْهُ عَذابَهُ؛
هر كس خشم خود را نگه دارد خداوند عذابش را از او باز مى دارد.
[بحارالأنوار، ج ۷۳، ص ۲۶۳، ح۷]
۱۳ امام على عليه السلام:لَيْسَ الْحَليمُ مَنْ عَجَزَ فَهُجِمَ وَإِذا قَدَرَ انْتَقَمَ، إِنَّمَا الْحَليمُ مَنْ إِذا قَدَرَعَفا وَكانَ الْحِلْمُ غالِبا عَلى كُلِّ أَمْرِهِ؛
كسى كه چون ناتوان شود هجوم برد و چون قدرت يابد انتقام گيرد بردبار نيست،بلكه بردبار كسى است كه قدرت داشته باشد اما گذشت كند و بردبارى بر تمامى امور اوغالب باشد.
[غررالحكم، ج ۵، ص ۹۱، ح۷۵۲۹]
۱۴ امام على عليه السلام:كُنْ بَطى ءَ الْغَضَبِ سَريعَ الْفَىْ ءِ مُحِبّا لِقَبُولِ الْعُذْرِ؛
دير خشم و زود گذشت باش و قبولِ عذر را دوست بدار.
[غررالحكم، ج ۴، ص ۶۰۷، ح۷۱۶۵]
۱۵ امام على عليه السلام:مَنْ حَلَمَ عَنْ عَدُوِّهِ ظَفِرَ بِهِ؛
هر كس در مقابل دشمن بردبار باشد بر او پيروز مى شود.
[كنزالفوائد، ص۱۴۷]
۱۶ امام على عليه السلام:بِئسَ القَرينُ الغَضَبُ: يُبدِى الْمَعائِبَ وَيُدْنِى الشَّرَّ وَيُباعِدُ الخَيْرَ؛
خشم هم نشين بسيار بدى است: عيب ها را آشكار، بدى ها را نزديك و خوبى ها رادور مى كند.
[غررالحكم، ج۳، ص ۲۵۷، ح۴۴۱۷]
۱۷ امام على عليه السلام:مَنْ غاظَكَ بِقُبْحِ السَّفَهِ عَلَيْكَ، فَغِظْهُ بِحُسْنِ الْحِلْمِ عَنْهُ؛
هر كس با زشتىِ سبكسرى تو را خشمگين كرد تو با زيبايى بردبارى او را بهخشم آور.
[غررالحكم، ج ۵، ص۳۳۳، ح ۸۶۲۰]
۱۸ امام على عليه السلام:اَقدَرُ النّاسِ عَلَى الصَّوابِ مَنْ لَمْ يَغْضَبْ؛
تواناترين مردم در تشخيص درست كسى است كه خشمگين نشود.
[غررالحكم، ج ۲، ص ۴۰۸، ح۳۰۴۷]
۱۹ پيامبر صلي الله عليه و آله:فَأَمَّا الْحِلْمُ فَمِنْهُ رُكوبُ الْجَميلِ، وَصُحْبَةُ الأَْبْرارِ وَرَفْعٌ مِنَ الضَّعَةِ وَرَفْعٌ مِنْ الْخَساسَةِ وَتَشَهِّى الْخَيْرِ وَتَقَرُّبُ صاحِبِهِ مِنْ مَعالِى الدَّرَجاتِ وَالْعَفْوُ وَالْمَهَلُ وَالْمَعْروفُ وَالصَّمْتُ فَهذا ما يَتَشَعَّبُ لِلْعاقِلِ بِحِلْمِهِ؛
حاصل بردبارى: آراسته شدن به خوبيها، هم نشينى با نيكان، ارجمند شدن، عزيزگشتن، رغبت به نيكى، نزديك شدن بردبار به درجات عالى، گذشت، آرامش و تأنى،احسان و خاموشى. اينها ثمره بردبارى عاقل است.
[تحف العقول، ص۱۶]
۲۰ امام على عليه السلام:اَعْدى عَدُوٍّ لِلْمَرْءِ غَضَبُهُ وَ شَهْوَتُهُ فَمَنْ مَلَكَهُما عَلَتْ دَرَجَتُهُ وَبَلَغَ غايَتَهُ؛
بدترين دشمن آدمى خشم و شهوت اوست، پس هر كس آن دو را در اختيار بگيرد،مقامش بالا مى رود و به هدفش مى رسد.
[غررالحكم، ح ۳۲۶۹]
۲۱ پيامبر صلي الله عليه و آله:ثَلاثٌ مِنْ مَكارِمِ الاَْخْلاقِ فِى الدُّنْيا وَالآخِرَةِ اَنْ تَعْفُوَ عَمَّنْ ظَلَمَكَ وَتَصِلَ مَنْ قَطَعَكَ وَ تَحْلُمَ عَمَّنْ جَهِلَ عَلَيْكَ؛
سه چيز در دنيا و آخرت از مكارم اخلاق است: از كسى كه به تو ظلم كرده درگذرى، باكسى كه با تو قطع رابطه كرده، رابطه برقرار كنى و با كسى كه با تو سبكسرى مى كندبردبارى نمايى.
[نهج الفصاحه، ح ۱۲۸۸]
۲۲ امام على عليه السلام:اَحْضَرُ النّاسِ جَوابا مَنْ لَمْ يَغْضِبْ؛
حاضر جواب ترين مردم كسى است كه خشمگين نشود.
[غررالحكم، ج ۲، ص ۳۹۰، ح ۲۹۵۰]
۲۳ امام على عليه السلام:مِنْ عَلامَةِ اَحَدِهِمْ (المُتَقينَ) اَنَّكَ تَرى لَهُ قُوَّةً فى دينٍ... وَحِرْصا فى عِلْمٍ وَعِلْما فى حِلْمٍ؛
از نشانه هاى پرهيزكاران اين است كه مى بينى در دين نيرومند... در كسب دانشحريص و داراى علم همراه با بردبارى اند.
[نهج البلاغه، خطبه ۱۹۳]
۲۴ امام على عليه السلام:شِدَّةُ الْغَضَبِ تُغَيِّرُ الْمَنْطِقَ وَتَقْطَعُ مادَّةَ الْحُجَّةِ وَتُفَرِّقُ الْفَهْمَ؛
خشم شديد، چگونگى گفتار را تغيير مى دهد، اساس استدلال را بر هم مى ريزد وتمركز فكرى را از بين مى برد.
[بحارالأنوار، ج ۷۱، ص ۴۲۸]
۲۵ امام على عليه السلام:لَيْسَ الْخَيْرُ اَنْ يَكْثُرَ مالُكَ وَوَلَدُكَ، وَلكِنَّ الْخَيْرَ اَنْ يَكْثُرَ عِلْمُكَ وَ يَعْظُمَ حِلْمُكَ؛
خير آن نيست كه ثروت و فرزندانت زياد شود، بلكه خير آن است كه دانشت بسيار وبردباريت افزون گردد.
[نهج البلاغه، حكمت ۹۴]
۲۶ امام باقر عليه السلام:اِنْ كُذِّبْتَ فَلا تَغْضَبْ؛
اگر به تو نسبت دروغ دادند، خشمگين مشو.
[تحف العقول، ص۲۸۴]
۲۷ امام على عليه السلام:اَلْحِلْمُ وَالاَْناةُ تَواَمانِ، يُنْتِجُهُما عَلُوُّ الْهِمَّةِ؛
بردبارى و وقار دو همزادند كه همّت عالى آنها را به وجود مى آورد.
[نهج البلاغه، حكمت ۴۶۰]
۲۸ امام باقر عليه السلام:اَيُّما رَجُلٍ غَضِبَ وَهُوَ قائِمٌ فَلْيَجْلِسْ فَاِنَّهُ سَيَذْهَبُ عَنْهُ رِجْزُ الشَّيْطانِ وَاِنْ كانَ جالِسا فَلْيَقُمْ... ؛
هر كس در حال ايستادن خشمگين شود، بنشيند كه اين كار به سرعت وسوسهشيطان را از او دور مى كند و اگر نشسته است، برخيزد.
[بحارالأنوار، ج۷۳، ص ۲۶۴، ح۹]
۲۹ امام على عليه السلام:اِحْتَجِبْ عَنِ الْغَضَبِ بِالْحِلْمِ، وَغُضَّ عَنِ الْوَهْمِ بِالْفَهْمِ؛
با بردبارى خود را از خشم پنهان كن و با فهم و دانايى از وهم و خيال چشم بپوش.
[غررالحكم، ج۲، ص ۱۹۹، ح ۲۳۶۵]
۳۰ امام صادق عليه السلام:لَيْسَ مِنّا مَنْ لَمْ يَمْلِكُ نَفْسَهُ عِنْدَ غَضَبِهِ؛
كسى كه هنگام خشم خوددار نباشد، از ما نيست.
[كافى، ج ۲، ص ۶۳۷، ح۲]
۳۱ امام على عليه السلام:اِنَّكَ مُقَوَّمٌ بِاَدَبِكَ، فَزَيِّنْهُ بِالْحِلْمِ؛
ارزش تو به ادب توست، پس آن را با بردبارى آراسته كن.
[غررالحكم، ج ۳، ص ۵۷، ح ۳۸۱۳]
۳۲ امام صادق عليه السلام:ما مِنْ عَبْدٍ كَظَمَ غَيْظا اِلاّ زادَهُ اللّه ُ عَزَّوَجَلَّ عِزّا فِى الدُّنْيا وَالآخِرَةِ؛
هيچ بنده اى نيست كه خشمى را فرو خورد مگر آنكه خداوند عزوجل در دنيا وآخرت بر عزت او بيفزايد.
[اصول كافى، ج ۲، ص ۱۱۰]
۳۳ امام على عليه السلام:اِذا اَحَبَّ اللّه ُ عَبْدا زَيَّنَهُ بِالسَّكينَةِ وَالْحِلْمِ؛
هر گاه خداوند بنده اى را دوست بدارد او را با آرامش و بردبارى آراسته مى گرداند.
[غررالحكم، ج ۳، ص ۱۶۱، ح ۴۰۹۹]
۳۴ امام صادق عليه السلام:اَلْغَضَبُ مِفْتاحُ كُلِّ شَرٍّ؛
خشم كليد همه بدى هاست.
[كافى، ج۲، ص ۳۰۳، ح۳]
۳۵ امام على عليه السلام:اَوَّلُ عِوَضِ الْحَليمِ مِنْ حِلْمِهِ اَنَّ النّاسَ اَنْصارُهُ عَلَى الْجاهِلِ؛
اول نتيجه اى كه شخص بردبار از بردباريش مى گيرد، پشتيبانى مردم از او در برابرنادان است.
[وسائل الشيعه، ج ۱۱، ص ۲۱۲]
۳۶ امام صادق عليه السلام:مَنْ غَضِبَ عَلَيْكَ ثَلاثَ مَرّاتٍ وَلَم يَقُل فيكَ سوءا فَاتَّخِذْهُ لِنَفْسكَ خَليلاً؛
هر كس سه بار بر تو خشم گرفت ولى به تو بد نگفت، او را براى خود به دوستىانتخاب كن.
[معدن الجواهر، ص۳۴]
۳۷ امام على عليه السلام:اَلْحِلْمُ نورٌ جَوهَرُهُ الْعَقْلُ؛
بردبارى نورى است كه جوهره آن عقل است.
[غررالحكم، ج ۱، ص ۳۱۱، ح ۱۱۸۵]
۳۸ امام صادق عليه السلام:اَلمُؤمِنُ اِذا غَضِبَ لَم يُخرِجْهُ غَضَبُهُ مِنْ حَقٍّ وَاِذا رَضِىَ لَم يُدخِلْهُ رِضاهُ فى باطِلٍ وَالَّذى اِذا قَدَرَ لَم يَأخُذ اَكْثَرَ مِمّا لَهُ؛
مؤمن چون خشمگين شود، خشمش او را از حق بيرون نبرد و چون خشنود شود،خشنوديش او را به باطل نكشاند و چون قدرت يابد بيش از حقّ خود نگيرد.
[بحارالأنوار، ج ۷۸، ص ۲۰۹، ح۸۵]
۳۹ امام باقر عليه السلام:اَلْحِلْمُ لِباسُ الْعالِمِ فَلا تَعْرَيَنَّ مِنْهُ؛
بردبارى لباس عالم است، پس تو خود را از آن عريان مدار.
[كافى، ج ۸، ص ۵۵]
۴۰ امام هادى عليه السلام:اَلغَضَبُ عَلى مَن تَملِكُ لُؤمٌ؛
بر زيردستان خشمگين شدن نشانه پَستى است.
[بحارالأنوار، ج۷۸، ص ۳۷۰، ح ۴]
پديدآورنده : هادی موحدی
