چهل نکته در ارتباط با منبر

 بیانات استاد گرانقدر حجت الاسلام والمسلمین دکتر رفیعی

1. رسانه منبر بایستی عرصة مطالب پژوهشی، علمی، عمیق، مستند و صحیح با بیان روان و ساده باشد. هنر مبلّغ آن است که محکم‌ترین مطالب را در ساده‌ترین قالب ریخته و برای مردم با سلایق مختلف ارائه کند. منبر نباید صحنة طرح رؤیاهای بی‌پایه، مطالب جعلی و ضعیف، داستان‌های بی‌اساس، خرافات و در یک کلام عوام‌زدگی باشد.

2. نوع سخنرانی‌ها با توجه به تفاوت مخاطب، زمان، مکان و شرایط متفاوت می‌شود. سخنران بایستی بتواند مطالب خود را در 5 دقیقه پیاده کند یا در 50 دقیقه تبیین نماید. توجه شود در فضاهای مختلف موضوعات مبتلابه را مطرح کنید.

3. در طرح مباحث جامع‌نگر باشید. مثلاً وقتی 40 دقیقه از احترام به پدر و مادر صحبت می‌شود اشاره‌ای هم به احترام و تکریم فرزند شود.

4. کمی محتوا و حاشیه‌پردازی پیرامون یک مطلب واضح سزاوار نیست. بایستی حداقل 5 آیه و حدیث، دو تاریخ و داستان، 30% پردازش و ارائه در هر منبر باشد.

5. گشودن حوزه‌ها، موضوعات و محورهای نو در منبر یک ضرورت است. هر منبر حداقل 4 الی 5 ساعت مطالعه،‌ تنظیم و دسته‌بندی می‌خواهد.

6. نقل روایات و آیات زیاد روی منبر بدون تحلیل و تأمل و تکرار لازم مخاطب را خسته می‌کند، لازم است یک محور خاص شکافته شود تا ده‌ها محور ناقص و ابتر گذاشته شود.

7. سوژه و موضوع منبر بهتر است با توجه به مشکلات هر جامعه، شهر و منطقه ایجاد شود.

8. شبهه‌افکنی بدون پاسخ یا ایجاد تردید در منبر، لغزش بسیار مهمی است. بعضاً بحثی با تفصیل مطرح می‌شود، اما با یک تردید افکنی همة زحمت‌ها هدر می‌رود. در صورتی‌که ضرورتی ندارد به آن شبهه اشاره شود، مگر آنکه پاسخ شایسته ارائه شود.

9. کار تبلیغی دیر ثمره می‌دهد، سخنران نباید هرگز مأیوس شود، حتی اگر با تمسخر و استهزاء مواجه شد، باید مقاومت کند تا نتیجه بگیرد.

10. سخنران به مباحثی بپردازد که برای خودش هضم شده است، درغیر این صورت مخاطب را دچار سردرگمی می‌کند.

11. مباحث تخصصی و متشابه روی منبر یا مطرح نشود و یا خوب تحلیل شود.

12. منفی‌نگری و دائم بر نقاط ضعف دست‌گذاشتن یکی از آسیب‌های سخنرانی است.

13. در استفاده از عناوین و القاب، توجه کنیم به قشر یا گروهی توهین نشده یا نادیده گرفته نشوند.

14. در نقل‌های تاریخی و وقایع، به گونه‌ای عمل شود که تحریک آمیز نباشد و به ملیت یا منطقه خاصی توهین نشود.

15. مزاح و لطیفه روی منبر باعث لطافت و تنوع است، اما باید توجه داشت برخی شوخی‌ها از منبری‌های جوان، ناپسند است، یا جو جلسه و مخاطب اقتضای آن را ندارد، یا شرایط فراهم نیست.

16. از عذرخواهی زیان‌بخش و کوچک کردن خود روی منبر بپرهیزیم، برخی وقتی بر کرسی منبر می‌نشینند به دلیل احساس رعب و اضطراب از کلماتی مانند (ببخشید، جای من نیست، شما بالاترید، وقت مطالعه پیدا نکردم، مزاحم شدم) استفاده می‌کنند و روحیه خود را خراب می‌کنند، در این زمینه روایت هم داریم.

17. از انتقاد یا اهانت به شخص یا قشر، گروه و حزب خاصی بپرهیزیم، اگر نقدی هم داریم عام و فراگیر باشد، بالاخره هر فرد یا گروه پیروانی دارد.

18. سخنران نباید تکیه کلام داشته باشد.

19. از عوامل حواس‌پرتی مخاطب پرهیز شود، گاهی شکل عمامه، لباس، حرکت تسبیح، دستمال، حرکت زیاد دست، دائم به عینک و لباس و صورت دست‌زدن، حواس مخاطب را پرت می‌کند.

20. اگر در جلسه‌ای شخصیت‌های مختلف هستند و امکان نام بردن نیست یا القاب مختلف است، انسان نمی‌داند آیت‌الله بگوید، حجت‌الاسلام بگوید، مسئولیت‌های افراد را دقیق نمی‌داند، بهتر است یا اشاره نشود یا کلی بگوید شخصیت‌ها و بزرگان حضور دارند، از همة آنان تقدیر می‌شود.

21. اگر سخنرانی در مسجد است،‌ حتماً قبل از منبر، عرض ارادتی به امام جماعت بشود، حتی نام برده شده و تشکر گردد.
22. مناسبت ایام و امکنه رعایت شود.

23. تلفظ صحیح کتب،‌ اعلام و اشخاص بسیار مهم است، گاهی یک غلط همه منبر را زیر سؤال می‌برد.

24. در نقل داستان‌های تاریخی هرگز به شنیده‌ها اکتفا نکنیم، داستانی را روی منبرها یا از مردم شنیده‌ایم، بر اساس شنیده‌‌ها نقل نکنیم، حتماً به مصدر اصلی مراجعه کنیم، گرچه گوینده مورد اعتماد باشد.

25. از ادای الفاظ مشکل و متشابه که ممکن است با جابجایی یک حرف، واژة زشتی ادا شود یا خندة حاضرین را برانگیزد، دوری کنیم.

26. در نقل‌ها تردید راه ندهیم، اگر شک داریم اشاره نکنیم.

27. در نقل ارزش‌ها یا ضد ارزش‌ها مرزها را رعایت کنیم. مثلاً اگر از بدی کبر می‌گوییم، به جایگاه عزت هم توجه بدهیم.

28. همه جانبه‌نگری در تبلیغ امری ضروری است، اگر سخنران همة همت خود را در سرزنش و توبیخ به کارگیرد و فقط در کیفر و عذاب و جهنم و صعوبت‌ها سخن بگوید، باعث وحشت، یأس و فرار مردم می‌شود. حضرت علی(ع) می‌فرماید: "الْإِفْرَاطُ فِی الْمَلَامَةِ یَشُبُّ نَارَ اللَّجَاجَةِ؛7 زیاده‌روی در سرزنش، آتش لجاجت را بر می‌انگیزد".

29. رعایت سطوح و درجات ضروری است، هرگز نباید در منبر بزرگان دین را سبک شمرد یا در مقام نصیحت و تذکر به مراجع و استوانه‌ها برآمد. اگر قرار هست مطلبی هم ارائه شود با رعایت کمال احترام و تکریم مطرح کنیم.

30. دفاع از اصل نظام، ولایت فقیه، امام و رهبری، کیان جمهوری اسلامی یک ضرورت است. اما سخنران نباید در جناح‌بندی‌های سیاسی و خطی وارد شود.

31. مطالعه پیرامون یک منبر، بایستی بسیار گسترده‌تر از سطح ارائه به مردم باشد.

32. در نقل مصائب اگر صوت مناسبی نداریم، تکیه به صوت روضه نخوانیم، مردم از سخنران توقع مداحی ندارند. البته اگر بتوان بین بحث و مصیبت تناسب ایجاد کرد، خوب است. مثلاً اگر بحث از صبر است، روضة صبر امام حسین(ع) خوانده شود.

33. در صورتی که از زندگی عرفا، و تندیس‌های بندگی مانند مرحوم شیخ رجبعلی خیاط، مرحوم دولابی و دیگران جریاناتی نقل می‌کنیم، توجه داشته باشیم فصل جدیدی غیر از کتاب و سنت نگشاییم. به گونه‌ای موضوع مطرح شود که مردم بدانند بسیاری از این حالات قابل تعمیم نیست، افراد فکر نکنند همه می‌توانند مانند کربلایی کاظم، حافظ قرآن شوند تا فراگیری قرآن و حفظ آن را کنار بگذارند یا تشویق به برخی اعمال شوند که جنبه شخصی دارد و هر کسی ظرفیت آن را ندارد. طرح برخی موارد مانند کرامات، قابل هضم در دانشگاه نیست، بدون مقدمه سازی مطرح نشود.
البته در بیان بعضی جریانات، توجه شود خیلی مسائل را آرمانی نکنید تا قابل استفاده و ملموس باشد.

34. سخنران در نقل داستان‌ها یا طرح مباحث باید به سطح بچه‌ها، نوجوانان و جوانان توجه داشته باشد، اگر در مورد نکاح یا طلاق یا زنا یا آداب زناشویی سخن می‌گوید مطالبی را مطرح نکند که تحریک آمیز و سئوال برانگیز باشد.

35. در نقل آیات و روایات تکیه بر حافظه دیرینه و بایگانی نشود، حتماً قبل از منبر به متن آیه و روایت مراجعه شود.

36. امر و نهی آنی در مجلس پسندیده نیست، گرچه لازم باشد، اما اگر عمل نشود سخنران تحقیر می‌شود. (با اعلام یک صلوات می‌توان آهسته به کسی در کنار منبر تذکر را منتقل کرد).

37. در بیان زندگی بزرگان باید توجه کرد، برداشت منفی نشود.

38. بهتر است سخنران از یادداشت و نوشته استفاده ممتد نکند، البته لازم است مطالب منبر دسته‌بندی شده روی یک فیش یا کاغذ نوشته شده و همراه سخنران باشد.

39. پراکندگی مطالب در منبر، بدون انسجام و دسته‌بندی، مخاطب را دچار سردرگمی و تحیر می‌کند. موضوع منبر از اول باید اعلام شود. چارچوب بحث مشخص باشد. به عبارت دیگر سخنران مانند طرح درس، یک طرح منبر داشته باشد. کاملاً تنظیم کند در 30 دقیقه برای هر سرفصل و عنوان چه میزان وقت در نظر گرفته است، طبق همان طرح با درصدی اختلاف پیش رود.

40. هر منبر باید مشتمل بر‌ آیه محوری اول بحث، مقدمة کوتاه،‌ متن، نتیجه و خاتمه باشد.

منبر نباید از فضای نیاز مخاطب خارج باشد. به عبارت دیگر حتماً در هر منبر باید بخشی از مشکل مخاطب حل شود و راهبردی ارائه شود، مستمع وقتی برخاست، تأثیر بپذیرد، فقط نگوید خوب صحبت کرد.