آشنایی با روانخوانی
اولین مرحله در خواندن این است که مداح متن، مدح، دعا و… و هرچه که می‌خواهد بخواند باید از قبل به طور ساده و بدون آهنگ روانخوانی کند تا در قسمت روانخوانی مسلط باشد.

مثلا :

بیا که بی تو دل من بهانه میگیرد

به این نشان که از کویت نشانه میگیرد

باید این شعر را به طور کامل صحیح و بدون غلط و بدون هیچ آهنگی بخوانیم.

تقسیم‌بندی تنفس
دم گرفتن نفس از طریق خیشوم (بینی) و بازدم بیرون دادن هوای درون از طریق دهان میباشد. که قبل از خواندن نفس گرفته و در حین خواندن نفس به طور طبیعی خارج شود.

به طور مثال نفس میگیریم بعد بسم الله الرحمن الرحیم را در حین خروج هوای درون خوانده میشود برای تقسیم نفس باید شعر و یا دعا و.. را به صورت قسمت بندی بخوانیم که این کار دارای دو امتیاز میباشد :

۱. مداح پیوسته نمی خواند و همین کار باعث میشود بهتر و بیشتر قدرت خواندن داشته باشد.

۲. مستمع از کلام مداح بهتر بهره مند میشود.

مثال : اللهم انی اسئلک برحمتک وسعت کل شی را میتوانیم این گونه بخوانیم : اللهم انی، اسئلک، برحمتک التی، وسعت کل شی و یا ۲ نفس و حتی میتوانیم با یک نفس بخوانیم.

در شعر :

بیا که بی تو دل من بهانه میگیرد

به این نشانه که ز کویت نشانه میگیرد

می توانیم این گونه بخوانیم :

بیا که بی تو دل من – نفس – بهانه میگیرد

به این نشان – نفس – که ز کویت – نفس – نشانه میگیرد

توضیح : ما به شرطی میتوانیم در دعا و یا شعر و یا مصیبت نفس گیری کنیم که در معنای آنها خلل و اشکالی وارد نشود.

مثال : نمی توانیم این گونه بخوانیم

غلط : بیا که بی تو دل – نفس – من بهانه میگیرد

صحیح : بیا که بی تو دل من – نفس – بهانه میگیرد

استفاده از مد
یعنی کشیدن صدا که در قرآن هم در بسیاری از حروف مشاهده می‌نمائیم که از ۴ تا ۶ حرف کشیده می‌شود که در جاهای خاص به کار برده می‌شود.

باید دقت داشته باشیم که کشیدن صدا در حد خودش باشد و جاهایی که باعث از بین بردن معنای شعر می‌شویم زیاد حروف را نکشیم در مثال یا رحمان و یا رحیم.

آهنگ‌دادن به صدا
در مراحل قبلی روانخوانی، تقسیم، و مد را مورد توجه قرار دادیم و اکنون میخواهیم یه شعر آهنگ بدهیم. در مورد این که ما با چه سبک و روش و آهنگی بخوانیم باید بگوییم هر فردی از استعدادهای خدادادی خاصی برخوردار است و باید با تلاش و کوشش استعداد نهفته خود را شکوفا سازد اگر از ابتدای خواندن به تقلیدی خوانی عادت و گرایش پیدا نمائیم استعداد درونی به مرور نهفته و از بین خواهد رفت لذا در مرحله اول عزیزان باید آن چه در وجود خودشان است با توجه به بحث صداسازی که قبلا بیان شد صدای خود را آماده و در مراحل بعدی از نوارهایی که دارای سبک ها و ردیف ها خواندن است طبق اصول و ضوابط زیر نظر استاد صدای خود را تقویت کند.

اکنون شعر زیر را با آهنگ دلخواه بخوانید

بسم الله الرحمن الرحیم

یا رحمان و یا رحیم

سر خیل رسل، شافع روز عرصات

فرمود به امت، از کرم، راه نجات

فرمود خدا، جمله گناهش بخشید

هر کس که فرستد، به محمد صوات

تمرین :

مدها و نفس گرفتن و آهنگ دادن به صدا را در شعر بالا اجرا کنید.

تحریر
غلت دادن صدا چه چه و پیچش‌های مختلف صدا را تحریر میگویند و یا نوعی کشیدن، بالا و پایین بردن صدا، ضربه زدن به تارهای صوتی و حالت‌هایی که توسط تار‌های صوتی در حنجره و فضای دهان به وجود میآید که باعث زیبایی در خواندن میشود را تحریر گویند.

تحریر بر روی حروف کوتاه اَ اِ اُ و حروف کشیده آ ای او وب عضی حروف ساکن اجرا می‌شود.

نکته : تمرین تحریر باعث لطیف و ملیح شدن صدا خواهد شد و عامل بسیار موثری در بالا بردن مهارت‌های شخصی در اجرای برنامه‌های مختلف، گرفتن سبک‌های مولودی خوانی، نوحه خوانی و در مصیبت خوانی میباشد.

نکته : در موقع تحریر زدن دهان مداح نباید بیش از حد باز و یا بسته باشد.

در مرحله اول، بهتر است به جای استفاده از اشعار از سیلاب‌های آواز کمک بگیرد زیر سیلاب‌های آواز در تمرین حالت یکنواختی دارند، مانند فشار بر روی پدال گاز ماشین در حد مشخص و ثابت که سبب میشود دور موتور حرکت‌های یکنواختی داشته باشد. اما در صورت استفاده از اشعار به خاطر رعایت وزن و حتی نوع کلمات و حروف آن، مجبور به پایین و بالا بردن صدا (تن صدا) میشود ولی در صورت استفاده از سیلاب‌های آواز به خاطر تک بودن آن، در موقع تمرین تار‌های صوتی صاف و بدون گره میشوند، این سیلاب‌های آوازی مانند (آ – ها – ای – او – دا – کا – و…) هستند.

استفاده از سیلاب ها به صورت چکشی :

۱. از تن پایین به بالا

۲. از تن بالا به پایین

در این روش باید به حنجره امکان حالت پذیری بدهیم.

به این صورت که با صوتی به صورت ممتد از بالا به پایین یا پایین به بالا به دفعات منظم ضربه ای هم چون چکشی به صدا وارد کنید منظور از این ضربه ها، همان چه چه بلبلی معروف در بین عوام مردم میباشد.

برای تمرین به دو صورت باید عمل نمود.

صورت اول :

یکی از حروف سیلاب مانند آ را انتخاب کنید، نفس عمیقی گرفته و شروع کنید حرف انتخابی را به صورت تحریر (چه چه = آواز بلبلی) اما تحریر‌های درشت با صدایی آرام (تن پایین) به صورت ممتد ادا کردن و هر چه به سمت اوج صدا میروید تحریر‌های شما ریزتر گردد. به عبارتی شما حرف آ را در این روش بارها تکرار میکنید امام باید دو مطلب را فراموش نکنید.

یکی این که صدای شما از تن پایین شروع و بدون شکستگی هم راه با گفتن حرف انتخابی از حلق به اوج برسد.

دوم اینکه در ابتدای گفتن حرف انتخابی، آن را به صورت واضح و درشت تر و با فاصله زمانی کمتر یعنی به صورت تند و سریع پشت سر هم تکرار کنید.

صورت دوم :

در این جا مانند صورت اول عمل کنید : با این تفاوت که در این صورت، ابتدای تمرین را به اوج صدا قرار دهید و به طرف تن پایین صدا به ادا نمودن یکی از حروف سیلاب بیایید.

مثال برای تمرین :

اللهم… انی… او… خدا… الهی…

تحریر‌های کوتاه که به صورت سطحی و گذرا در بین اشعار و یا متنها و یا دعاها اجرا میشود. مثل : یا سابغ النعم

تحریر‌های بلند که به صورت طولانی بر روی حروفی اجرا میشود

مثل : الهی و ربی و سیدی

توضیح : تحریر‌های بی جا که در شعر و یا متن و دعا و… به صورت طولانی زده میشود نه تنها باعث زیبایی در خواندن نمی شود بلکه خلل و اشکال در خواندن و خستگی در مستمع ایجاد مینماید.

تقسیم‌بندی گام‌های صوتیک
۱. صوت ضعیف

۲. صوت متوسط

۳. صوت قوی

قرار (صوت ضعیف) : که پایین ترین گام در خواندن میباشد که نقطه شروع ما در خواندن مدح، دعا و… میباشد

جواب (صوت متوسط) : حد بین صوت ضعیف و قوی را متوسط میگویند که معمولا حالت خوبی برای خواندن جلسات طولانی میباشد.

جواب قرار (صوت قوی) : تقریبا بالاترین گام صدا میباشد.

توضیح :

به صدای افرادی که بم خوانی قوی دارند راست کودک و افرادی که زیر خوانی قوی دارند چپ کودک میگویند.

صدای بم از زیبایی خاص خود برخوردار است و صدای زیر هم از زیبایی خاص خود و آنچه که به این صداها زیبایی میدهد استفاده از تکنیک ها و اصول و مقررات خواندن میباشد که مداح باید بداند صدای خود را زیر یا بم به سه قسمت فوق تقسیم نماید.

فراز و فرود
فراز : یعنی بالا بردن صدا در خواندن

فرود : یعنی پایین آوردن صدا در خواندن

استفاده از فراز و فرود نه تنها باعث زیبایی در خواندن میشود بلکه باعث تنوع در خواندن شده و مداح و مستمع دچار خستگی نمی شود.

مثال : در دعای کمیل : الهم عظم بلایی (فراز) افراط بی سوء حالی (فراز) و قصرت به اعمالی (فرود) و قعدت بی اغلالی (فرود) و حبسنی عن نفعی بعد عملی (فرود)

(فراز) بنده ام، بنده ولای توام

(فراز) عاشق صحن با صفای توام

(فرود) تو جوادی و من گدای توام

(فرود) یا جواد الائمه ادرکنی

(فراز) قامتم خم شده ز بار بلا

(فراز) حاجتم باشد از تو یا مولا

(فرود) نجف و کاظمین و کربلا

(فرود) یا جواد الائمه ادرکنی

تمرین : شعر فوق را با استفاده از فرمول‌های قبلی (روانخوانی، تقسیم بندی نفس، مد، آهنگ دادن، تحریر، تقسیم گام‌های صوتی و استفاده از فراز و فرود) بخوانید.

زیرخوانی و بم‌خوانی
زیر خوانی : صدا به صورت تند و تیز و صاف میباشد.

بم خوانی : صدا درشت و پرحجم میباشد.

در زیر خوانی دهان حالت باز و کشیده و صدا با قدرت و فشار بیشتری از فضای دهان خارج میشود. در بم خوانی دهان حالت پر و درشت و صدا با قدرت و فشار کمتر ولی با حجم بیشتر از فضای دهان خارج میشود.

بسم الله الرحمن الرحیم با دو روش بخوانید.

توضیح : اگر مداح بتواند از هر دو استفاده نماید کمتر دچار خستگی و خواندنش دارای تنوع بیشتری خواهد شد.

احساسی‌خوانی
یعنی اینکه مداح بتواند نسبت به معانی و مفاهیم (دعا، شعر، متن) کلیه فعل و انفعالات از قبیل (شادی، حزن و اندوه، سوز و گداز، حماسی و..) را با صدای خود در خواندن و بعضا استفاده از حرکات صحیح به مستمع انتقال دهد.

توضیح : همان طوری که یک بازیگر هنگام ایفای نقش، نقش خود را طوری ایفا مینماید که حس میکند در عمل هم همان نقش در مورد نظر میباشد و تمام حرکات و حالات خود را نسبت به نقش مورد نظر تنظیم و ارائه مینماید. البته در مداحی این حس باید واقعی باشد که از طریق تقوا و رعایت اخلاق بدست میآید.

در مداحی هم وقتی مداح روضه میخواند باید خود را در آن لحظه در آنجا حس کند و با تمام وجود و احساس بخواند و یا اینکه وقتی میخواهد از شجاعت اهل بیت بخواند باید با لحن حماسی و حرکات حماسی حالات را انتقال دهد و به طور کلی باید بگوییم که مداح باید دارای احساسات و عواطف و روح بلندی در خواندن باشد تا بتواند با قدرت و اقتدار بالایی رسالت و پیامد‌های اهل بیت را به جامعه انتقال دهد.

مثال : در دعاخوانی باید مداح ضمن تسلط بر روانخوانی و معانی دعا، هنگام خواندن حالت و حسی به خود بگیرد که نشانه خضوع و خشوع در برابر پروردگار متعال باشد و این باید به گونه ای باشد که مستمع آن را با تمام وجود حس کند.

تمرین : شعر زیر را با حالت حماسی بخوانید

شهسوار با وقار عرصه میدان عشقم

جان نثار سید العشاق فخر راستینم

تمرین : شعر زیر را با حالت حزن و اندوه بخوانید

این غم کجا برم که پس از مرگ، جای گل

باران تیر، بر بدنت، ریخت یا حسن

تمرین : شعر زیر را با حالت شادی و فرح بخوانید

عید میلاد است میلاد جواد ابن الرضاست

خرم از رویش زمین و روشن از نورش فضاست

سرعت و رعایت فواصل در خواندن
یکی از نکات مهمی که باید در حین خواندن رعایت کرد، سرعت در خواندن میباشد که در خواندن دعا و شعر و مصیبت و… هر کدام نسبت به خود باید دارای سرعت خاص خود باشد. مثلا در هنگام خواندن شعر نباید به قدری تند و سریع بخوانیم که مستمع معنای شعر ما را متوجه نشود بلکه باید طوری خوانده شود که حق شعر ادا گردد.

مثال :

ای بهشت قرب احمد فاطمه

لیله القدر محمد فاطمه

باید به صورت زیر بخوانیم :

ای بهشت قرب احمد – فاصله – فاطمه

لیله القدر محمد – فاصله – فاطمه