مَثَل باغ حاصل خیز
انفاق در راه خدا باعث تزکیه و پاکسازی نفس است و روح انسان را از صفات زشت بخل و مال دوستی پاک می کند. انفاق سنت حسنه و یادگاری جاودان که سبب افزایش برکت خواهد بود. انفاق های خالص در راه خدا همواره در حال رشد و نمو می باشد و هیچ گاه اثرش ضایع نمی گردد. و به راستی مثل انفاق اموال، همانند باغ سرسبز و حاصل خیز است.
در این موارد بر خلاف برخی ضرب المثل های دیگر می توان در چکیده اشاره کرد که متن چه می گوید.
مثلا در همین جا اشاره شود که انفاق اموال مثلش همان باغ سرسبز است.
قرآن کریم می فرماید: (وَ مَثَلُ الَّذِینَ یُنفِقُونَ امْوَا لَهُمُ ابْتِغَا مَرْضَاتِ اللَّهِ وَتَثْبِیتًا مِّنْ انفُسِهِمْ کَمَثَلِ جَنَّهٍ بِرَبْوَهٍ اصَابَهَا وَابِلٌ فََاتَتْ اکُلَهَا ضِعْفَیْنِ فَإِنْ لَّمْ یُصِبْهَا وَابِلٌ فَطَلّ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ). «و مثل کسانی که اموال خود را برای خوشنودی خدا و تثبیت (ملکات انسانی) در روح خود انفاق می کنند، همچون باغی است که در نقطه بلندی باشد و باران های درشت به آن برسد (و از هوای آزاد و نور آفتاب به حدّ کافی بهره گیرد) و میوه خود را دو چندان دهد (که همیشه شاداب و با طراوت است) و خداوند به آنچه انجام می دهید، بیناست».[1]
هم مثال آن کسان کانفاق مال
می نمایند از رضای ذوالجلال
از ره بینایی و نور یقین
که مر ایشان راست اندر راه دین
هست چون باغی به ارض مرتفع
بیشتر زان گشت خواهی منتفع
گر بر آن بستان رسد باران سخت
کم نگردد نفع او از حسن بخت
بوستانی کز زمین باشد بلند
نیست از تخریب سیل آن را گزند
حاصل از وی بیشتر آید به دست
هم زباغی کو بود بر ارض پست
هست ممکن بلکه هر سالی دو بار
حاصل آرد بی ز آسیبی به بار
بارش او را گرچه ناید سخت تر
نرم و کم یعنی بر او بارد مَطَر
همچنین دان در ثواب انفاقها
گر که للّه است و از اشفاقها
نزد حقّ هر دانه او خرمنی است
بل نه خرمن جنّتی و گلشنی است
حق بر اعمال شما باشد بصیر
چیست تا آن از قلیل و از کثیر[2]
وجه تشبیه
خداوند متعال در این آیه «انفاق های خالص»را به باغ مرتفع و حاصل خیزی تشبیه کرده است که در برابر نسیم آزاد و آفتاب قرار گرفته باشد و باران های درشت و ریز بر آن ببارد و در نتیجه همیشه سبز و خرم است و محصولی پر برکت و فراوان خواهد داشت وجه شباهت در این تشبیه، «پر برکت بودن» است؛ یعنی انفاق های خالص در راه خدا همواره در حال رشد و نمو می باشد و هیچ گاه اثرش ضایع نمی گردد. کلمه «وابل»(باران درشت) و «طلّ» (باران ریز و شبنم) اشاره به مراتب اخلاص است.
مرحوم فیض کاشانی در ذیل جمله (تَثْبیتا مِنْ اَنْفُسِهِمْ) می گوید: «یعنی در حفظ عمل خالص مراقبت می ورزند و آن را از آفاتی همچون منّت، اذیّت، خود ستایی، ریا و خود پسندی و امثال این صفات رذیله که عمل نیک آدمی را فاسد می سازد، حفظ می کنند».[3]
از این جمله استفاده می شود که انفاق در راه خدا باعث تزکیه و پاکسازی نفس است و روح انسان را از صفات زشت بخل و مال دوستی پاک می کند، چنان که قرآن کریم در جای دیگر به این مطلب اشاره می کند و می فرماید: (خُذْ مِنْ امْوَا لِهِمْ صَدَقَهً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَکِّیهِم...)؛[4] «از اموال آنها صدقه ای (بعنوان زکات) بگیر تا به وسیله آن، آنها را (از رذائل اخلاقی و از دنیا پرستی و بخل) پاکسازی و پرورش دهی». جمله (وَاللّه بِما تَعْمَلوُنَ بَصیرٌ) هم هشداری است در باره پرهیز از ریا کاری و هم تشویق و ترغیبی می باشد در جهت اخلاص یعنی خداوند به طور کامل مراقب اعمال شماست و هیچ چیز از نظر او پنهان نیست.
می گویند: مرحوم آیت اللّه العظمی بروجردی رحمه اللّه چند روز قبل از وفاتشان با اظهار تاسف و ناراحتی می گفتند: خلاصه عمر ما گذشت و نتوانستیم کار خیری انجام دهیم. یکی از اطرافیان گفت: شما که بحمد اللّه این همه آثار خیر از خودتان باقی گذاشته اید، مساجد و مدرسه ها ساخته اید، شاگردان زیادی تربیت کرده اید، چرا ناراحتید؟! ایشان این جمله را فرمودند که متن حدیثی است: «خَلِّصِ الْعَمَلَ فَإِنَّ النّاقِدَ بَصیرٌ بَصیرٌ؛ عمل را باید خالص انجام داد، زیرا نقّاد، بسیار بصیر و آگاه است».[5]
پی نوشت ها:
[1] بقره.265.
[2] تفسیر صفی، ج 1، ص 124.
[3] تفسیر صافی، ج 1، ص 226.
[4] توبه.103.
[5] اقتباس از تعلیم و تربیت در اسلام، ص 373.
