مَثَل برده و آزاد

خداوند متعال مشرکان را به برده مملوکی که توانایی هیچ چیز را ندارد و مؤمنان را به انسان آزاد و توانگری که از امکانات خدا دادی همگان را بهره مند می سازد، تشبیه کرده است. فرد مشرک و مومن هرگز با هم مساوی و برابر نیست.

قرآن کریم می فرماید: (ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً عَبْدًا مَّمْلُوکًا لا یَقْدِرُ عَلَی شَیْءٍ وَمَن رَّزَقْنَهُ مِنَّا رِزْقًا حَسَنًا فَهُوَ یُنْفِقُ مِنْهُ سِرًّا وَجَهْرًا هَلْ یَسْتَوُونَ الْحَمْدُ لِلَّهِ بَلْ اکْثَرُهُمْ لاَیَعْلَمُونَ). «خداوند مثالی زده: برده مملوکی را که قادر بر هیچ چیز نیست؛ و انسان (با ایمانی) را که از جانب خود، رزقی نیکو به او بخشیده ایم و او پنهان و آشکار از آنچه خدا به او داده، انفاق می کند. آیا این دو نفر یکسانند؟! ستایش ویژه خداست، ولی اکثر آنها نمی دانند».[1]

حق مثل زد عبد مملوکی که هیچ

قدرتش نبود به چیزی در بسیج

هم مر آزادی که از نزدیک خویش

رزق نیکو داده باشیمش به پیش

پس کند انفاق زان فاش و نهان

این دو یکسانند آیا در نشان

پس چو عبد عاجزی با مالکش

نیست یکسان گرکه دانی اندکش

هر دو باشند ارچه مرزوق یکی

همچنین مملوک یک کس بی شکی

پس چسان اصنام بی روح و اثر

باشد از وجهی شریک دادگر

حق سزاوار است بر حمد و ثنا

نی جز او از خلق نادار گدا

تا چه جای آن که باشد مستحقّ

بر پرستش غیر او از ما خلق

او ز توحیدش بما بنموده راه

وین ندانند اکثر از رای تباه.[2]

وجه تشبیه
خداوند متعال در اینجا «مشرکان»را به برده مملوکی که توانایی هیچ چیز را ندارد و «مؤمنان»را به انسان آزاد و توانگری که از امکانات خدا دادی همگان را بهره مند می سازد، تشبیه کرده است. آنگاه این دو را با هم مقایسه نموده، می گوید: (هَلْ یَسْتَوُونَ)؛ «آیا این دو مساوی و برابرند؟! ».

پر واضح است که هرگز این دو یکسان نخواهند بود؛ یعنی همانگونه که برده زر خریدی که هیچ گونه اختیاری از خود ندارد، با انسان آزاده توانمندی که در بذل و بخشش امکانات خود، آزادی کامل دارد، مساوی نیستند، آدم مشرک و بت پرستی که اسیر بت های سنگی و چوبی و بشرهای ضعیف بت گونه است و در چنگال خرافات و موهومات گرفتار می باشد، با انسان مؤ من و موحّدی که از همه تعلّقات و دلبستگی ها و وابستگیهای غیر الهی رسته و فقط اتّکال و اعتمادش بر قدرت لایزال الهی است، هرگز یکسان نیستند.

پی نوشت ها:

[1] نحل.75.
[2] تفسیر صفی، ج 1، ص 596.