سخنرانی حجت الاسلام حاج علی اکبری؛ اصول همزیستی اسلامی
جلسه‌ای ویژه در فضایی متفاوت
موضوع جلسه‌ی بسیار باصفا و نورانی ما، یکی از بهترین و ضروری‌ترین موضوعات برای دستیابی به یک زندگی نورانی و الهی است. به همین منظور، یک متن بسیار عالی و باطراوت و هشداردهنده انتخاب شده است که حضرت علی ابن موسی الرضا (علیه آلاف التحیه و الثنا) آن را صادر کرده‌اند و دارای یک پیام ویژه و ترکیب خاصی است. [شیخ مفید متن این نامه ارزشمند را در کتاب اختصاص، صفحه ۲۴۷ آورده است.]
حامل این پیام برای دوستان حضرت نیز یک شخصیت وارسته و از اولیای حلقه‌ی اول ائمه‌ی هدی (سلام الله علیهم اجمعین) و فقیه و محدث و عارف و مجاهد است؛ یعنی حضرت عبدالعظیم حسنی (سلام الله علیه).
مکان این جلسه نیز در جوار این حرم مطهر است که علاوه بر این امامزاده‌ی بزرگوار، هم امامزادگان دیگری در این حریم می‌درخشند و نور‌افشانی می‌کنند و هم شخصیت‌های بسیار بزرگ و مؤثر دینی و سیاسی در این حرم مطهر مدفون هستند که این مجاورت، جلسه‌ی ما را متفاوت می‌کند.
همچنین مخاطبان عزیز این جلسه جامعه‌ی با طروات و جوان دانش‌آموزی کشور و اعضای شریف و عزیز انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان هستند که بحمدالله جایگاه این نهاد نورانی باطراوت، خوش‌سابقه و خوش‌قریحه در عرصه‌های فرهنگی و تربیتی در بین تشکل‌های دانش‌آموزی در فضای آموزش و پرورش ما شناخته شده است.
وقتی این چند ویژگی کنار هم قرار گیرد، جلسه‌ی متفاوتی تشکیل می‌شود که بحمدالله ما در آن حضور داریم.
اصول همزیستی اسلامی
ما، درباره همزیستی اسلامی و ایمانی و خدایی، با یک طرح گسترده مواجه هستیم که خدای متعال، اساس و بنیان و مبانی آن را در قرآن کریم مطرح کرده و اولیای خدا آن را شرح و تفسیر، و در زندگی خود اجرا کرده‌اند.
این همزیستی اصولی دارد که این نامه‌ی نورانی بعضی از آنها را مطرح کرده است. من فهرستی از این اصول را بیان می‌کنم؛ البته هر یک از آنها شرح و توضیح و بیان دارد که در جای خود می‌تواند مباحثه و پیگیری شود.
۱. اخوت ایمانی
پیوند فکری، اعتقادی، آرمانی، عاطفی، رفتاری و عملی در پرتو ایمان به پروردگار متعال و کتاب الهی و پیامبر خدا و فرجام کار که قیامت کبری است و راهنمایان همیشگی که اولیای خدا باشند، شکل می گیرد. در سایه چنین ایمانی خداوند متعال یک پیوند همیشگی بین کسانی که در این ایمان، مشترک هستند، برقرار می کند و می فرماید: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ»[1]؛ در حقیقت مؤمنان با هم برادرند».
این رابطۀ ایمانی بین همۀ مؤمنین برقرار می شود؛ به طوری که جغرافیا و زمان و مکان و نژاد برداشته می شود و آنچه این ارتباط را به سامان می کند، صرفاً ایمان است.
در کنار این اخوت، حقوق متقابل بین مؤمنین وجود دارد؛ اما نقطه ثقل این نامۀ نورانی، اخوت ایمانی است؛ یعنی ناظر به دوستی و اخوت فراگیر بین آحاد مؤمنین است. در ضمن این اخوت عمومی، دوستی های خاص هم شکل می گیرد؛ یعنی کسانی در راه خدا بر اساس همان قاعده می توانند با گروهی ارتباط صمیمی داشته باشند؛ به گزینی و انتخاب کنند و از ظرفیت این دوستی صمیمانه و نزدیک برای رشد فکری، اخلاقی، معنوی و حفاظت از هویت دینی خود استفاده کنند و از این فرصت برای همکاری های اعتقادی و دینی و آرمانی بهره مند شوند.
به عزیزانم توصیه می کنم نامۀ ۳۱ نهج البلاغه را مطالعه کنند. در آنجا امیرمؤمنان (علیه السلام) بعضی آداب و روش های این نوع دوستی های صمیمانه و نزدیک را مطرح کرده است.
۲. پیوند با محوریت ولیّ خدا
در این شبکه، مجموعه ای از افراد مؤمن بر اساس همان آرمان و اعتقاد با محوریت ولیّ خدا به هم ارتباط پیدا می کنند. حبل الله در آیه «اِعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللّه جَمِیعاً وَلاَ تَفَرَّقُوا»[2]؛ همگی به ریسمان الهی چنگ زنید و پراکنده نشوید» ولیّ خدا و حجت حق است. ارتباط ایمانی، با وجود ولیّ و حجت خدا، از مردم مؤمن یک امت می سازد؛ یعنی پیوندها به محور اصلی که امام (علیه الصلوة و السلام) است، منتهی می شود.
آیه آخر سورۀ آل عمران [3]؛ هم که دو سال پیش، آیۀ سال اتحادیه بود، به همین مسئله اشاره دارد. «رَابِطُواْ» معنایش این است که همۀ مؤمنین در ضمن اتصال به یکدیگر، به صورت جمعی به امام (علیه السلام) حجت ناطق و قرآن کریم حجت صامت متصل باشند؛ چرا که این دو متحد با هم هستند.
۳. سلام
سلام، علامت و نشان مسلمانی، بعد از نماز و اذان و امثال اینها است که مؤمنین وقتی با هم روبرو می شوند، سلام می کنند. سلام فراتر از لفظی است که مبادله می شود و در واقع اعلام دوستی، آشتی، صلح و امنیت در روابط آحاد مؤمنین است؛ بنابراین هر وقت مؤمنان یکدیگر را می بینند، به هم سلام می کنند.
سلام اسم خدا است. مؤمنان، نام حضرت حق را که از آن برداشت صلح و امان و دوستی و محبت و امنیت می شود، بین خودشان مبادله می کنند. وقتی من به شما سلام می کنم، معنایش این است که جنابعالی از اذیت و آزار و خیانت من در امان هستی. حضرت رضا (علیه السلام) در این نامه بر این محور خیلی تأکید می کنند که نباید هیچ مؤمنی از شما آزاری ببیند. این یک نکتۀ اساسی است که بر آن خیلی تأکید دارند و تأکیدشان هم عادی نیست.
این همان قاعدۀ سلام است. قاعدۀ سلام یعنی رابطۀ مؤمنین با یکدیگر رابطه ای بدون آزار و اذیت و ضرر است. جان، مال، شخصیت و ناموس تو از طرف من در امان است و از من به تو ضرری نمی رسد؛ حتی من در خدمت تو و خیرخواه تو هستم که آن هم نکتۀ دیگری است. این اصل سلام است که خداوند درباره آن در قرآن می فرماید: «وَ اِذا جآءَک الّذینَ یؤْمِنُونَ بِایاتِنا فَقُلْ سَلامٌ عَلَیکمْ»[4]؛ و چون کسانی که به آیات ما ایمان دارند، نزد تو آیند، بگو: درود بر شما».
۴. صداقت و امانت
جالب است که در روایات ما این دو همیشه در کنار هم هستند؛ یعنی رابطۀ بین مؤمنین اگر بخواهد به همزیستی الهی برسد، باید از صدق و صفا برخوردار باشد و فریب و نفاق در بینشان نباشد. ویژگی دیگر امانت است؛ یعنی امین یکدیگر باشند و آنچه از دیگری در اختیار آنها قرار می گیرد، اعم از راز و ارزش ها و حیثیت و... امانت شمرده و در محافظت از آن کاملاً کوشا با شند.
۵. ارتباط فعال و مؤثر
زیارت، ارتباط فعال و مؤثر مؤمنان با یکدیگر است. در کنار یکدیگر، در هاله ای از حیا و عفت و پاک دامنی و سلامت با هم رابطه مؤمنانه دارند.
۶. سخن خوب
علت اینکه ما این را در حد یک قاعده و اصل می آوریم، هم تأکید حضرت رضا (علیه السلام) است و هم اینکه سخن سازندۀ و سوزندۀ رابطه ها است و هیچ چیزی به اندازۀ ارتباط کلامی، سازندگی ندارد. اثر آن را نمی توان با هیچ چیز دیگری مقایسه کرد. به همین علت جداگانه مطرح می شود؛ ضمن اینکه ارتباطات کلامی، حدود هفتاد درصد ارتباطات بین مردم را تشکیل می دهد.
من اینجا این نکته را یادآوری کنم که قرآن کریم از ما مؤمنین خواسته است که سخنمان اولاً: زیبا و پسندیده باشد: «قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً»[5]؛ با مردم [به زبانِ] خوش سخن بگویید». ثانیاً: محکم، قابل دفاع و استوار باشد: «قُولُوا قَوْلاً سَدِیداً»[6]؛ سخن (حقّ و) استوار گویید». ثالثاً: آکنده از احترام باشد؛ مخصوصاً درباره بزرگ ترها و پدر و مادر که باید «قَوْلًا کرِیمًا»[7]؛ سخنی شایسته» باشد. اگر سخنی خالی از حُسن و سداد و کرامت باشد، حتماً نگفتن آن بهتر است و اصل بر سکوت است. این سکوت در صیانت از ارتباط ها و حفظ آن همزیستی که عرض کردیم، دارای ارزش زیادی است.
۷. مراقبت
این هم نکتۀ بسیار مهمی است. امام (علیه السلام) در آغاز نامه فرمودند که به آنها بگویید که شیطان را به خودتان راه ندهید؛ یعنی بدانید روابط مؤمنانۀ شما در معرض آسیب ها و آفت های بسیار جدی قرار دارد. پای شیطان در میان است و شیطان هم توانایی زیادی در خراب کردن روابط مؤمنان با یکدیگر دارد. هم این ارتباط ها را به هم می زند و هم این ارتباط ها را از مدار دوستی های خدایی خارج می کند؛ به نحوی که یک رابطه مؤمنانه، با دخالت شیطان از فضای دینی و انسانی و سالم خود خارج، و به دوستی شیطانی بدل می شود؛ بنابراین هم مراقبت از اصل رابطه ها و هم مراقبت از کیفیت آن و هم مراقبت از حقوق متقابل و رعایت آیین دوستی باید همیشه در دستور کار مؤمنین باشد؛ و الّا ضربه های اساسی خواهند خورد.
۸. شاخص دوستی
ممکن است، شما بفرمایید که یک شاخص به ما بدهید تا بر اساس آن، رابطه خود با دیگران را بسنجیم و نگاه داریم و کیفیت دهیم و تقویت کنیم.
شاخص چیست؟ امیرمؤمنان (علیه السلام) در نهج البلاغه این شاخص را به ما می دهند: «اِجْعَلْ نَفْسَک مِیزَاناً فِیمَا بَیْنَک وَ بَیْنَ غَیْرِک». [8] شگفتا! علی (علیه السلام) می فرمایند که در دوستی ها و روابط اجتماعی، خود تو شاخص هستی. چگونه؟! هر آنچه برای خودت دوست داشتی، برای دیگران هم دوست داشته باش و هر آنچه برای خودت نپسندیدی، برای دیگران هم نپسند. قاعده بسیار مهم و اساسی ای است.
وقتی می خواهی سخنی بگویی، اگر برای خودت می پسندی تا دیگری آن را به تو بگوید، آن وقت بگو؛ چون جنابعالی بیش از هر کسی خودت را دوست می داری. اگر این شاخص را رعایت کنی، فضای ارتباطی تو با دیگران آکنده از خیر و مصلحت و محبت و کرامت و صمیمیت می شود.
این اصول بخشی از اصول همزیستی مؤمنانه است که با الهام از این نامه و سایر معارف تقدیم شد. اگر ما این اصول را در زندگی خود رعایت کنیم، ان شاءالله از یک زندگی باطراوت و نورانی و مملو از نشاط و پیشرفت سهم خواهیم داشت.
تذکرات مهم
در پایان چند نکته را متذکر می شوم:
۱. بهترین سن برای فراگیری مهارت های زندگی ایمانی و همزیستی مؤمنانه، سن شماها است. دوران نوجوانی و جوانی بهترین زمان برای فراگیری دوستی های سالم و خدایی و پیش برنده است. برای رفاقت های نزدیک و صمیمی، دوران جوانی بهترین دوران است؛ چراکه سن صفا و اخلاص و صدق است و در این دوران، انسان می تواند دوستی های ناب را بیاموزد؛ اگرچه ما دائماً به بچه ها یادآور می شویم که در این دوران خطر هم خیلی زیاد است. در دوستی های نزدیک اگر بعضی اصول رعایت نشود، مخاطره برانگیز خواهد بود.
۲. انجمن های اسلامی دانش آموزان که به لطف امام و شهدا برای ما مانده است، یکی از بهترین فرصت ها برای شکل گیری دوستی های مؤمنانه و کیفیت بخشی آن است؛ زیرا در انجمن اسلامی برای حفظ و تحقق مجموعه ای از آرمان ها جمع شده ایم که ذیل انقلاب اسلامی تعریف می شوند؛ بنابراین همین ارتباط، یک رابطۀ فکری، اعتقادی و عاطفی است که در آن همکاری های مؤمنانه شکل می گیرد.
اتصال این آرمان ها، اتحادیۀ انجمن های اسلامی را شکل می دهد که یک شبکۀ فراگیر، جوان و مؤمن کشوری است. من معتقدم که بحمدالله اتحادیه، زینت آموزش و پرورش جمهوری اسلامی است و مثل ستاره ای بر سیمای آموزش و پرورش کشور می درخشد.امیدوارم اعضای انجمن اسلامی قدر بدانند؛ زیرا آقا فرمودند: قدر عضویت در انجمن اسلامی و آموزش و پرورش را بدانید. داشتن چنین شبکۀ مؤمن، عمیق به دور از شائبه های سیاسی و گرفتاری های مرسوم در جامعه، فرصتی مبارک و نیک است.
ضرورت حفظ اخوت ایمانی در ایام انتخابات
یادآوری این نکته ضروری است که در آستانۀ انتخابات هستیم. چند نکته را مجری بزرگوار و مدیر کل محترم مطرح فرمودند و چه بسا قبل از این هم عزیزان دیگر به آن پرداخته باشند. معمولاً در ایام انتخابات که رقابت ها جدی می شود، دوستی ها کاهش می یابد و شیطان در این ایام که یک اتفاق بزرگ ملی و وظیفۀ شرعی سیاسی ملی الهی و پیش برنده برای ملت ما است، خطرهایی ایجاد می کند. بخش عمدۀ این خطرها به عدم رعایت قواعد دینی و دوستی های مؤمنانه مربوط می شود. اگر همه به این نامه عمل کنند، شما می بینید که چه انتخاباتی خواهیم داشت. گاهی در انتخابات دیده می شود که رفقا همدیگر را «جر» می دهند. تعجب نکنید! تعبیر جر دادن، تعبیر امام رضا (علیه السلام) در متن نامه است. ایشان از کلمه «تنزیق» استفاده کرده اند. تنریق آنجایی است که شما کاغذی را پاره می کنید. چنان به میدان حریف می روند و او را تخریب می کنند که چیزی از او باقی نمی ماند.
این رفتارها هیچ ربطی به جامعۀ ایمانی ندارد. اینها طرح های شیطان جنی و انسی است تا پدیدۀ مبارک اخوت ایمانی آسیب ببیند. اجلاس ما در چه وقت خوبی تشکیل شد؛ در آستانۀ رقابت های انتخاباتی. این اجلاس به همه پیام می دهد که این نامه حضرت رضا (علیه السلام) دستور العمل یک انتخابات سالم را در اختیار شما قرار می دهد.
باید در اینجا از کاندیداها و جناح های سیاسی و حامیان آنها خواست که از حضرت رضا (علیه السلام) بشنوند که اگر حریفتان را تخریب کنید، حضرت، شما را لعنت می کند و از محیط دوستی خودش شما را طرد می کنند. مراقب باشید زینت نظام اسلامی، یعنی انتخابات، گرفتار چنین آفت هایی نشود.
وظیفه اعضای انجمن اسلامی در انتخابات
نکتۀ مهم تر و دقیق تر، تلاش برای حضور حداکثری است. جامعۀ دانش آموزی ما می تواند در این زمینه نقش بسیار مؤثری داشته باشد. اگر جوان دانش آموز خودش رأی داشته باشد که بهتر؛ اما اگر رأی نداشته باشد که اکثریت جامعۀ دانش آموزی ما رأی ندارند، باز می توانند یک کنشگر فعال باشند و به خانوادۀ خودشان نشاط دهند و از آنها بخواهند با حضور حداکثری، فرد اصلح را انتخاب کنند.
شاخص مجلس انقلابی
در این نوبت، رهبر عزیز و عالی قدر بیشتر از گذشته بر «انقلابی بودن» تأکید کرده اند. انجمن های اسلامی، یک نهاد انقلابی است که مطلوب آن، یک مجلس انقلابی می باشد و بچه ها باید در این زمینه کمک کنند.
شاخص انقلابیگری، یک شاخص جدی است که عبارت است از: حزب اللّهی، شجاع، صریح و پاک دست بودن، داشتن روحیه جهادی و خدمت عاشقانه، و اهل معرفت الهی و مبارزه با سلطه و فساد بودن. این ویژگی ها در کنار هم می تواند انسان انقلابی بسازد؛ بنابراین باید در انتخاب خود بر این ویژگی ها تأکید کنیم. امیدوارم مجلس های خبرگان و شورای اسلامی کاملاً انقلابی باشند تا بتوانیم با مجلس انقلابی، سریع تر به اهداف انقلابی خود دست یابیم.
پی نوشت ها:
[1] حجرات: ۱۰.
[2] آل عمران: ۱۰۳.
[3] «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اصْبِرُواْ وَصَابِرُواْ وَرَابِطُواْ وَاتَّقُواْ اللّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ؛ اى کسانى که ایمان آورده اید صبر کنید و ایستادگى ورزید و مرزها را نگهبانى کنید و از خدا پروا نمایید. امید است که رستگار شوید». آل عمران: ۲۰۰.
[4] انعام: ۵۴.
[5] بقره: ۸۳.
[6] احزاب: ۷۰.
[7] اسراء: ۲۳.
[8] نهج البلاغه، نامه ۳۱.
